Անձնանունները կարող են ժողովուրդների ծագումնաբանության, ազգային նկարագրի ու ինքնության մասին շատ բան ասել։ Իսկ դեսից դենից իրնեց համար պատմություն խեղած, մշակույթի արժեքներ յուրացրած եւ ազգային ինքնությունը կեղծած ադրբեջանցիների մասին ի՞նչ են պատմում անձնանունները։
Սկսենք Իլհամ Ալիեւից՝ ժառանգաբար երկրի նախագահի պաշտոնն ստանձնած երկրի թիվ մեկ ադրբեջանցուց։
Արաբերեն «ILHAM» բառն իրանցիների միջնորդությամբ է տեղափոխվել Ադրբեջան, եւ մինչեւ անձնանուն դառնալը, ունեցել է նաեւ «ներշնչանք» իմաստը։ Սակայն, Ադրբեջանից բացի, բոլոր երկրներում ԻԼՀԱՄ-ը իգական անուն է։ 2009 թվականի վիճակագրության տվյալների համաձայն՝ «ԻԼՀԱՄ» անունով 271607 հոգի իգական սեռին պատկանող իրանցիներ են եղել Իրանի ողջ տարածքում։
Իսկ ԻԼՀԱՄ-ին ներշնչողն ո՞վ էր։ Բնականաբար, Մեհրիբանը՝ Ադրբեջանի Հանրապետության առաջին փոխնախագահ, Իլհամ Ալիեւի տիկինը, ում օրիորդական ազգանունն էլ Փաշաեւա է։ Մեհրիբանը «բարի», «գթասիրտ», «ողորմած» իմաստներով իրանական բառ է, որն իբրեւ իգական անուն, լայն տարածում ունի Իրանում։ Ֆիրդուսու Շահնամեում այս անձնանունը հանդիպում է «Մեհրբանու» ձեւով։
Մեհրիբանի Փաշաեւա ազգանվան հիմքում էլ իրանական ՓԱՇԱ (PASHA) բառն է՝ «թագավոր» իմաստով «Փադիշահ» (PADESHAH) բառի հնչյունափոխված տարբերակը։
Իլհամի հոր՝ Հեյդարի (HEYDAR) անունը նույնպես պարսկերենի միջնորդությամբ ադրբեջանցիների կողմից սեփականաշնորհված արաբերեն բառ է, որը նշանակում է «առյուծ»։
Հեյդարը նաեւ շիաների առաջնորդ Ալիին շնորհված տիտղոս է։
Իսկ ԱԼԻԵՎ ազգանվան հիմքում արաբերեն Ալի (ALI) բառն է։
Նախագահ եւ փոխնախագահ Ալիեւների զավակների անուններն են՝ Լեյլա, Արզու եւ Հեյդար։
«Գիշեր» իմաստով ԼԵՅԼԱ (LEYLA) անձնանունը, որը լայնորեն տարածված է Իրանում եւ արաբական աշխարհում, նույնպես արաբական ծագում ունի։ Ի դեպ, Լեյլան նաեւ Իրանի սասանյան հարստության տիրապետության տարիներին երաժշտական եղանակի անվանումներից էր։
Ալիեւներ զույգի մյուս դստեր՝ Արզուի անունը դարձյալ իրանական է, որը պարսկերեն նշանակում է «երազանք» (AREZU) ։
Թվում է՝ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարար Ջեյհուն Բայրամովի ազգանվան հիմքը՝ «բայրամ» բառը թյուրքական ծագում ունի, բայց արի ու տես, որ թուրքերեն «տոն» նշանակությամբ ԲԱՅՐԱՄ բառը ծագում է արեւելաիրանական լեզուների ցանկը համալրող ավեստերեն ԲԱՀՐԱՄ (varhrām) բառից՝ արեգակնային օրացույցի յուրաքանչյուր ամսվա 20-րդ օրվա անվանումից, որն իբրեւ արական անուն (BAHRAM), Իրանում լայն տարածում ունի։
Իսկ արտաքին գործերի նախարարի ծնողներն իրենց որդու Ջեյհուն անունը վերցրել են միջինասիական երկրներում հոսող Ամուդարյա գետի պարսկերեն անվանումից, որի ծագումը նույնպես իրանական է եւ առաջացել է «աշխարհ» նշանակությամբ ՋԱՀԱՆ (JAHAN) բառից՝ պահլավերեն ՔԵՅՀԱՆ (KEYHAN) «տիեզերք» բառի հնչյունափոխված ձեւից։
Ադրբեջանի վարչապետ Ալի Հիդայեթ օղլի Ասադովի ո՛չ անունն է թյուրքական, ո՛չ էլ հայրանունն ու ազգանունը։ Երեքն էլ արաբերենից փոխառված, բայց Իրանի միջնորդությամբ Ադրբեջան տեղափոխված բառեր են։ ԱԼԻ անվան մասին արդեն խոսել ենք, իսկ ՀԵԴԱՅԱԹ-ը (HEDAYAT) արաբերենով եւ պարսկերենով «ուղղորդում» է նշանակում, ԱՍԱԴ (ASAD) բառն էլ արաբերենում առյուծի հոմանիշներից է։
Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովն էլ անուն, ազգանունով չի տարբերվում իր ազգակիցներից։ «Աղոթարար» նշանակությամբ արաբերեն «զաքիր» (ZAKER) բառի հնչյունաբանությունից կարելի է եզրակացնել, որ բառը պարսկերենի միջնորդությամբ է մուտք գործել Ադրբեջան։ Իսկ նրա ազգանվան հիմքը կազմող «բարի» եւ «լավ» նշանակությամբ ՀԱՍԱՆ (HAAN) բառի արաբական ծագման մասին խոսելն ավելորդ է։
Ադրբեջանի փոխվարչապետ Շահին Մուստաֆաեւի անունը նույնպես իրանական աղբյուրից է, իսկ ազգանունը՝ արաբական։ Պարսկերեն ՇԱՀԻՆ (SHAHIN) նշանակում է «բազե», իսկ պարսիկների միջնորդությամբ փոխառված արաբերեն Մուստաֆա (MUSTAFA) բառը՝ «ընտրյալ»։
Ադրբեջանի նախագահի հատուկ հանձնարարություններով ներկայացուցիչ Խալաֆ Խալաֆովի թե՛ անվան, եւ թե՛ ազգանվան հիմքում իրանցիների միջնորդությամբ Ադրբեջան «արտագաղթած» արաբերեն ԽԱԼԱՖ բառն է՝ «տեղապահ», «հետնորդ», ինչպես նաեւ «ծնողամեծար զավակ» իմաստներով։
Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիեւն էլ առանձնապես չի տարբերվում իր սերնդակիցներից։ «Իմաստություն» եւ «կատարելություն» նշանակությամբ այդ գործչի ՀԻՔՄԵԹ (HEKMAT) անունն էլ է արաբական, նրա ՀԱՋԻԵՎ ազգանվան ՀԱՋԻ բաղադրիչն էլ, որի ՀԱՋՋ (HAJJ) արմատը նշանակում է «ուխտագնացություն»։
Մեզ մնում է խորհել Ադրբեջանի իշխանական բուրգում եղած մարդկանց անվան ու վարքի զարմանալի անհամապատասխանության մասին եւեւ հիշել իրանցի անվանի բանաստեղծ, Իրանի գեղարվեստի ակադեմիայի նախկին նախագահ Մոհամմադալի Դամղանիի խրատական խոսքերն այն մասին, որ «պետք չէ ճաղատին «Զոլֆալի» (երկայնահեր), իսկ տեսողական խնդիրներ ունեցող անձին «Էյնօլլահ» (ամենատես) անվանել, ամոթ է»։
Գրիգոր Առաքելյան
