Ամենադաժանը փաստերի լեզուն է` մինչ Երեւանում Տավուշի անարդար սահմանազատման դեմ սկսված պայքարից իշխանության հեռացման պահանջի վերածված բողոքի գործողություններ են, Տավուշի սահմանին մայիսի 15-ի երեկոյան կայացել է սահմանազատման համատեղ հանձնաժողովի իններորդ հանդիպումը եւ համանախագահներ Մհեր Գրիգորյանը եւ Շահին Մուսթաֆաեւը համատեղ ստորագրել են արձանագրություն, որով 1976 թվականի ԽՍՀՄ գլխավոր շտաբի քարտեզով Հայաստանի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներ են անցնում Ադրբեջանին:
Պաշտոնական մեկնաբանությամբ` այդ քարտեզով, որը հերթապահության (այլ խոսքով` հաստատման) ընթացակարգ է անցել 1979 թվականին, համաձայնեցրել են անմիջականորեն Բաղանիս (ՀՀ) – Բաղանիս Այրում (ԱՀ), Ոսկեպար (ՀՀ) – Աշաղը Ասկիպարա (ԱՀ), Կիրանց (ՀՀ) – Խեյրումլի (ԱՀ) եւ Բերքաբեր (ՀՀ) – Կըզըլ Հաջիլի (ԱՀ) բնակավայրերի միջեւ սահմանագծի առանձին հատվածների համատեղ կազմված Արձանագրություն-նկարագրությունը՝ Խորհրդային Միության փլուզման պահի դրությամբ գոյություն ունեցող իրավաբանորեն հիմնավորված միջհանրապետական սահմանին համապատասխանեցնելու նպատակով:
Այս փաստից հետո, որն անշրջելի է դարձնում մեր կողմից սահմանապահների ծառայությունն ու միաժամանակ ադրբեջանցի սահմանապահների առաջ գալը մեր տարածքում առաջիկա տասնօրյակում, չգիտենք, թե Բագրատ Սրբազանի սկսած շարժումն ի՞նչ բովանդակության շուրջ է հատկապես իր համակիրներին արդյունք խոստանալու:
Նիկոլ Փաշինյանի գնահատականն արձանագրության ստորագրման վերաբերյալ այս էր. «Առաջինը, մեր ինքնիշխանության եւ անկախության հետագա զարգացման եւ ամրապնդման համար դրվել է մի շատ կարեւոր անկյունաքար, երկրորդը` մեր հանրապետությունը անկախությունից ի վեր առաջին անգամ ունի պաշտոնապես դելիմիտացված սահման, որը այս փաստով էականորեն մեծացնելու է անվտանգության եւ կայունության մակարդակը ոչ միայն նշված գյուղերի հատվածում, այլեւ ամբողջ Հայաստան-Ադրբեջանի սահմանի երկայնքով»:
Ընդդիմության գնահատականը ծայրահեղ բացասական էր: Կառավարության հրաժարականը պահանջող շարժման ղեկավարներից տավուշցի պատգամավոր Գառնիկ Դանիելյանն այսպես գնահատեց կատարվածը.
«Իշխանությունները հանցավոր համաձայնության են եկել Ադրբեջանի հետ եւ Տավուշում կատարում են կենսական նշանակության զիջումներ, դա քրեորեն հետապնդելի է: Այս մարդիկ պատասխան են տալու հայրենիքը հանձնելու համար…Ադրբեջանին է հանձնվել Բաղանիսի, Ոսկեպարի, Բերքաբերի կենսական նշանակության տարածքներ, Կիրանցից՝ տներ: Ադրբեջանական կողմի հետ պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել, որ կամրջի հատվածում պետք է գործընթացը որոշակի դադարեցնեն, որոշել են ճանապարհը տեղափոխել դեպի Աճարկուտ գյուղով, այսինքն՝ ժամանակ են խնդրել Ադրբեջանից, որ կարողանան ճանապարհն այլ մաս տեղափոխել»:
Գործընթացն ապօրինի է անվանում նաեւ Շարժման համախոհ, «Հայաքվե» նախաձեռնության ղեկավար Ավետիք Չալաբյանը, նշելով, որ Հայաստանի անունից սահմանազատումը միջազգային պայմանագրի իրավական հարթության գործողություն է եւ պարտավոր է ԱԺ վավերացում, համաժողովրդական հանրաքվե անցնի, եթե այդ ընթացակարգերով չի անցնում` Սահմանադրությունն է խախտվում, եւ դրա համար պատասխանատվություն կարող է վրա հասնել վաղ, թե ուշ: Իսկ այժմ էլ պետք է դիմել ՍԴ` բողոքարկելու արձանագրությունը: Տիտղոասկիր ընդդիմության ներկայացուցիչների գնահատականներն ավելի խիստ էին:
Բուն Տավուշի սահմանում մարդիկ անհանգիստ են: Կոնկրետ Կիրանցում ո՛չ մարդկանց անհանգստություններն են փարատված, ո՛չ էլ համաձայն են ըստ ստորագրված արձանագրության տարածքներ զիջելու: Հավանաբար Տավուշում մի նոր ապաքաղաքական շարժում պիտի սկսեն` միայն իրենց խնդիրնրով բողոքի ձայն բարձրացնելու, քանի որ Բագրատ Սրբազանի շարժումը վերածվեց քաղաքական պայքարի` Նիկոլ Փաշինյանին հեռացնելու գլխավոր պահանջով եւ մնացած բոլոր հարցերն այդ հեռացումից հետո կարգավորելու խոստումով:
Ի դեպ` Կիրանց գյուղի բնակիչներն արդեն իսկ բողոքի գործողություններ էին անում՝ արձանագրության հաջորդ օրն իսկ փակելով միջպետական ճանապարհը, քանի որ նրանցից մի քանիսի տներն անցնելու են Ադրբեջանին, ԱԱԾ աշխատակիցներ են ժամանել գյուղ` հասկանալու, թե վերը նշված քարտեզներով հատկապես ո՞ւմ տներն են անցնելու սահմանից այն կողմ: Սահմանագծման արդյունքում հայ սահմանապահներն արդեն տեղակայվում են գծված սահմանահատվածներում, Կիրանցում մի քանի ճշտումներ դեռ պետք է արվեն, այստեղ մեր սահմանապահները կգան ավելի ուշ:
Իսկ Երեւանում մինչ այս Բագրատ Սրբազանը հանդիպումներ է ունեցել շատ ու շատ շրջանակների, քաղաքական ուժերի հետ, հանրության հետ հրապարակային հանդիպումներում Շարժման մոտակա պլանների առումով երկու հիմնական ծրագրային կետի մասին խոսելով: Այն է` վարչապետին անվստահության հայտնելու գործընթաց ձեռնարկել խորհրդարանում, միաժամանակ ավելացնելով հանրային ճնշումը ներկա իշխանության վրա: Միգուցե Կիրանցում սկսված նոր բողոքը նաեւ սրբագրումներ մտցնի Սրբազանի պլաններում:
Շարժման համակարգողներից Գառնիկ Դանիելյանը խոսում է իրենց քաղաքական պայքարի նոր փուլ մտնելու մասին` սահմանազատման կասեցման մասին պատասխանն ուղղելով իշխանափոխությունից հետո ապօրինի գործընթացը վերանայելու հարթություն: Հայտնի է, որ վարչապետին անվստահության գործընթաց հայտնելու համար Ազգային ժողովի 36 պատգամավորի ստորագրություն է անհրաժեշտ, մինչդեռ ընդդիմությանը մեկ ձայն է պակասում: Անկախ պատգամավոր Իշխան Զաքարյանի համաձայնությունը ստանալու հույսը եւ այդ վերաբերմամբ նրա առարկության բացակայության մասին Սրբազանի հայտարարությունը ոչինչ էլ չեն նշանակում, քանի որ պատասխանատու պաշտոններ զբաղեցրած Զաքարյանի հետ կապված կոմպրոմատների հավաքագրումը իշխանության համար դժվարություն չի ներկայացնի: Առավել թեական է վարչապետին ընտրելիս եւս 18 քվե հայթայթելու ընդդիմության հույսը ՔՊ-ից, սասանելով իշխող խմբակցությունում հնարավոր տատանվողներին` փողոցային շարժումն ահագնացնելու միջոցով: Բացի այդ` անվստահության գործընթաց սկսելու համար անհրաժեշտ է վարչապետի թեկնածու ունենալ, որն առավել խնդրահարույց է մի շարք պատճառներով: Նախ` Բագրատ Սրբազանի գլխավորած շարժման մեջ կան տարբեր կարծիքներ դրա վերաբերմամբ` Սրբազանի երկքաղաքացիությամբ առաջադրվելու սահմանադրական արգելքի պատճառով, բացի այդ` Շարժումից դուրս եղած ընդդիմությունն է տարբեր թեկնածուներ առաջադրում (առայժմ չխոսենք այդ թեկնածուների ցատկահարթակ- արտաքին ֆոնի մասին):
Չնայած ինքը, Բագրատ Սրբազանը այս վերաբերմամբ տարբեր բաներ ասաց, ակնարկելով, որ պետք լինի` կհրաժարվի նաեւ Կանադայի քաղաքացիությունից, խոսք է գնում նաեւ սահմանադրական նորմի` ԱԺ-ում փոփոխության օրակարգ առաջարկելու եւ անցկացնելու մասին, այդ վերջինը մեր կարծիքով առավել անիրատեսական է: Հավանաբար քաղաքական ուժերի հանդիպումների արդյունքում կկայացվի այդ դժվարին որոշումը, դժվարություն դիտելով նաեւ այն մտավախությունը, թե անուններ ասելուց հետո, եթե դա Բագրատ Սրբազանը չլինի, շարժման համակիրները հնարավոր է հիասթափվեն:
Շարժման համակարգող Գառնիկ Դանիելյանն ինքը միայն Բագրատ Սրբազանին է տեսնում որպես վարչապետի թեկնածու` համարելով, որ դա միայն անցումային շրջանի համար է: Նա եւ Շարժման մասնակից ուրիշները համոզված են, որ նպատակին հասնելու խորհրդարանական եւ հանրային ճնշմամբ Փաշինյանի հրաժարականի հասնելու միջոցները իրատեսական են, իրար լրացնող, իսկ քաղաքական շատ ուժեր օր-օրի ավելի են հարում Շարժմանը` գլխավոր նպատակին հասնելու համար:
Ոոմանտիզմ այս բոլորի մեջ կա, քանի որ Շարժման դրած նպատակներն ու դրանց հասնելու միջոցները պրագմատիկ հայացքի զննությանը չեն դիմանում: Մանավանդ անվստահություն է առաջացնում այն, թե ովքեր են հայտնվելու հետագայում` որպես ռեալ իշխանության կրող:Չնայած եթե վերհիշենք պատմական օրինակները` մեկ գիշերում երկրապահ դառնալու կամ հենց բուն` Նիկոլ Փաշինյանի վարչապետ ընտրվելու օրինակներով, ապա կարելի է ասել, որ Հայաստանում անհնար ոչինչ չկա:
Մնում է Նիկոլ Փաշինյանի ինքնակամ հրաժարականը, որը, սակայն, բոլորի համար է տեսանելի, թե որքանով է հնարավոր:
Բոլոր դեպքերում այս նյութը հրապարակման հանձնելու պահին արդեն իսկ սրբագրումներ եղան Բագրատ Սրբազանի խոսքում` նա բոլորին հրավիրեց հրատապ լուծումների. «Այդ իմաստով անհրաժեշտություն է դարձել գնալ ոչ թե հետեւանքների հետեւից, այլ ուղղակիորեն վերացնելու պատճառները: Պատճառը մեկն է եւ այն Երեւանում է, եւ այլեւս հրատապություն ու հրամայական է դարձել ժամ առաջ բոլորիս ջանքերով, համառ կամքով, համբերությամբ եւ վստահությամբ հեռացնելու այս իշխանությունը իր ամբողջ ապօրինություններով հանդերձ եւ նոր կյանք հաստատելու մեր երկրում»:
Իշխանությունը. սակայն, երեւութապես անվրդով շարունակում է իր առօրյա կյանքն ու միջազգային հանդիպումները, հետն էլ ոստիկաններ ուղարկում Կիրանց:
ՄԱՐԻԵՏԱ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
