ՀՀ կառավարության նոյեմբերի 15-ի նիստում վարչապետի պահվածքն ու խոսքի որոշ դրվագներ հանրության զգալի հատվածը պարզապես տարօրինակ դիտարկեց: Եղան նաեւ այնպիսիք, ովքեր ասվածը խուճապային որակեցին, անգամ պարտվողական, քանզի ՀՀ վարչապետի երկիր ենք կորցնում արտահայտությունն այլ գնահատականի տեղ չի թողնում:
Ամբողջ այս շիլաշփոթը ստեղծվում է մեկ հիմնական պատճառով. երկրում տիրող միջավայրն ու գործընթացները հանգեցնում են հետեւանքների, որոնք առաջանում են ամենատարբեր պատճառներով, սկսած պարզ ու հասարակ հարցերը խնդիրների վերածելուց մինչեւ դրանց բարդ ու անըմբռնելի դրսեւորումները: Սովորականից հաճախ է մեզանում ըմբռնում հայտնվում, որ Երկիր մոլորակի չորս կողմերում մարդիկ ձեռքի հետ լուծում են մեզանում հասունացող երեւույթները, երբ մենք դրանք պարզապես անլուծելի ենք հայտարարում, հազար ու մի արդարացումներով հիմնավորում:
Ասենք՝ աղբ համարվողի օգտագործումը՝ վերամշակելու միջոցով: Կարող է զավեշտալի թվալ, եթե նշենք, որ այս գործընթացի առաջամարտիկները մեր ապուպապերն են եղել, գոմաղբ թրիքից ու ծղոտից աթար ստանալու միջոցով տունը տաքացնելով եւ այլ հոգսերը հոգալով: Նրանցից հետ չեն մնում մերօրյա քաղաքաբնակներից շատերը, ովքեր հենց աղբարկղերի վրա կախում են ապակու եւ պլաստիկե շշերի կապոցները, նաեւ հացի մնացորդները: Բայց սրանք մանրուքներ են աղբի այն ահռելի ծավալների կողքին, որոնք աղբավայր համարվող վայրեր են համարվում, տասնյակ ու երբեմն հարյուրավոր հեկտարներ զբաղեցնող տարածքներ:
Բարի գտնվեք եւ անուն տվեք այս վիճակին. բարդ խնդիր է: Մինչդեռ աշխարհի շատ ու շատ պետություններ այս խնդիրը պարզապես չունեն, քանզի աղբ համարվողը ինչ-որ բարեհոգությամբ հավաքվում է, քաղաքի տարածքում գտնվող տեսակավորման ձեռնարկություն հասցվում եւ շարունակությունն ինքնաբերաբար ընթանում: Վստահությամբ եմ նշում այս ամենը, քանզի ողջ գործընթացի ականատեսն եմ եղել Ավստրիայի մեծությամբ երկրորդ Գրաց քաղաքում:
Թե ինչու եմ գրում այս ամենը, ստորեւ:
Արդեն հիշատակված կառավարության նիստում վարչապետը նշեց, որ երկրի պետական կառույցները ստացել են կադրային, տեխնիկական ու ֆինանսական այն ամբողջ միջոցները, որոնք անհրաժեշտ են իրենց բավարար գործունեության համար: Որքանով է նման մոտեցումը հիմնավոր: Հաղորդվում է, որ երկրում միջին աշխատավարձը մոտ 280 հազար դրամ է, մասնավոր հատվածում՝ փոքր ինչ ավելի, պետականում՝ փոքր ինչ պակաս: Նման պարագայում համեմատություն է անցկացվում, ասենք, կենսաթոշակառուների, ցածր վարձատրվողների, ժամանակավոր աշխատանք ունեցողների եկամուտների հետ, որի արդյունքում միջին աշխատավարձի տպավորությունը էապես սասանվում է: Ասվածի ապացույցն է անգամ միջինից որոշակի բարձր աշխատավարձ ստացողների մոտ կաշառքի հետ կապված փաստերի արձանագրումը, որտեղ նվազման երեւույթ չի արձանագրվում:
Ուրեմն ինչո՞ւմն է խնդիրը: Հարցն ուղղեցի ֆինանսական համակարգում երկար տարիներ աշխատած ծանոթիս, որի պատասխանը ներկայացնում եմ ըստ հնարավորինս: Նա ասաց. հարցը թե՛ նուրբ է, թե՛ բարդ, ուստի չզարմանաք, որ կտրուկ անցում կատարեմ. այն սերտորեն կապված է ՀՀ վարչա-կառավարչական ապարատում ներդրված բարձր աշխատավարձերի քաղաքականության հետ:
Կուսակցականացված պետական բարձրագույն համակարգն ու դատա-իրավական հատվածը տիրապետում են միջին եկամտաբերություն ունեցող երկրներին ոչ հատուկ ահռելի ֆինանսական միջոցների, որոնց պայմաններում միջավայր է ստեղծվում, երբ նախարարը կարող է թույլ տալ մոր անունով պալատ հիշեցնող առանձնատուն ունենալ, մյուսը՝ ռեստորանային հսկա համալիր, որը նա փոխանցում է ծնողին, վերջինս էլ՝ իր եղբորը: Այս միջավայրում է հնարավոր դառնում միջին պաշտոնյայի կողմից, ասենք, երկու եւ ավելի բարձր դասի անշարժ գույք բնակարանի ձեռքբերումը, հիպոտեկային վարկն ու ստացած աշխատավարձը հիշեցնելով:
Դե եկ ու կասկածիր, որ պաշտոնյա սույն այրը հանուն իր զավակների ու թոռների ապագայի համեստագույն սննդակարգով չի սնվում, ընտանիքը կգ-ը 1200 դրամ արժեցող «պանրային» մթերքից է օգտվում, քանզի նույն ֆիրմայի նույն անվանմամբ պանիր որակվող արտադրանքն իր ընտանեկան բյուջեի համար կրկնակիից ավելի թանկ է: Կամ էլ՝ ավտոմեքենան անհարկի չի շահագործում, ֆիրմային առեւտրասալոններ չի այցելում, սառնարանում էլ, անգամ ձու չունի, ըստ դասական օլիգարխի:
Մեր զրույցն անսպասելի ընդհատվեց, թերեւս՝ ես առաջինը չէի, ում հետ նա կիսում էր իր մտքերը: Հանրահայտ է յուրաքանչյուրիս շրջապատում պետական պաշտոնյայի պահվածքի հիմնական շարժառիթը՝ վերադաս կա, թող նա նախաձեռնի, իմ գործը կատարելն է: Այս սկզբունքով է առաջնորդվում հերթական վերադասը, պարզվում է՝ մինչեւ վարչապետ: Եվ իրականում նախարարներից յուրաքանչյուրի ինչին է պետք սեփական նախաձեռնությամբ բարեփոխում իրականացնել, երբ վերջնարդյունքը կարող է, ասենք, հարցեր առաջացնել: Նման մի բան թերեւս եղավ էկոնոմիկայի նախկին նախարարի հետ, որը միլիարդավոր դոլարների հասնող ներդրումներից էր խոսում, սակայն հայտնվեց խնդրահարույց իրավիճակում, գործը հասավ թելադրված հրաժարականի ու հայտնվեց իրավապահների տեսադաշտում:
Այնպես որ, դժվար է մտորել, թե ով կստանձնի, ասենք, արդեն հիշատակված աղբ համարվողի նորացված պայմաններում վերաիմաստավորման գործը: Առաջինը, որ անցնում է հարկատու քաղաքացու մտքով, դա տարածքային կառավարման եւ ենթակառույցների նախարարությունն է, իսկը իրենց անվանմանն արժանի գործ: Աղբից թե բնակավայրերը կազատվեն, վերամշակումից շինանյութերի անսպառ հումք կստացվի, պլաստիկը կայրվի ցեմենտի ու գաջի արտադրությունում… Աղբի օգտագործումը հետաքրքրական է նաեւ էկոոնոմիկայի նախարարությանը, քանզի դրանցում առկա մետաղները պահանջված են աշխատող ձեռնարկություններում… Չենք մոռանում նաեւ շրջակա միջավայրի նախարարությանը, ուր մշտապես օդային ու ջրային ավազանների մաքրության շուրջ խնդիրներ են հնչեցվում:
Հարկատու քաղաքացիս անհամբերությամբ է սպասում… բարձր տեխնոլոգիաների եւ արդյունաբերության նախարարության արձագանքին:
ԳԵՂԱՄ ՔՅՈՒՐՈՒՄՅԱՆ
ՀՀ-ում հարկեր մուծող շարքային քաղաքացի
