Ըստ ադրբեջանաթուրքական մամուլի
Ադրբեջանցի որոշ հեղինակներ հոդվածագիր են դարձել թուրքական թերթերում: Իշխանամետ «Սթար»-ն այդ թերթերից է, իսկ Սեվիլ Նուրիեւա Իսմայիլովը՝ հոդվածագիրներից: Դեկտեմբերի 6-ին նա «Սթար»-ում հանդես է եկել «Իրանը տարածաշրջանում կրակի հետ է խաղում» վերնագիրը կրող հոդվածով, որն արտատպել է «Timeturk»-ը: Քանի որ Նուրիեւան հոդվածում քննարկում է Հայաստանի նկատմամբ Իրանի որդեգրած բարենպաստ դիրքորոշմանն ու չարաբաստիկ «Զանգեզուրի միջանցքին» առնչվող հարցեր, ուստի նպատակահարմար ենք գտնում նրա հոդվածը, թեկուզ կրճատումով, ներկայացնել ընթերցողի ուշադրությանը, քան վերապատմել:
Սակայն նախքան ներկայացնելն ասենք, որ հոդվածագիրը, բացի Զանգեզուրի միջանցքի հարցում համառորեն կամակորություն դրսեւորելուց, Իրանին մեղադրում է նաեւ Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի նկատմամբ ատելություն տածելու մեջ, համարելով միջանցքը Հարավային Կովկասում կայունության եւ խաղաղության երաշխիքը: Նախիջեւանից Մեղրիի տարածքով Ադրբեջանի հետ ցամաքային ուղիղ կապ հաստատելը օսմանյան թե հանրապետական Թուրքիայի դարավոր երազանքն է: Դրա մասին երազում է նաեւ Ադրբեջանը: Այսպես կոչված եղբայրական այս երկու պետություններն էլ հավասարապես շահագրգիռ են միջանցքի հարցում, քաջ գիտենալով, որ միջանցքի բացման դեպքում Հայաստանը կզրկվի Իրանի հետ ընդհանուր սահմանից, իսկ դա իրենց առջեւ կբացի ինքնիշխանությունն ու անկախությունը Ռուսաստանի, իսկ տարածքային ամբողջականությունն Ադրբեջանի կողմից ոտնահարված հայկական պետությունը կամակատարի վերածելու լայն հնարավորություն: Մանավանդ որ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի ջանքերով հայաստանյան իշխանությունները կաթվածահար են արվել, հայ ժողովուրդն էլ հայտնվել է ահաբեկված վիճակում:
Այլ կերպ՝ Զանգեզուրի միջանցքը մեծապես հետաքրքրում է նաեւ «փրկարար» Ռուսաստանին, որ 44-օրյա պատերազմում փաստի առջեւ կանգնած Մինսկի խմբի համանախագահներից ԱՄՆ ու Ֆրանսիան, ձեռնամուխ լինելով ղարաբաղյան հիմնահարցի կարգավորմանը՝ հանկարծ չվերականգնեն իրենց քաղաքական ներկայությունը Լեռնային Ղարաբաղում, հետեւաբար եւ Հարավային Կովկասում: Ուկրաինայում Ռուսաստանը խրվել է ճահճի մեջ: Դա, ինչ խոսք, թուլացնում է նրա դիրքերը ավանդաբար ռուսական գերազդեցության տարածք համարվող Հարավային Կովկասում: Չկարողանալով Ռուսաստանին դուրս բերել ուկրաինական ճահճից, Պուտինը, ապավինելու մղումով, միշտ սրում է Հայաստան-Ադրբեջան լարվածությունը, որ վառ պահի նոր պատերազմի սպառնալիքը տարածաշրջանում:
Դա հազիվ թե նպաստի միջազգայնորեն մեկուսացված ՌԴ նախագահի աշխարհաքաղաքական նկրտումների իրականացմանը: Սակայն խնդիրը սոսկ այդ նկրտումները չեն, ոչ էլ Ռուսաստան-Թուրքիա-Ադրբեջան համատեղ ճնշումները Հայաստանի վրա, այլ թուրքական սահմանի բացման դիմաց Զանգեզուրում ոխերիմ թշնամիներին միջանցք տրամադրելը:
Այս ամենի առումով հատկանշական է դեկտեմբերի 6-ին Մոսկվայում կայացած Ռուսաստանի, Ադրբեջանի եւ Հայաստանի փոխվարչապետների եռակողմ նիստը, որտեղ, ինչպես նշված է ՀՀ փոխվարչապետի գրասենյակի հաղորդագրության մեջ, քննարկվել են տարածաշրջանում երկաթուղու կառուցման, երկաթուղային հաղորդակցության զարգացման եւ փոխադրումների կազմակերպման հարցեր: Եթե Հայաստանյան իշխանությունները մեր տարածքով անցնող երկաթուղու կառուցման հարցը քննարկում են Ռուսաստանի եւ Ադրբեջանի հետ, կնշանակի նրանք Զանգեզուրը չեն համարում Հայաստանի տարածք, կամ էլ ինքնակամ կասկածի տակ են դնում մեր հանրապետության ինքնիշխանությունը, հաճոյանալու համար նախագահ Պուտինին, առանց հաշի առնելու, որ հաճոյանալը երբեք քաղաքական գործոն չի եղել, ոչ էլ կլինի:
Գալով Սեւիլ Նուրիեւայի թուրքական թերթում հրապարակված հոդվածին՝ ահա թե ինչ է նա գրում.
«Իրանը հնագույն եւ անհասկանալի մի վայր է: Վերջին շրջանի զարգացումները բավական չեն նրան հասկանալու համար: Խնդիրներին էթնիկ հիմքի վրա մոտենալն ու դրանք այնտեղ բնակվող մեր եղբայրների տեսանկյունից գնահատելը կարող է մոլորեցնել մեզ, որովհետեւ դժվար է ասել, որ դա համատեղ ելակետ է նաեւ թուրքերի համար: Հայաստանի նկատմամբ Իրանի մոտեցումը հայտնի է բոլորին, որքան էլ յուրաքանչյուր պետության ազատ լինի իր ընտրության եւ համակրանքի մեջ:
Իրանը կրակե օղակ է ձեւավավորում տարածաշրջանում
Ցավոք՝ նա վերջին շրջանում ցուցաբերած դիրքորոշումով ապացուցում է իրեն վերագրվող «մտքի խավարում է ապրում» ձեւակերպման իսկությունը:
Մի կողմից մենք գլոբալ ուժի եսասիրության պատճառով հիվանդագին ժամանակաշրջան ենք անցնում, իսկ մյուս կողմից՝ բախվում ենք գլոբալ համակարգի կողմից հիվանդագին ոլորտների օգտագործման գործընթացին:
Իրանի ներքին խնդիրների դիմաց ականջ փակելու եւ հարեւաններին կրակե օղակի մեջ առնելու քաղաքականությունը, տարածաշրջանում հասունացող նոր ճգնաժամի լրաբերն է: Մեր աշխարհագրության ապագան, ուր սողոսկել են ԱՄՆ ու Իսրայելը, մի անկյունից էլ՝ Ֆրանսիան է խցկվել, կախված է լինելու Իրանը ներառյալ տարածաշրջանի երկրների ընդունած ճանապարհային քարտեզի բնույթից:
Ուկրաինա-Ռուսաստան նոր ճգնաժամը…
Իրանը կրակի հետ է խաղում ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ ամբողջ տարածաշրջանում: Երանի թե կարողանար հնարավորինս շուտ ձերբազատվել մտքի խավարումից, որովհետեւ նրա մտքի խավարումն ու ատելության առջեւ ընկրկումն ուրիշներն օգտագործելու են, բայց ո՛չ կրոնակից Թուրքիան ու Ադրբեջանը, որոնց հանդեպ ատելությամբ է լցված ինքը: Իրանի ալս կուրությունն առիթ է տվել նրանց, ովքեր չարանենգ նպատակներ են հետապնդում տարածաշրջանում, որ գործի անցնեն:
Եթե Իրանը շարունակի իր կամակորությունները տարածաշրջանի կայունության համար առանցքային նշանակություն ունեցող «Զանգեզուրի միջանցքի» հարցում, առավելագույն վատությունը ինքն իրեն է անելու:
Իհարկե ցավով եմ նշում, որ կրակի հետ Իրանի բռնած խաղը խնդրահարույց է Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի համար:
Ակամա մտածում ես՝ մի՞թե տարածաշրջանը ներքաշվում է մի նոր Ռուսաստան-Ուկրաինա ճգնաժամի մեջ:
Կամ ի՞նչ են ուզում Իսրայելը, ԱՄՆ, Ֆրանսիան, որո՞նք են նրանց երազանքները:
Ամեն անգամ Իրանին հաջողվել է համաձայնության գալ կողմերից յուրաքանչյուրի հետ: Նորից կգա, սակայն ճգնաժամային իրավիճակը չի կարող բացասաբար չանդրադառնալ մեր աշխարհագրության ապագա ճակատագրի վրա:
ՀԱԿՈԲ ՉԱՔՐՅԱՆ
Թուրքագետ
