Բոսնիացի եւ հայ ներգաղթյալների ժառանգներն Ալբանիայում պահպանում են հնագույն սովորույթները

«Balkan Insight» անգլիալեզու կայքում Գեզիմ Կաբաշիի՝ 2023 թ. հունիսի 22-ին հրատարակած հոդվածից թարգմանաբար ներկայացնում ենք հայերին վերաբերող հատվածը:

Բոսնիացիներն ու հայերը կենտրոնական Ալբանիայի Դուրես շրջան են ներգաղթել ավելի քան մեկ դար առաջ եւ լավ ինտեգրվելով հասարակության մեջ՝ պահպանել են իրենց ինքնատիպ մշակույթները:

Դուրեսի քաղաքապետարանի կենտրոնական գրասենյակի մոտ՝ բլրի լանջին, ավելի քան հարյուր տարի առաջ կառուցված աստիճանները տեղացիներին մինչ օրս հայտնի են որպես «Հայի աստիճաններ»:

«Դրա պատճառը պարզ է,- բացատրում է Դուրեսում հաստատված մի քանի հայազգի ընտանիքներից մեկի ժառանգ Հակոբ Բոդիկյանը:- Պապս ու իր զավակները մոտակայքում բիզնես էին բացել, ուստի տեղացիներն այդ կերպ էին կոչում աստիճանները»,- պատմում է նա balkaninsight-ին:

Միլիոնավոր հայեր ցրված էին ողջ Օսմանյան կայսրության տարածքով, ընդ որում՝ ամենամեծ համայնքներն Արեւելյան Անատոլիայում էին (նկատի ունի Արեւմտյան Հայաստանը – թրգմ.): Ոմանք Ալբանիա են եկել օսմանյան բանակում ծառայելու ժամանակ: Մյուսները գաղթել են Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ օսմանյան իշխանությունների կողմից իրենց դեմ իրականացված տխրահռչակ ցեղասպանությունից հետո [որը Թուրքիան ժխտում է]:

«Իմ նախահայրերը գնացել են Բուլղարիա՝ հույս ունենալով փրկել իրենց ընտանիքի անդամներին, բայց չեն կարողացել գտնել նրանց»,- ասում է Հակոբը՝ ներկայացնելով իր ծնողներից լսած պատմությունը:

Հայ ընտանիքները հաստատվել են Դուրեսում, Տիրանայում, Էլբասանում, Կորչայում, Շկոդերում եւ Բերատում:

«Մեր նախնիները, այնպիսի ընտանիքներ, ինչպիսիք են Բոդիկյանները, Բալջյանները եւ Զաքարյանները, իրենց լավ են զգացել Դուրեսում»,- ասում է Հակոբը, որը կրում է իր պապի անունը եւ տնօրինում է 1930-ական թթ. իր ընտանիքի կառուցած գույքը, այդ թվում՝ այն ժամանակվա կինոթատրոններից մեկը, որն այժմ փակ է:

«Մեր պապերը սկսել են նավահանգստի մուտքի մոտ տեղադրված փոքրիկ կրպակներից, բայց կարողացել են ընդլայնել բիզնեսը եւ հետագայում խանութներ բացել գլխավոր փողոցում»,- ավելացնում է նա:

Արվեստի նշանավոր գործիչները

Հայերն ալբանական հասարակության մեջ լավ համարում ունեին որպես առեւտրականներ: Այնուամենայնիվ, նրանք թերեւս առավել հայտնի են երկրի արվեստի եւ գրականության մեջ իրենց ներդրմամբ: 1980-ականներին ալբանացի ազգի երեւակայության վրա որպես պետական արտադրության ֆիլմերում խաղացող դեռահաս դերասանուհի իշխեց Անիսա Մարգարյանը (նրա հետ Արծվի Բախչինյանի հարցազրույցը տես «Ազգ», 2020, հունվարի 10 – թրգմ.): Արվեստում նրա նվաճումներին նախորդել են երգահան Հայկ Զաքարյանի հաջողությունները, որը երաժշտություն է գրել տասնյակ ֆիլմերի, երգերի եւ սիմֆոնիկ նվագախմբերի համար:
Հայկը պատմում է, որ իր ծնողները՝ Լյուսին եւ Հակոբը, փորձել են պահպանել իրենց ավանդույթներն ու քրիստոնեական կրոնը եւ դրանք փոխանցել են իրենց երեխաներին նույնիսկ կոմունիզմի ժամանակ, երբ բոլոր կրոնների արգելքը փաստացիորեն խաթարում էր նրանց մշակույթը:

«Նրանք շատ էին կարդում ու գիտեին մի քանի լեզուներ, եւ հենց այդպիսին եմ ես հիշում նրանց»,- ասում է Հայկը, որն իր որդուն անվանել է Կիդ, որը հայերենում նշանակում է «գիտուն»:

Միեւնույն ժամանակ, Անիսա Մարգարյանը դերասանական կարիերայի ավարտից հետո դարձավ բժիշկ եւ այժմ բնակվում է Ֆրանսիայում: Անցյալ տարի նրա գիրքը, որտեղ կենդանանում են Հայոց ցեղասպանության եւ Ալբանիայի իրենց համայնքի կյանքի մասին հիշողությունները, Ալբանիայում դարձավ բեսթսելեր:

Նա պատմում է, թե ինչպես էր իր ընտանիքը վախենում, որ կկորցնի իր ստացած ժառանգությունը, երբ Ալբանիայի կոմունիստական իշխանություններն արշավ սկսեցին «կրոնական ծագմամբ անունների» դեմ, ինչը ներառում էր երեխաների արգելված անունների ցանկը, ինչպես նաեւ ճնշումը մեծահասակների վրա՝ փոխելու այն անունները, որոնք համարվում էին «օտար ազդեցության արդյունք»:

Հակոբ Բոդիկյանն ասում է, որ իրենք շարունակում են պահպանել իրենց հայկական ավանդույթները՝ երեխաներին փոխանցելով իրենց նախնիների անունները:
«Նրանց համար կարեւոր չէ, թե որքան լավ կամ տարօրինակ են դրանք հնչում: «Մենք հպարտ ենք մեր ժառանգությամբ»,- հայտարարում է նա:

Անգլերենից թարգմանեց ԱՇՈՏ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ

Լուսանկարում՝ «Հայի աստիճանները» Դուրեսում