VETTING-Ը, ԱԼԲԱՆԻԱՆ ԵՎ... ՄԵՆՔ ՀԱԿՈԲ ԱՎԵՏԻՔՅԱՆ Այս օրերին քաղաքական-բանավիճային գրեթե բոլոր հարթակներում ամենահաճախ հանդիպող բառը «վետտինգն» է, իսկ ամենաշատ հնչող տեղանունըՙ Ալբանիան, որպես «անցումային արդարադատություն» անցկացրած օրինակելի՜ երկիր, որտեղ «վետտինգ» է կիրառվել ոստիկանության, բանակի, հանրային ու պետական կառույցների եւ հատկապես դատավորների, դատախազների եւ ընդհանրապես արդարադատական մարմինների աշխատակիցներին զտելու կամ ընտրելու նպատակով: Մեր մասնագետներն ու լրագրողները միմյանց հետ կամ դեմ վիճում, միմյանց հերքում եւ առարկում են Հայաստանում դրա կիրառման նպատակահարմարության հարցի շուրջը, քաղաքական մի այնպիսի մթնոլորտում, որտեղ տիրում է փոխադարձ անվստահությունն ու կասկածը, նաեւ թշնամանքը: Միայն մեկ հարցում համաձայն են բոլորըՙ մեր երկրի արդարադատության համակարգը ոչ միայն իդեալական չէ, այլեւ կարիք ունի հիմնական բարեփոխումների: Մնացած ամեն ինչ առարկելի է- ո՞վ եւ ինչպե՞ս պետք է անցկացնի բարեփոխումներն ու զտումները, ի՞նչ խորությամբ եւ ընդգրկումով, ինչո՞ւ հիմա, հենց այս պահին, երբ երկիրը գտնվում է ներքին եւ արտաքին, ապահովական ու տնտեսական անորոշությունների մեջ, նույնիսկՙ գոյութենական վտանգների առջեւ: Փոխադարձ անվստահության եւ անհանդուրժողականության մի մթնոլորտ, որտեղ լավագույն ծրագրերն անգամ կարող են խեղաթյուրվել ու այլանդակվել եւ Հայաստանը վերածել մի փորձադաշտի, որտեղ փորձը միայն փորձանք կարող է բերել: Եվ ահա այս մթնոլորտում փորձ է կատարվում, դրսից թելադրված թե ինքնաբուխ, վերակազմակերպելու արդարադատության ողջ համակարգըՙ առանց նախապատրաստելու համապատասխան գետինըՙ սահմանադրական բարեփոխումներ, պետական ու հասարակական հավասարակշիռ իրավիճակ, արդարամիտ մարդկանցից կազմված մասնագիտական հենք: Անտեսվում է ՄԱԿ-ի համապատասխան հանձնարարականըՙ յուրաքանչյուր երկիր ինքն է ընտրում, իր տեղական պայմաններից ու պահանջներից ելնելով, իր արդարադատական համակարգըՙ մարդու իրավունքների պաշտպանության համընդհանուր սկզբունքների շրջանակում: Արդ, թեեւ չենք կարող հաշվի չառնել աֆրիկյան երկրներից 18-ում, հարավամերիկյան 5-6 երկրներում, ապա Սերբիայում, Չեխիայում, Կոսովոյում, նաեւ Ալբանիայում կիրառված համապատասխան մեթոդները, սակայն ինչո՞ւ կենտրոնանալ հատկապես վերջինիս վրա: Այդ եւ մեր երկրի միջեւ տարբերությունները շատ ավելի մեծաքանակ են, քան նմանությունները: Վերջիններն ընդամենը մի քանիսն ենՙ Էնվեր Հոջայի 40-ամյա կոմունիստական բռնատիրություն, լեռնային փոքրատարած երկիր շուրջ 4 միլիոն բնակչությամբ, մեծամասնությամբ (95 տոկոս) ալբան, 70 տոկոսով միակրոն: Ինչ վերաբերում է տարբերություններինՙ բավական է ասել, որ 1992-ից մինչեւ 2014 թ., Ալբանիան գտնվել է ներքին հակամարտության մեջ, անգամ զինյալ հակամարտությունների, սկզբումՙ Սալի Բերիշանի ընտրությունից հետո, դեմոկրատների եւ կոմունիստների, այնուհետեւ, 1996-ից սկսած, դեմոկրատների ու սոցիալիստների միջեւ, ընդհուպՙ ներքին քաղաքացիական կռիվներ, որոնք դադարեցվեցին միայն ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի միջամտությամբ եւ 7000-անոց խաղաղապահ զորքի ներգրավմամբ: Բաց աստի, ի տարբերություն մեզ, Ալբանիան հայտնի է ոչ միայն իր կոռումպացվածությամբ, այլեւ մաֆիոզական կազմակերպությունների առատությամբ ու դաժանությամբ, որից մինչեւ օրս տառապում է նաեւ ողջ Եվրոպան: Մերոնք աչքաթող են անում մի կարեւոր փաստ եւս. 1996-ից մինչեւ 2014 Ալբանիան 18 տարի շարունակ գտնվել է Եվրոխորհրդի անմիջական հսկողության եւ պարտադրանքների տակՙ ոչ միայն «անցումային», այլեւ հիմնավոր, համակարգված բարեփոխումներ անցկացնելու, պետական ու հասարակականՙ միմյանց հակակշռող կառույցներ ստեղծելու նպատակով: Հսկողությունՙ որը դեռեւս լրիվ չի արդյունավորվել: Իսկ ինչ վերաբերում է ալբանական «վետտինգ»-զտումներին, ապա մեզ համար հատկանշականը այն փաստն է, որ տարիներ շարունակ ընդդիմությունն է դեմ կանգնել դրա կիրառմանըՙ կասկածելով, որ «վետտինգային» մաքրագործումները պետական տարբեր կառույցներում եւ դատական համակարգումՙ առավելաբար կզտեն իրենց կողմնակիցներին: Նույնը նաեւ հատուկ է մեր իրականությանը, ուր ընդդիմադիրները խորապես եւ ոչ անհիմն կասկածեր ունեն, որ ներկա իշխանության ձեռքին «վետտինգը» կդառնա պատժիչ մի գործիքՙ ոչ-յուրայիններին պաշտոնազրկելու կամ պաշտոնի չկոչելու համար: Այս պայմաններում, կասկածանքի ներկա մթնոլորտում, անհրաժեշտ է, առանց ծալելու եւ գզրոց ուղարկելու մի կողմ թողնել «անցումային արդարադատության» ծրագիրը եւ լրջորեն զբաղվել համընդհանուր պետականաշինությամբ, անցկացնել սահմանադրական փոփոխություններ, ձերբազատվել միանձնյա ղեկավարման ներկա դրվածքից, ստեղծել իրական հակակշիռներ իշխանության տարբեր օղակների միջեւ ու հետզհետե բարեփոխել պետական ողջ համակարգը, ներառյալ արդարադատականը: Այդ դեպքում մենք հավանաբար կարիք չենք ունենա ներմուծված կամ պարտադրված որեւէ մոդելի, դա լինի Ալբանիայից, թե որեւէ այլ երկրից: Մենք կարո՛ղ ենք դա անել: |
