Քո կամքը թող լինի… Հնազանդության առաքինությունն ու մարդահաճության մեղքը. Տիրատուր քահանա Սարդարյան

Կարճ անդրադարձ

Քրիստոնեական ավանդության մեջ հնազանդությունը երբեք չի եղել պարզապես իշխանավորին աներկբա ենթարկվելու գործողություն։ Այն ոչ իրավական պարտադրանք է, ոչ էլ հոգեբանական ճնշման մեթոդ։ Հնազանդությունը, իր մաքուր տեսքով, մարդու կամքի՝ Աստծո կամքին համահունչ դառնալու ճանապարհն է։ Այն վերաբերում է ոչ թե կամքի կոտրմանը, այլ՝ կամքի բուժմանը։ Որովհետև խեղաթյուրված կամքը՝ ինքնագլուխ ԵՍ-ի կույր պահանջներով, չի կարող տանել դեպի ազատություն։ Հնազանդության քրիստոնեական ըմբռնումը, այնպես ինչպես նա ավանդվել է եկեղեցու հայրերի կողմից, ազատում է մարդուն մեղքի ստրկությունից ու հնարավոր դարձնում նրա աստվածային որդեգրումը։

Սակայն պատմությունն ու մեր այսօրվա իրականությունը վկայում են, որ հնազանդություն բառը հեշտությամբ կարող է դառնալ խաբեության հագուստ։ Երբ այն վկայում է ոչ թե ազատության աճի, այլ վերահսկման, վախի կամ ճնշման, այն արդեն խեղդում է անձը, սպանում նրան։ Այստեղ ծնվում է այն, ինչ Սուրբ Գրությունը դատապարտում է որպես մարդահաճություն. վախից առաջնորդվող հարաբերություն, որտեղ խիղճը լռեցվում է, իսկ ճշմարտությունը բաշխվում է «ինչպես հարմար է վերևներին»։ Մարդահաճությունը արտաքին խաղաղություն է, բայց ներքին խռովք՝ դիմակավոր հնազանդություն, որը չի ծնվում սիրուց, այլ՝ իրավիճակի ճնշման ազդեցությունից։

Այս տարբերությունը հրաշալի կերպով բացահայտվում է, երբ համեմատում ենք ավետարանական հնազանդությունը և ժամանակակից հոգեբանական դիտարկումները։

Գիտական, հոգեբանական հետազոտությունները, որոնք ուսումնասիրում են մարդու վարքը ուժեղ իշխանության, ճնշումների ու սպառնալիքների ներքո, ցույց են տալիս, որ մարդը ըստ բնության չար չէ, սակայն կարող է հեշտությամբ անցնել «մեխանիկական հնազանդության» վիճակի։ Երբ համակարգը պահանջում է ենթարկվել, երբ պատասխանատվությունը տեղափոխվում է «ավելի բարձր» հեղինակության վրա, երբ վախը և անորոշությունը ճնշում են խիղճը: ԲԱրոյապես չամրապնդված, իր արժեքները չճանաչող մարդուն քիչ բան է պետք՝ կորցնելու համար սեփական դատողությունը։ Այդպիսի հնազանդությունն արմատ չունի ազատության մեջ։ Այն վտանգավոր է, որովհետև ծառայում է ոչ թե ճշմարտությանը, այլ ուժի իներցիային։

Ի տարբերություն բռնապետական իմաստով հնազանդության քրիստոնեական հնազանդությունը այլ բնություն ունի։ Այն ծնվում է ազատությունից, ուժ է ստանում վստահությունից և ձևակերպվում է որդիական սիրով։ Քրիստոսի հնազանդությունը դեպի Հայրը պարտադրված չէր․ Նրա խոսքերը պարզ են. «Իմ Հայրն ինձ սիրում է այն բանի համար, որ ես իմ կյանքը տալիս եմ, որպեսզի այն վերստին ստանամ։

Այն ինձանից ոչ ոք չի վերցնում, այլ ես ինքս եմ այն տալիս. ես իշխանություն ունեմ այն տալու և իշխանություն ունեմ վերստին այն վերցնելու. ես այս պատվերն իմ Հորից եմ ստացել» (ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ 10:17-18)։ Այստեղ բացվում է հնազանդության իրական ավետարանական էությունը՝ անձնազոհություն, որը հոժարակամ զոհողություն է, հավիտենական կյանքը վերագտնելու նպատակով։ Հնազանդությունը չի կարելի պարտադրել, ինչպես դա անում են բռնապետությունենրը, քանի որ այն բխում է սիրուց․ իսկ սերը պարտադրանքով, ստիպողականությամբ ու հրահանգով սեր չէ:

Հոգևոր հայրը, խոստովանահայրը, որին վստահում է մարդը, չի դառնում օրենքի քարե սյուն, այլ՝ ճանապարհ ցույց տվող լուսավոր աղբյուր։ Նրա իշխանությունը ոչ թե տիրապետություն է, այլ ծառայություն՝ չիշխելով ժառանգության վրա։ Իսկ հոգևոր զավակը չի կորցնում իր ազատությունը, այլ գտնում է այն՝ հենց այդ վստահության հարաբերության մեջ։ Ճշմարիտ հնազանդությունը երբեք չի ոչնչացնում անհատականությունը, այլ ընդհակառակը՝ դարձնում է այն ավելի պարզ, ավելի անկեղծ, ավելի զորեղ ու վստահ։

Այստեղ է, որ պետք է խստորեն տարբերել հնազանդությունը՝ որպես սրբազան առաքինություն, և մարդահաճությունը՝ որպես քայքայող մեղք։ Առաջինը միավորում է մարդուն Աստծո հետ, երկրորդը զրկում է մարդուն իր խղճից։ Առաջինը միջոց է, որով մարդը բարձրանում է դեպի իրական ազատություն, իսկ երկրորդը՝ միջոց, որով իշխանությունն օգտագործում է մարդուն, նրան վերածելով չարության գործիքի։

Այսօր, թե՛ եկեղեցական, թե՛ քաղաքական իրականությունը մեզ հիշեցնում է, որ իշխանությունը կարող է խեղաթյուրել նույնիսկ ամենաբարոյական հասկացությունները։ Երբ հնազանդությունը դառնում է վերահսկելու մեխանիզմ, երբ այն կորցնում է իր ազատական սիրո արմատը, այն այլևս չի արտահայտում Ավետարանյան ճշմարտությունը։ Այդ պատճառով քրիստոնեական գիտակցությունը իր կենդանի ավանդությամբ միշտ պետք է մարգարեաբար մատնանշի, որ պետք է հնազանդվել Աստծուն, ոչ թե այն մարդուն, ով մոռացել է Աստծուն։

Եթե հնազանդությունը փրկարար է, ապա այն այդպիսին է ոչ թե իր ձևականությամբ, այլ իր ոգով։ Այն առաջնորդում է դեպի լույս, ոչ թե դեպի վախ ու խավար։ Այն ստեղծում է ազնվություն, ոչ թե երկչոտություն։ Այն դեպի Աստված է տանում, ոչ թե դեպի իշխանության ստվերները։

Հնազանդությունը՝ որպես առաքինություն, ապրում է միայն այնտեղ, որտեղ կա ազատ սիրտ, մաքուր կամք և վստահություն դեպի ճշմարիտ լույսը։ Իսկ որտեղ չկա ազատություն, այնտեղ հնազանդություն չի կարող լինել — միայն մարդահաճություն։

Տիրատուր քահանա Սարդարյան

Բադեն-Վյուրթեմբերգի Հայ Համայնքի հոգևոր հովիվ