ՎԱՆԻԿ ՍԱՆԹՐՅԱՆ
Անցյալ դարի հայտնի բանաստեղծ Աշոտ Գրաշու (Աշոտ Բաղդասարի Գրիգորյան-1910-1973 թթ.) «Արի գնանք Ղարաբաղ» ժողովածուն պատրաստելու նպատակով նրա արխիվին ծանոթանալիս, որը պահվում է գրողի եղբորորդի, ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Յուրի Գրիգորյանի մոտ, իմ ուշադրությունը գրավեց երկու լուսանկար, որոնք հարկ եմ համարում ներկայացնել ընթերցողին:
Դրանցից մեկը զրահատանկային զորքերի գլխավոր մարշալ Համազասպ Բաբաջանյանի (1906-1977 թթ.) լուսանկարն է, ընծայագրված գրողին 1944 թվականին: Լուսանկարում մարշալը դեռեւս գնդապետի ուսադիրներով է: Հայտնի չէ, թե որտեղ եւ երբ է կատարվել լուսանկարը: 1944 թվականին Գրաշին դեռեւս հայաստանաբնակ չէր, ապրում էր Բաքվում: Այդ շրջանում նա զինվորական թղթակից էր Իրանում, Անդրկովկասում, այլ վայրերում: Եթե լուսանկարը կատարվել է Բաքվում, ապա հարց է առաջանում, թե ինչու է մարշալը ռազմաճակատը թողել ու եկել, որպեսզի Գրաշուն լուսանկար ընծայի: Ուրեմն, սա ավելի վաղ շրջանի լուսանկար է, քանի որ ամբողջ 1944 թվականի ընթացքում Հ. Բաբաջանյանի զորամիավորումները ռազմաճակատում էին, զբաղված ֆաշիստական զորքերից Ուկրաինայի տարբեր շրջանների ազատագրումով:
Լուսանկարի ետեւում մարշալի ընծայագիրն է ռուսերենով, որը ներկայացնում եմ թարգմանաբար: «Աշոտ: Որպես մեր բարեկամության նշան նվիրում եմ այս փոքրիկ լուսանկարը: Համազասպ: 6-7-44»:
Երկրորդ լուսանկարն ավելի «ծեր» է, սակայն հայտնի են լուսանկարվելու վայրը եւ տարեթիվը: Լուսանկարի ետեւին կա հայ գրականության դասական Ավետիք Իսահակյանի (1875-1957 թթ.) ձեռագիր մակագրությունը. «Ա. Իսահակեան, իր տիկինը եւ նկարիչ Զարեհ Մութաֆեան: Վենետիկ, 1928»:
Այստեղ արդեն ամեն ինչ պարզ է: Զարեհ Կարապետի Մութաֆյանը (1907թ. Սամսուն-1980 թ. Փարիզ) Մեծ եղեռնից հետո 1919-ին ապաստանել է Սամսունի ամերիկյան որբանոցում, 1922 թվականին տեղափոխվել Հունաստան, 1924 թվականին ընդունվել Վենետիկի Մխիթարյան վարժարան եւ այդ շրջանում էլ հանդիպել է Իսահակյանին, դրանից հետո 1931 թվականին ավարտել է Միլանի գեղարվեստի ակադեմիան:
Ավետիք Իսահակյանի հետ նկարչի հանդիպումը պատահական չպիտի համարել, քանի որ գեղանկարիչը երիտասարդական տարիներին հրապուրված է եղել է նաեւ գրական ստեղծագործությամբ, հրապարակել է գեղարվեստական գրքեր: Նկարչական գործունեությունը հիմնականում ծավալել է Ֆրանսիայում: 1967-ին եւ 1971-ին այցելել է Խորհրդային Հայաստան: Հայաստանում մի քանի անգամ կազմակերպվել է նկարչի անհատական ցուցահանդեսը: Գործեր ունի Ազգային պատկերասրահում: Ներկայումս հայրենիքի հետ սերտ հարաբերություններ ունի նկարչի որդինՙ մաթեմատիկոս-պրոֆեսոր, ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամ Արմեն (Կլոդ) Մութաֆյանը:
Ինչ մնում է լուսանկարը Գրաշու մոտ հայտնվելուն, ապա անցյալ դարի երկրորդ կեսերին գրաքննադատությունը բավականին սուր եւ անհիմն հարձակումներ է գործել Գրաշու գրականության վրա, եւ նրա պաշտպանությամբ հանդես է եկել Իսահակյանը, բարձր գնահատելով գրողի պոեզիան: Երկու բանաստեղծների անձնական բարեկամությունը շատ ջերմ է եղել:
Ասեմ, որ Գրաշուն սիրով է ընդունել եւ նրա դիմապատկերը 1946 թվականին գծել մեծանուն Մարտիրոս Սարյանը: Այդ դիմանկարը առաջին անգամ հրապարակել եմ անցյալ տարի, «Արի գնանք Ղարաբաղ» ժողովածուի կազմի վրա եւ ներսի էջերից մեկում, գրքի մեկ օրինակն էլ նվիրելով Մարտիրոս Սարյանի թանգարանին: Գծանկարի վերաբերյալ թանգարանում նույնպես տեղյակ չէին, քանի որ այն անհայտացել է գրողի տնից, եւ մինչեւ հիմա տեղեկություն չկա նրա պահվելու մասին: Տպագրությունը կատարել եմ գծանկարի վերատպությունից: