Մեզ համար պարզ է կարգավիճակի հարցի առնվազն մի կողմը. մենք երբևիցե չենք լինելու Ադրբեջանի կազմում: Ես չեմ տեսնում հնարավորություն ապրելու ադրբեջանցիների հետ մեկ պետության, առավել ևս՝ նրանց պետականության ներքո: ԱՀ արտաքին գործերի նախարար Դավիթ Բաբայանն այս մասին նշել է «Ապառաժ»-ին տված հարցազրույցում, որը ներկայացնում ենք ստորև.
-Ինչքանո՞վ է ընդունելի Արցախի օկուպացված տարածքների նկարագրության համար պաշտոնական գրագրության մեջ օգտագործվող՝ «Արցախի վերահսկողությունից դուրս մնացած» ձևակերպումը և ի՞նչ կարգավիճակ ունեն այդ տարածքները:
-Դրանք օկուպացված տարածքներ են և մենք միշտ պետք է ճիշտ տերմինաբանություն օգտագործենք՝ «բռնազավթված», «գրավված», «օկուպացված»: Ադրբեջանի կողմից տարածքներ բռնագրավվել են ոչ միայն 44-օրյա պատերազմի ընթացքում, այլ նաև դրանից առաջ՝ Շահումյան, Գետաշեն, այլ տարածքներ: Կարծում եմ, որ պետք է նաև իրավական համապատասխան քայլեր ձեռնարկվեն այս ուղղությամբ, այսինքն՝ համապատասխան օրենսդրական փոփոխություններ մտցվեն:
Ընդհանրապես, խոսելով մեր սահմանների մասին՝ մի շատ կարևոր հարցի դժբախտաբար երբևիցե չենք անդրադարձել, բայց այն շատ կարևոր է: Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում Արցախը: Արցախի Հանրապետությունը ի՞նչ երկրների, ի՞նչ քաղաքական կազմավորումների ժառանգորդն է համարվում: Չէ որ մենք ունենք խնդիրներ «Արցախ» և «Ղարաբաղ» հասկացությունների հետ: Այսինքն «Ղարաբաղը» մեկ այլ հասկացություն է, որն իր մեջ ընդգրկում է Արցախի մի մասը, նաև Սյունիքի, նախկին Ուտիքի, Փայտակարանի մի մասը: Հյուսիսային Արցախը լրիվությամբ Ղարաբաղի մեջ չի մտնում: Այսպիսի խնդիրներ կան, որոնք պետք է կարգավորվեն: Դա պետք է արվի համապատասխան օրենքով, միգուցե սահմանադրական փոփոխություններով: Բայց, իմ կարծիքով, անպայման պետք է լինի օրենսդրական համապատասխան կետ, օրինակ՝ «Արցախի Հանրապետությունը Մեծ Հայքի Արցախ նահանգի, Խամսայի մելիքությունների, Ղարաբաղի խանության, ԼՂԻՄ-ի կամ ԼՂՀ-ի ժառանգորդն է» : Սրանով մեր աշխարհաքաղաքական և պատմաաշխարհաքաղաքական տեսլականը կամբողջականացվի:
-Իսկ ինչո՞ւ մինչև հիմա դա չի արվել:
-Դժվար է ասել: Եվ կարևորն այն չէ, որ մենք հիմա տեսնենք՝ ինչումն է խնդիրը, սկսենք ժամանակ կորցնել, տեսնել՝ ո՞վ է մեղավոր, ինչու՞ չի արվել: Հիմա կարևոր է մտածել դրա մասին և, եթե հնարավոր է, անել:
-Որպես անկախ պետություն՝ Արցախի Հանրապետությունը ի՞նչ հարաբերություններ ունի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների հետ: Վերջերս համանախագահներն Արցախ չեն այցելում, և արդյո՞ք այդ հանդիպումների ժամանակ քննարկվում է Արցախի կարգավիճակի հարցը:
-Ունեն նույն հարաբերությունները, ինչ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևավորումից ի վեր: Մենք, այո, չճանաչված ենք, բայց մենք բանակցային գործընթացի մի մասն ենք: Ամեն ինչ պետք է անենք, որ վերականգնվի այդ լիարժեք ձևաչափը և Մինսկի խմբի եռանախագահության գործունեությունը լիարժեքորեն վերականգնվի: Ադրբեջանը խոչընդոտում է, փորձում է թույլ չտալ նրանց այցը տարածաշրջան, խոսում է, որ պետք է այդ խումբն ընդհանրապես դադարի գոյություն ունենալուց, չի թողնում լիարժեք աշխատի: Իհարկե, դրան նաև ինչ-որ կերպ խոչընդոտել է կորոնավիրուսի համաճարակը: Բայց դրանք տեխնիկական խնդիրներ են: Քաղաքական տեսակետից Ադրբեջանը փորձում է խոչընդոտել այդ ձևաչափով աշխատանքին:
Կարգավիճակը եղել է, կա և կմնա ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման կարևորագույն կետերից մեկը, որի մասին միշտ էլ բարձաձայնել ենք: Այս հակամարտության մեջ կարևորագույն երկու խնդիր կա՝ կարգավիճակ և սահմաններ: Մեզ համար պարզ է կարգավիճակի առնվազն մի կողմը, որ մենք երբևիցե չենք լինելու Ադրբեջանի կազմում: Սա մեզ համար անընդունելի է:
-Ահազանգեր ենք ստացել, որ Արցախ մուտք գործելու համար դիմումների մի մասը մերժվում է, որոնց թվում նաև՝ Սփյուռքում բնակվող մեր հայրենակիցների: Չե՞ք կարծում, որ այս հանգամանքը խոչընդոտ կհանդիսանա Սփյուռքի հետ հարաբերությունների զարգացմանը:
-Այս հարցը պահանջում է հետևողական աշխատանք՝ պայմանավորված անվտանգային խնդիրներով: Այդ ուղղությամբ մենք համագործակցում ենք ռուս խաղաղապահների հետ: Իսկ Հայաստան-Արցախ-Սփյուռք կապը եղել է և կմնա մեր պետականաշինության առանցքային ուղղություններից մեկը:
-Պատերազմից հետո հաճախ է շեշտվում այն հանգամանքը, որ Արցախը չի ճանաչվել ոչ մի երկրի և, առաջին հերթին, հենց ՀՀ-ի կողմից: Ժամանակը չէ՞ արդյոք, որ ՀՀ-ն ճանաչման գործընթաց սկսի և, որպես առաջին քայլ, իրավական հիմքի վրա դրվեն ՀՀ-ԱՀ փոխհարաբերությունները:
-Ճանաչումն, իհարկե, կարևոր խնդիր է: Այն եղել է ու կմնա մեր օրակարգում: Բայց մենք պետք է շատ սառնասրտորեն մոտենանք այդ հարցին, երբեք չշահարկենք: Ճանաչումը շատ կարևոր է, բայց դա մեր պետականության առջև կանգնած միակ խնդիրը չէ: Պետք է խորությամբ հաշվարկել յուրաքանչյուր քայլի հետևանքները: Եթե մենք միայն զգացմունքներով հանդես գանք և մոռանանք սառը դատողությունն ու հաշվարկը, ապա դարեր շարունակ զգացմունքով ամեն օր լաց ենք լինելու: Հետևաբար, պետք է հասկանալ ողջ բարդությունը և քայլեր ձեռնարկել ըստ իրավիճակի և նրա խորաթափանց ու համապարփակ վերլուծության:
Կա սահմանների, դեօկուպացիայի հարց, կա Արցախը որպես սուբյեկտ պահպանելու խնդիր, իսկ ճանաչումը և մյուսները ածանցյալ են հենց այդ հրամայականից, որպես սուբյեկտ պահպանելու հրամայականից:
-Պատերազմից հետո միջազգային արձագանքները վկայեցին, որ Արցախն ընկալվում է որպես Ադրբեջանի մաս: Որոշ մասնագետների կարծիքով դա Ադրբեջանի՝ միջազգային ատյաններում տարիների աշխատանքի հետևանք է: Այս առումով՝ մենք ի՞նչ նոր ռազմավարություն ենք մշակում իրավական առումով մեր իրավունքներն ավելի ամրապնդելու համար:
-Պետք է աշխատենք: Դա երկարատև գործընթաց է՝ ժամանակատար, աշխատատար, որը պահանջում է նյութական միջոցներ, համախմբվածություն, կադրեր: Սա մեկ-երկու օրվա խնդիր չէ՝ հատկապես հաշվի առնելով հայության ազգային որոշ բնութագրեր՝ անհամախմբվածություն, ներքին պայքար, որոնք ավելի շատ ժամանակ և ներուժ են խլում մեզնից: Այժմ պետք է ավելի քիչ խոսենք, ավելի շատ աշխատենք:
-Որպես ԱՀ իշխանությունների ներկայացուցիչ՝ դուք ի՞նչ վերաբերմունք ունեք նոյեմբերի 9-ին ստորագրված հայտարարության մասին:
— Հայտարարությունը նոյեմբերի 9-ին այլընտրանք չուներ: Կա՞ր հնարավորություն այլ տարբերակով, այլ ձևով զարգանալու: Իհարկե՝ կար: Կարո՞ղ էինք հաղթել, կարծում եմ՝ կարող էինք, եթե… Կարո՞ղ էինք այնպես անել, որ պատերազմ չլինի: Այո, եթե…: Եվ բազմաթիվ եթե-ներ: Բայց ես չեմ ուզում դրա մասին խոսել: Առանց այն էլ Արցախը ծանր վիճակում է:
Եթե մենք ինքներս չինքնամաքրվենք, ամեն մեկն իր մեջ չնայի և չտեսնի՝ ի՞նչն է եղել պատճառը, ինքն ի՞նչ ներդրում ունի այս հաղթանակներում և պարտություններում, շատ բարդ է լինելու ապաքինվել այս ամենից:
-ՌԴ ԱԳ նախարարի հունիսի 9-ի հայտարարությունը ադրբեջանցիների և հայերի միասին ապրելու մասին՝ տարբեր մեկնաբանությունների տեղիք է տվել: Դուք ևս Ձեր հարցազրույցներում նշել եք, որ անհնար է Արցախի որևէ կարգավիճակ Ադրբեջանի կազմում: Ի՞նչ կանխատեսում ունեք ապագա զարգացումների վերաբերյալ:
-Միասին մենք չենք կարող ապրել մեկ պետության ներքո: Դա անհնարին է: Մենք դատապարտված ենք ապրել կողք-կողքի որպես հարևաններ, այլ տարբերակ չկա: Ես չեմ տեսնում հնարավորություն ապրելու ադրբեջանցիների հետ մեկ պետության, առավել ևս՝ նրանց պետականության ներքո, որովհետև այդկերպ Արցախը չի լինելու:
-Իսկ նման քննարկումներ չկա՞ն:
-Ո՞վ է ասել, որ այդպիսի բան է քննարկվում: Դրանք շահարկումներ են: Ի վերջո, ժողովուրդն ինքը պետք է իր ճակատագիրը որոշի: Ես չեմ տեսնում Ադրբեջանի կազմում ապրելու որևէ հնարավորություն: Որևէ հայ՝ որևէ արցախցի, չի կարող ընդունել այդպիսի տարբերակ:
-Իսկ ինչպիսի՞ն եք տեսնում Արցախը 5 տարի հետո:
-Կախված է մեզանից: Կարողանալու՞ ենք նորմալ երկիր կառավարենք, զարգացնենք, ապաքինվենք՝ լավ է լինելու: Չկարողանանք՝ վատ է լինելու: Հետևաբար, յուրաքանչյուրիցս է կախված այդ ապագան:
