Հայ երաժշտարվեստի գեղոնների՝ օրորերգության նմուշների նոր «կյանքը»

Հայկական հին, ներկայումս՝ հազվադեպ կատարվող կամ միայն բանահավաքչական նյութերում պահպանված օրորոցայինների՝ երկու տասնյակից ավելի գեղոնների հավաքածու է առանձին խտասալիկով ներկայացրել օպերային մեներգչուհի, ՀՀ վաստակավոր արտիստ, Կոմիտասի անվ. պետական կոնսերվատորիայի դասախոս Մագդա Մկրտչյանը: Սա երգչուհու իրականացրած ծագրերից հերթականն է: Նախորդիվ նա երեւանյան հանդիսականի առջեւ հանդես էր եկել իսպանական երգարվեստի՝ մեզանում երբեւէ չհնչած ստեղծագործությունների կատարմամբ, եւ այդ համերգային երեկոյին նաեւ անդալուզյան օրորոցային էր հնչել: Հերթը հիմա հայկականներին էր: Երաժշտասեր հանրությանը Մ. Մկրտչյանը «Հայկական օրորների գանձարան» անվանյալ խտասալիկը համերգ – զրույցով կներկայացնի մարտի 29-ին Ալ. Սպենդիարյանի օպերայի եւ բալետի ակադեմիական թատրոնի հանդիսությունների սրահում:  

Եթե ուզում ես բացահայտել որեւէ ժողովրդի հոգու ծալքերը, լեզվամտածողության ինչ-ինչ շերտեր, լսիր նրա աշխատանքային երգերն ու օրորոցայինները, որոնցում խտացված են երջանկության, սիրո, կյանքի ճշմարտության եւ երազների միահյուս պատկերացումները՝ մեղեդիների ու խոսքի ներդաշնակ հյուսքերով: Մինչ օրորոցայինների այս հավաքածու – խտասալիկի լույսընծայումն ինձ հայտնի էր մեր հորովելների չքնաղ նմուշները վերջին տարիներին հետեւողականորեն բացահայտելու, մշակելու հանգամանքը: Մարդկային մի կյանքը բավական չէ այդ ողջ հարստությունն ամբողջապես մշակելու համար՝ տարիներ առաջ մեր զրույցներից մեկին փաստել է մաեստրո Սեդրակ Երկանյանը: Ըստ տարածաշրջանների՝ հորովելները «քարտեզագրելու» նրա հետեւողական ջանադրության շնորհիվ այսօր հայ բեմին հնչում են հայ հնագույն երաժշտարվեստի գանձարանի թանկարժեք նմուշներ: Հենց նույն գանձարանից է Մագդա Մկրտչյանը քաղել օրորոցային երգերը, որոնք, ենթադրում եմ, նույնպես մեծ քանակ են կազմում, բովանդակությամբ եւ զգացմունքի տարողությամբ նույնքան խորն ու լեցուն են, եւ ուրեմն, վաղուց է հասունացել դրանց «երկրորդ շնչառություն» տալու, բեմ բարձրացնելու, հայ հանրության սեփականությունը դարձնելու, նաեւ օտարազգիներին մեր արվեստի դարավոր արմատները ցուցանելու պահանջը: Արդի հայ հանրության գեղագիտական ճաշակը վերափոխելու, վերաձեւելու ուղիղ ճանապարհը հենց մեր երաժշտարվեստի մաքրամաքուր աղբյուրներից բխող մեղեդահյուսքերը, բանարվեստը հանրամատչելի դարձնելն է, եւ շնորհակալ է նրանց գործը, ովքեր հանդես են գալիս այդ առաքելությամբ:

Երբ Մագդա Մկրտչյանը ձեռք էր մեկնում հայկական օրորոցայինների նյութի ուսումնասիրությանը, չէր էլ պատկերացնում, թե որքան ծավալուն նյութ կհայտաբերի իր համար: Հիմա, երբ արդեն իր երգացանկում հինգ տասնյակ օրորներ ունի, խոստովանում է, որ ամեն անգամ զարմանք եւ հիացմունք է ապրել՝ հերթական երգը «պեղելիս»: Չէ՞ որ դրանց խոսք ու մեղեդին հորինել են հասարակ գեղջկուհիները, հայ մայրերը, եւ դրանցից յուրաքանչյուրն արվեստի գործ է՝ մնայուն եւ անկրկնելի: «Ժողովրդի տաղանդի, շնորհի արտահայտություններ են, որոնց մեջ խտացված են մեր պատմությունը, կենցաղավարության դրվագները, տվյալ անձի տրամադրությունը, հույզն ու հոգսը, որոշ դեպքերում՝ տագնապները, մի այլ դեպքում՝ խաղաղ հրճվանքը եւ այլն,- ասում է երգչուհին:- Օրորները նաեւ մեր պատմությունն ուսումնասիրելու յուրատիպ ուղեցույց են. դրվագ առ դրվագ, պատկեր առ պատկեր հասկանում ես այն ժամանակաշրջանը, որում ապրել են այդ օրորներն արարողները: Խոսուն են ծնողի՝ իր զավակին տրված պատգամները, առաջին հայացք՝ պարզ, բայց այնքա՜ն զգայացունց, բազմանշանակ են քնքշանքի արտահայտությունները: Շարունակում եմ աշխատանքը Կոմիտասի օրորներն ամբողջականորեն ներկայացնելու ուղղությամբ, շարունակելու եմ օրորոցայինները «պեղելու» եւ դրանցով հայեցի դաստիարակություն տալու իմ աշխատանքը: Դրանք արդեն իսկ ուսուցողական նյութ են դարձել Անահիտ Ցիցիկյանի անվ. երաժշտական դպրոցում, որտեղ ուսուցանում եմ:
Օրորներում երբեմն նորարարություններ եմ ներմուծում: Օրինակ, Ակնի օրորում մենախոսում եմ՝ դրանով խորացնելով ստեղծագործության հուզականությունը, հզորացնելով հանդիսականին հաղորդվող զգացմունքային լիցքը: Սկսյալ անհիշելի ժամանակներից՝ միշտ եւ ամենուրեք, որտեղ եղել է ծնունդ եւ օրոցք, հնչել է օրորոցային երգը, որով հայ կինն իր սիրասուն մանկան գովքն է արել, արտահայտել իր սերն ու գորովը»:

Մագդա Մկրտչանի հետ զրույցին տեղեկացա, որ «Հայկական օրորների գանձարան» խտասալիկով ներկայացնում է պատմական Հայաստանի տարբեր բնակավայրերը՝ Տարոնը, Վանը, Սասունը, Շատախը, Ակնը, Մոկսը եւ այլն: Ինձ համար նորություն էր, որ օրորներ երգել են նաեւ պապերը: Դրանցից է Սասնա օրորը.

«Րուրի գենիմ՝ դու զորենաս,

Դու պըզդիկ իս, բարով մեծնաս:

Րուրի գենիմ, իմ պըզդիկին,

Անդրանիկի քաջ զինվորին:

Հարավ քամին զքի օրորը,

Րուրի, րուրի, րուրի, լաո՛:

Վերին Աստված, կարմիր արեւ,

Զքի հով էնը, րուրի, լաո՛»:

ՀԱՍՄԻԿ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Լուսանկարներում՝

«Հայկական օրորների գանձարան» խտասալիկը

ՀՀ վաստակավոր արտիստ, օպերային երգչուհի Մագդա Մկրտչյան