Բթության գաղտնիքը

Դեսպան Գրիգոր Առաքելյանի էջից, –

Մատը միայն զայրույթի պահին  «թափ տալու» կամ կարևոր հայտնագործություն անելիս «կծելու» համար չէ: Մատը նաև մատնացույց անելու  համար է:  Հուդան 30 արծաթի դիմաց դավաճանեց Հիսուսին ու մատնությունը դարձրեց աշխարհի  ամենաեղկելի արարքներից մեկը:  Բայց Հուդան իր տիրոջը դավաճանեց  ո՛չ թե «մատնելով» , այլ՝  «համբուրելով»:

Արդյոք հայերից բացի աշխարհում կ՞ա մեկ այլ ժողովուրդ, որ մատի օգնությամբ է «մատնում»:  Չէ՞ որ «մատնել» բայի հիմքում հենց «մատն» արմատն է: Միգուցե բեդվիններն էլ հին ժամանակներում  նման միջոցի են  դիմել: Ապացույցը՝  արաբերեն ցուցամատ՝  سبابة  [sabbābe] բառի հիմքում ընկած  سب   [sabb]   արմատն է , որն  արաբերենով «հայհոյանք» է նշանակում:  Ըստ ամենայնի,  բեդվինները հայհոյելիս, ցուցամատով թիրախավորում էին իրենց հայհոյանքի առարկային ու դրանով հանրության  ուշադրությունը գրավում  դեպի նա:

Մատը, մատնացույց անելուց բացի,  գերազանց միջոց է նաև  հաշվարկի համար:  Հայ ականավոր  ֆիզիկոս Պարիս Հերունին պնդում էր, որ «մաթեմատիկան» հայերեն բառ է՝  ՄԱՏ-Ե-ՄԱՏ-ԻԿԱ՝ «հաշվարկ մատներով»: Թեև ֆիզիկոս Հերունու  լեզվական «գյուտը» խորթ է  լեզվագիտությանն ու ժողովրդական ստուգաբանության դասական օրինակներից է, սակայն  շատ  գայթակղիչ  է  հավատալ Հերունու առաջարկած վարկածին։

Արդյո՞ք   պարսկերեն բութ մատի  شست   կամ   شصت [shast]  անվանումը (թարգմանաբար՝ 60) առնչություն չունի  հաշվարկի հետ: (Նկատի ունենանք, որ հնում միավորների կարգը հաշվարկվում էր ոտքի, իսկ տասնավորների կարգը՝ ձեռքի մատների վրա):

Կենտրոնանանք  մեր բազմաֆունկցիոնալ ԲՈՒԹ մատի վրա։

Բութ մատը հաշվարկից բացի, նաև արտահայտում է մարդու տրամադրությունը: Բռունցքված  ձեռքով վեր պարզած բութ մատը նշանակում է «լավ է», ցած իջեցվածը՝ «վատ է»։ Իսկ Իրանում վեր պարզած բութ մատը միանգամայն այլ  իմաստ ունի (մոտավորապես «երեք մատի կոմբինացիա»): 

Բութը նաև մատնաչափի  (2.5 սմ.  չափի միավոր)  հիմքն  է հանդիսանում: 

Արաբները բթամատի համար ընտրել են ابهام  [ebham]  բառը, որը նշանակում է «անորոշություն»:

Պարսկերենում արաբերենից փոխառված ebham և թիվ արտահայտող shast բառերից զատ,  բութը  nar-angosht  էլ է  կոչվում, որը նշանակում է «որձ մատ»: 

Թուրքերն    başparmak-ից բացի, (գլխավոր մատ) բութ մատը  badem parmak  էլ են անվանում, որը թարգմանաբար նշանակում է “նշամատ”:

Ռուսները գերադասել են բութն անվանել большой палец (մեծ մատ) …

Սակայն մենք հայերս  այդ  հաստ ու կարճլիկ մատը ԲՈՒԹ անվանելով,  մտադրություն չենք ունեցել դրան  բթամտություն վերագրել, այլ մեզ համար հիմք է ծառայել մատի «բնութագիրը»,  քանի որ հայերենում ԲՈՒԹ առաջին հերթին նշանակում է ՀԱՍՏ ու ԿԱՐՃԼԻԿ: