Author: Գրիգոր Առաքելյան

Սեպտեմբերի 9-ին Դոհային հասցված Իսրայելի հարվածները հերթական անգամ վկայեցին Թել Ավիվի անվերահսկելի վարքագծի մասին: Դա նախազգուշացնող ահազանգ էր տարածաշրջանի երկրների, մասնավորապես Իրանի համար, որ պատերազմի վերսկսումը, հակառակ ԱՄՆ-ի միջնորդությամբ Իրանի եւ Իսրայելի միջեւ 12-օրյա պատերազմից հետո հաստատված հրադադարի, չի կարելի բացառել, հատկապես՝ եթե հաշվի առնենք, որ Իրանի հետ միջուկային ծրագրի շուրջ բանակցություններ վարող ԱՄՆ-ը պատերազմի 9-րդ օրը հենց  ինքը միացավ ռազմական գործողություններին եւ թիրախավորեց Իրանի միջուկային օբյեկտները:

Իրան-Իսրայել պատերազմի անխուսափելիության մասին շատերն էին խոսում: Քանի որ, մեկ տարի առաջ Իրանի նորանշանակ նախագահ Մասուդ Փեզեշքիանի երդմնակալության արարողությանը մասնակցելու համար Թեհրան այցելած ՀԱՄԱՍ-ի քաղբյուրոյի ղեկավար Իսմայիլ Հանիայի սպանությունից հետո, որի հեղինակը Իսրայելն էր, պաշտոնական Թեհրանն ամենատարբեր մակարդակներով խոստացավ վրեժխնդիր լինել Իսրայելից: Համենայնդեպս, երկրի պատիվը փրկելու համար Իրանը ստիպված էր այդ մասին հայտարարություններ անել:

Պատերազմն անխուսափելի էր, քանի որ Թել Ավիվին արդեն հաջողվել էր, Դոնալդ Թրամփի նախագահ դառնալուց հետո, ստանալ ԱՄՆ-ին պատերազմի մեջ ներքաշելու խոստումներ:

Իսրայելի համար պատերազմ հրահրելու ժամանակը ավելի քան հարմար էր. Իրանը կորցրել էր «դիմադրության առանցք» կոչվող իր աջակիցների մի հատվածը: Սիրիան այլեւս Իրանի դաշնակիցը չէր: ՀԱՄԱՍ-ի եւ «Հըզբալլահ»-ի դիրքերը հոկտեմբերի 7-ի հայտնի դեպքերից հետո խիստ թուլացած էին: Ռուսաստանը ներգրավված էր Ուկրաինական ճգնաժամում: Եվ, ինչը ամենակարեւորն է՝ ԱՄՆ-ում նախագահ էր ընտրվել Թրամփը՝ Իրանի հետ «հաշիվները վերջնականապես մաքրելու» հաստատակամությամբ, որն անգամ վերջնագիր էր ուղարկել Իրանի գերագույն առաջնորդ Ալի Խամենեիին՝ սպառնալով «ինչ-որ բան» ձեռնարկել, եթե Իրանը մերժի միջուկային ծրագրի դադարեցման շուրջ բանակցությունները:

Անխուսափելիության աստիճանի հասած 12-օրյա պատերազմի դադարից հետո այսօր կրկին հնչում է նույն հարցը՝ արդյո՞ք պատերազմի վերսկսումն անխուսափելի է:

Նախ պետք է նշել, որ այսօր Իրանն ու Իսրայելը գույքագրում են պատերազմի հետեւանքով կորցրածը, գնահատում են հետպատերազմյան արդյունքներն ու դրանց հիման վրա փորձում մշակել նոր ռազմավարություն:

Տպավորությունն այնպիսին է, որ հակամարտող կողմերի համար հետհաշվարկն արդեն սկսվել է, եւ յուրաքանչյուրը փորձում է շտկել պատերազմի ժամանակ բացահայտված իր խոցելի կողմերը:

Հիշեցնենք, որ պատերազմի ընթացքում Իսրայելի ուղիղ հարվածների հետեւանքով զոհվեցին իրանցի մի շարք պաշտոնյաներ եւ միջուկային գիտնականներ: Թիրախում էր հայտնվել նաեւ Իրանի գերագույն առաջնորդ Ալի Խամենեին: Թիրախի ընտրությունը պատահական չէր. հոգեւոր առաջնորդը միաժամանակ զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարն է, եւ նրա ֆիզիկական բացակայության դեպքում անհրաժեշտ կլիներ կատարել նոր գերագույն առաջնորդի ընտրություն: Իսկ մինչ այդ հոգեւոր առաջնորդի պարտականությունները պետք է կատարեր Բանիմացների համաժողովի կազմից ընտրված «ժամանակավոր խորհուրդը», ինչը ինտենսիվ ռազմական գործողությունների ընթացքում կարող էր համարվել անթույլատրելի ժամանակի կորուստ:

Այդ մտահոգությունից ելնելով՝ օգոստոսի 3-ին Իրանում հրատապ կարգով ստեղծվեց «Պաշտպանության գերագույն խորհուրդը», որտեղ գերագույն առաջնորդի ներկայացուցիչներ նշանակվեցին Ազգային անվտանգության գերագույն խորհրդի նախկին քարտուղարներ Ալի Աքբար Ահմադիանն ու Ալի Շամխանին: Այսպիսով՝ երկրի նախագահի գլխավորությամբ գործող այս գերագույն խորհուրդը ռազմական գործողությունների ընթացքում կարող է իրականացնել զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարության գործառույթները:

Իրանում պատերազմին նախապատրաստվելու մասին է վկայում նաեւ այն փաստը, որ երկրի ազգային անվտանգության գերագույն խորհրդի քարտուղարի պաշտոնում նշանակվեց կրոնապետական համակարգի ամենավստահելի գործիչներից մեկը՝ նախկին զինվորական Ալի Լարիջանին:

Նա, պաշտոնն ստանձնելուց անմիջապես հետո, լծվեց Իսրայելի դեմ իսլամական աշխարհը համախմբելու գործին:

Լարիջանիի արտասահմանյան այցելությունների առաջին հանգրվանը Իրաքն էր, որտեղ նա օգոստոսի 11-ին Իրաքի կառավարության հետ ստորագրեց անվտանգության հարցերով համագործակցության համաձայնագիր: Բաղդադից անմիջապես հետո Լարիջանիի երկրորդ կանգառը Լիբանանն էր, ինչը համընկավ Հըզբալլահի լուծարման մասին Լիբանանի իշխանությունների որոշման հետ, որին Լարիջանին բացահայտ արտահայտեց իր դժգոհությունն ու անհամաձայնությունը:

Ըստ իրանական մամուլի, Լարիջանին շուտով կայցելի նաեւ Սաուդյան Արաբիա:

Իսլամական համագործակցության կազմակերպությանը (ԻՀԿ) ուղղված իր կոչում Լարիջանին հորդորել է համախմբվել Իսրայելի դեմ եւ իր «X» էջում հայտարարել է «Համատեղ գործողությունների շտաբ» ստեղծելու անհրաժեշտության մասին՝ «սիոնիստների մոլագարության դեմ պայքարելու նպատակով»:

Հաշվի առնելով 12-օրյա պատերազմի ժամանակ Իրանում արձանագրված դավաճանության դեպքերը՝ Իրանի մեջլիսը հուլիսի 13-ին ընդունեց օրենք, որը նախատեսում է խստացված պատժաչափեր այն քաղաքացիների համար, որոնք համագործակցում են Իսրայելի եւ Իրանի հետ թշնամական հարաբերություններ ունեցող այլ երկրների հետ:

Իրանը, միեւնույն ժամանակ, չի փակել Արեւմուտքի հետ բանակցությունների դուռը: Իրանի ԱԳ նախարարի տեղակալ Թախթռավանչին օգոստոսի 11-ին հայտարարել է, որ միջնորդ երկրների միջոցով Իրանն ու ԱՄՆ-ը ուղերձներ են փոխանակում՝ հավելելով, որ բանակցությունների նոր փուլ սկսելուց առաջ Իրանը պետք է երաշխիքներ ստանա, որ այլեւս նման հարձակումների չի ենթարկվի:

ՄԱԳԱՏԷ-ի գործունեությունը չխոչընդոտելու նպատակով Իրանը վերացրել է կազմակերպության տեսուչների մուտքը միջուկային օբյեկտներ սահմանափակող օրենքները եւ ստեղծել է նպաստավոր պայմաններ նրանց կողմից իրականացվող ուսումնասիրությունների համար, ինչը հակառակորդների համար «սպիտակ դրոշ» բարձրացնելու էֆեկտ ունի:
Անկասկած՝ պատերազմի վերսկսման վտանգը չեզոքացնելու համար Իրանը զուգահեռաբար ձեռնարկում է նաեւ այլ միջոցառումներ, որոնք հիմնականում առնչվում են երկրի զինանոցի արդիականացմանը:

ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Իրանագետ

Ճանապարհների ապաշրջափակմանը միտված վաշինգտոնյան պայմանավորվածությունների շուրջ  իրանական կողմի  հնչեցրած  լավատեսական գնահատականների շարքը օրերս լրացրել է ՀՀ-ում Իրանի դեսպան Մեհդի Սոբհանին, պնդելով, որ «Հայաստանի տարածքով ոչ մի միջանցք չի լինելու եւ  Վաշինգտոնում ստորագրված փաստաթղթում, ինչպես նաեւ  Բաքվի եւ Երեւանի միջեւ խաղաղության համաձայնագրում «միջանցքի» մասին ոչ մի խոսք չկա»:

Իրանի ԱԳ նախին նախարար Զարիֆը նույնպես  Թրամփի ճանապարհի մասին խոսելու  նոր առիթ է ունեցել  եւ  սեպտեմբերի  9-ին Թեհրանում անցկացված   մի ֆորումի ժամանակ, դարձյալ  խոսել է «Թրամփի  ճանապարհի»  նոր հնարավորությունների մասին, հավելելով, որ Իրանի գերխնդիրների մի զգալի մասը  պայմանավորված է  անցյալում ձեւավորված կարծրատիպերով:
Նա հին մտածելակերպի   լավագույն օրինակներից  է համարել Ադրբեջանը Նախիջեւանի հետ կապող ճանապարհի մասին գոյություն ունեցող կարծրատիպը եւ հորդորել է   հրաժարվել այդ «ժամկետանց» մտածելակերպից ու  խորհուրդ տվել  «թվացյալ»  սպառնալիքը դարձնել հնարավորություն:

Այս հուսադրող մոտեցումների կողքին  իրանում կան  նաեւ «Զանգեզուրյան միջանցք»-ի առնչությամբ այլ տեսակետներ, որոնք այս կամ այն կերպ   նախկինում «կարմիր գիծ» համարվող Մեղրիի սահմանային անցումակետի կորստով պայմանավորված մտահոգությունները փարատելու մասին են:

Վերջերս Իրանում շրջանառության մեջ է դրվել մի տեսակետ, համաձայն որի, «միջանցքն» ԱՄՆ-ին  արտապատվիրակելու  դեպքում, Իրանը թեեւ կորցնում է Հայաստանի հետ իր միջպետական սահմանը, սակայն   Թեհրանը կարող է  իր աշխարհաքաղաքական դիրքերն ամրապնդեու համար կյանքի կոչել   Պարսից ծոց-Սեւ ծով միջացքի նոր երթուղին:

Ապագային միտված այդ նոր երթուղին նախատեսում է երկաթուղու գործարկմամբ Իրանի հարավային շրջաններից հասնել մինչեւ Ջուլֆա եւ, օգտվելով ապաշրջափակման մասին Վաշինգտոնում ձեռք բերված պայմանավորվածությունից, հատել Նախիջեւանից  դեպի Հայաստան ձգվող ճանապարհն ու Վրաստանի տարածքով գնալ  դեպի Սեւ ծով:  Այս մայրուղու  լիարժեք գործարկումով՝ Իրանը ցանկանում է  ոչ միայն ամրապնդել իր դիրքերը աշխարհի տարանցիկ քարտեզի վրա, այլեւ ստեղծել ավելի անվտանգ ապագա:

«Պարսից ծոց-Սեւ ծով միջանցքը՝ ապագային միտված մայրուղի» վերնագրով «azarpazhouh»  կայքի ուշագրավ խմբագրականն արտացոլում է Հայաստանի հետ Իրանի միջպետական սահմանի բացակայության դեպքում իրանական կողմի պատկերացրած նոր երթուղին: Մասնակի կրճատումներով  ներկայացվում  է ներքոգրյալ   վերնագրով խմբագրականի  թարգմանությունը.

Կովկասի աշխարհաքաղաքական գերխնդիրների եւ որոշ տարածաշրջանային ու միջտարածաշրջանային խաղացողների վերջին տեղաշարժերի  պայմաններում,  Իրանը, օգտագործելով  սեփական ինտելեկտն ու ռազմավարական տեսլականը, ակտիվացնում է իր եզակի աշխարհագրական ներուժը:

Այն իրավիճակում, երբ որոշ տերությունների աջակցությամբ «Զանգեզուրի միջանցքի» նման նախագծերը սկսում են սահմանային հարցերում բացասաբար անդրադառնալ Իրանի վրա, Թեհրանը կենտրոնանալով  «Պարսից ծոց-Սեւ ծով միջանցքի» զարգացման եւ Ջուլֆա-Հայաստան-Վրաստան-Սեւ ծով երկաթուղու գործարկման վրա, կարող է ամրապնդել իր աշխարհաքաղաքական եւ տնտեսական դիրքերը: 

Այս նախագիծը ոչ միայն նոր տարանցիկ ուղի է, այլ՝ տարածաշրջանում առկա սպառնալիքներին ու մարտահրավերներին ուղղված  Իրանի նոր հաղթաթուղթը:
 
Զանգեզուրի եւ արտաքին ազդեցության դեմ Իրանի պաշտպանական վահանը
Վերը նշված  միջանցքի կարեւորությունը չի սահմանափակվում միայն դրա  տնտեսական չափումներով: Ավելի շուտ, այն Կովկասի   աշխարհաքաղաքական զարգացումների կիզակետում Իրանի համար պաշտպանական եւ ռազմավարական վահանի դեր է կատարում:
Այդ մեխանիզմների թվին են պատկանում՝
 
Զանգեզուրի միջանցքի սպառնալիքին հակազդելու միջոց
Զանգեզուրի միջանցքը, որի  ձեւավորմանը միջնորդաբար մասնակցում են  որոշ արտատարածաշրջանային տերություններ, ինչպիսիք են՝ ԱՄՆ-ն եւ Իսրայելը, կարող է թուլացնել Իրանի պատմական եւ աշխարհաքաղաքական սահմանների դերը տարածաշրջանում եւ մեծացնել Կովկասում օտարերկրյա դերակատարների ազդեցությունը: Պարսից ծոց-Սեւ ծով միջանցքի ակտիվացումը հենց    այս սպառնալիքին ուղղված  կանխարգելիչ միջոցառում է:
 
Հյուսիսային սահմանների ամրապնդում եւ օտարերկրյա ազդեցության նվազեցում
Հյուսիսային սահմաններում կայուն եւ ռազմավարական երթուղի ստեղծելով՝ Իրանը կարող է կառավարել Կովկասում օտարերկրյա դերակատարների ազդեցությունն ու ներկայությունը եւ ամրապնդել տարածաշրջանային անվտանգությունը՝ բարեկամ երկրների հետ համագործակցելով: Այս միջանցքը հնարավորություն է՝ ամրապնդելու տարածաշրջանային կապերը եւ նվազեցնելու կախվածությունը մրցակիցների ազդեցության տակ գտնվող երթուղիներից:
 
Պարսից ծոց-Սեւծով միջանցք.

Քառակի կապ եւ բազմաթիվ առավելություններ
Այս երազանքների  միջանցքը, սովորական  տրանսպորտային ուղի լինելուց բացի, չորս կարեւոր ծովային ավազանների (Պարսից ծոց, Օմանի ծով, Կասպից ծով եւ Սեւ ծով) միմյանց կապող կարեւոր զարկերակ է:

Հարավային նավահանգիստները Եվրոպային կապող երթուղին 

Այս երթուղին Իրանի ռազմավարական նշանակության  հարավային նավահանգիստները ուղղակիորեն կապում է Եվրոպայի կենտրոնի հետ՝ Հայաստանի, Վրաստանի, ապա Սեւ ծովի միջոցով: Այս կապը մեծ հնարավորություն կընձեռի Իրանի միջազգային առեւտրի համար:

Ծախսերի եւ ժամանակի զգալի կրճատում

Ըստ հաշվարկների,  այս միջանցքի լիարժեք գործարկմամբ  Ասիայի եւ Եվրոպայի միջեւ ապրանքների տարանցման արժեքն ու ժամանակը կարող են կրճատվել համապատասխանաբար՝ 30%-ով եւ 40%-ով: Այս թվերը առաջացնում  են աննախադեպ գրավչություն ամբողջ աշխարհի առեւտրականների եւ լոգիստիկ ընկերությունների համար:

Քաղաքական եւ տնտեսական օգուտներ Իրանի համար

Այս միջանցքի գործարկումը  քաղաքական եւ տնտեսական առումով խորը եւ լայնածավալ օգուտներ կբերի Իրանին, այդ թվում՝  կհանգեցնի Թուրքիայից Կախվածության նվազեցմանը: Ներկայումս Իրանի ապրանքների եւ էներգակիրների տարանցումը դեպի Եվրոպա իրականացվում  է Թուրքիայի միջով: Նոր միջանցքի ակտիվացումը թույլ կտա Իրանին նվազեցնել իր կախվածությունը մեկ երթուղուց եւ ունենալ առեւտրի դիվերսիֆիկացված տարբերակներ:

Տարածաշրջանային եւ գլոբալ համագործակցության ամրապնդում 

Այս միջանցքը բացառիկ հնարավորություն է ամրապնդելու Իրանի համագործակցությունը Եվրասիական տնտեսական միության, Շանհայի համագործակցության կազմակերպության եւ BRICS խմբի հետ:

Այս փոխազդեցությունները կամրապնդեն Իրանի դիրքերը համաշխարհային տնտեսությունում եւ ձեւավորվող դաշինքներում: 

Սակարկությունների հնարավորության աճ

Միջազգային տարանցիկ միջանցքներում Իրանի դերի աճին զուգընթաց՝ զգալիորեն կբարձրանա Իրանի սակարկությունների հնարավորությունը տարածաշրջանային եւ գլոբալ հարցերում: Իրանը կդառնա գլոբալ լոգիստիկ ցանցի հիմնական խաղացող:

Ավելի անկաշկանդ համագործակցություն

Այս միջանցքի զարգացումը պահանջում է բազմակողմանի եւ կառուցողական համագործակցություն, եւ Իրանը նույնպես մեծ առաջընթաց է գրանցել այս հարցում: Հնդկաստանը, որպես մեծ եւ զարգացող տնտեսություն, հետաքրքրված է Եվրոպայի հետ առեւտրի այլընտրանքային եւ արդյունավետ ուղիներ գտնելով, եւ այս միջանցքը կարող է բավարարել նրա տարանցիկ կարիքները: 

Բացի այդ, Հայաստանը, որպես այս տարանցիկ շղթայի հիմնական օղակներից մեկը, զարգացնում է իր տրանսպորտային ենթակառուցվածքներն Իրանի օգնությամբ եւ Եվրամիության հնարավոր աջակցությամբ: 

Իրանական ընկերությունների ներկայությունը հայկական շինարարական նախագծերում  նույնպես վկայում է այս համագործակցության կարեւորության մասին:

Ճգնաժամային իրավիճակները հաղթահարելու հնարավորություն

Այս միջանցքը զուտ տնտեսական նախագիծ չէ. այն համապարփակ ռազմավարական ծրագիր է, որը խելացիորեն ամրապնդում է Իրանի աշխարհաքաղաքական, անվտանգային ու տնտեսական ցուցանիշները: 

Այս նախագիծը ոչ միայն վճռական պատասխան է Զանգեզուրի միջանցքի նման նախագծերի կողմից առաջացող սպառնալիքներին, այլեւ բացում է հստակ ճանապարհ՝ կախվածությունը նվազեցնելու, Իրանի բանակցային հնարավորությունները մեծացնելու, ինչպես նաեւ  տարածաշրջանային եւ միջազգային համագործակցությունը զարգացնելու համար:

Այս մայրուղու  լիարժեք գործարկումով՝ Իրանը ոչ միայն կամրապնդի իր դիրքերը աշխարհի տարանցիկ քարտեզի վրա, այլեւ կստեղծի ավելի պայծառ ու ավելի անվտանգ ապագա իր առեւտրի եւ զարգացման ուղին հարթելու համար:

ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Իրանագետ

Հավատարիմ մնալով Չինաստանի ուղղությամբ Իրանի աշխարհաքաղաքական կողմնորոշման գաղափարին՝ ՇՀԿ գագաթնաժողովին մասնակցելու հայտ էր ներկայացրել նաեւ ԻԻՀ նախագահ Մասուդ Փեզեշքիանը, որը գագաթնաժողովի հարթակն օգտագործեց իր գործընկերների հետ երկկողմ հանդիպումների շրջանակն ամբողջացնելու համար: Այդ միջոցառումների շարքում նա հանդիպեց նաեւ Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի հետ:

Իր թուրք գործընկերոջ հետ զրույցի ժամանակ Փեզեշքիանը նշել է, որ իսլամական աշխարհում միասնությունն ու համախմբվածությունն ապահովելու եւ այդ սկզբունքից բխող աստվածային պատվիրաններն ու Մարգարեի ավանդույթները կյանքի կոչելու ուղղությամբ ինքը ոչ մի ջանք չի խնայում:

Անդրադառնալով այս համոզմունքով պայմանավորված՝ հարեւանների հետ հարաբերություններին՝ Փեզեշքիանը հիշատակել է նաեւ վաշինգտոնյան պայմանավորվածությունները եւ իր աջակցությունն է հայտնել Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ խաղաղության հաստատմանն ուղղված քայլերին՝ միաժամանակ անընդունելի համարելով Կովկասյան տարածաշրջանում արտատարածաշրջանային ուժերի ցանկացած ձեւաչափով ներկայության հեռանկարը:

Այդ համատեքստում Փեզեշքիանը հավանաբար հիշել է նաեւ Հայոց ցեղասպանության իրողությունը ճանաչելու՝ Իսրայելի վարչապետ Նեթանյահուի հայտարարությունն ու դրանով պայմանավորված՝ Անկարա-Թել Ավիվ հարաբերություններում ի հայտ եկած խնդիրները եւ ողջունել Իսրայելի հետ տնտեսական հարաբերությունները խզելու՝ Թուրքիայի որոշումը:

Ածանցյալ հարցերից բացի՝ Փեզեշքիանն ու Էրդողանն անդրադարձել են նաեւ թուրք-իրանական հարաբերություններին: ԻԻՀ նախագահը հայտնել է, որ Իրանը պատրաստ է առեւտրատնտեսական ոլորտում առկա խոչընդոտների վերացման հարցում գործնական քայլեր ձեռնարկել:

Հանդիպման ընթացքում Փեզեշքիանը նաեւ խոսել է Իրան-Թուրքիա հարաբերությունները համակարգող բարձրագույն խորհրդի իններորդ նիստի մասին եւ իր թուրք գործընկերոջը հրավիրել է այդ միջոցառման շրջանակում այցելել Թեհրան: Էրդողանն ի պատասխան նշել է, որ Թուրքիայի ԱԳ նախարարն է թուրքական կողմից այդ խորհրդի համակարգողը եւ կապի մեջ է իր իրանցի գործընկերների հետ, հույս հայտնելով, որ իր մասնակցությանը խոչընդոտող հարցեր չեն լինի:

Իրանը կարեւորում է Թեհրանում նախատեսված՝ երկկողմ հարաբերությունների տարբեր ոլորտները համակարգող միջկառավարական միջոցառման անցկացումը եւ այդ շրջանակում Էրդողանի այցը Թեհրան:

Խնդիրն այն է, որ Իրան-Իսրայել 12-օրյա պատերազմի ընթացքին ուշի-ուշով հետեւող Թուրքիայի նախագահը փորձում էր այդ օրերին նաեւ գնահատել պատերազմից ակնկալվող իր օգուտները: Էրդողանը՝ անկախ Իսրայելին ուղղված իր կոշտ հռետորաբանությունից, կասկած չուներ, որ պատերազմը կարող է օգտակար լինել Անկարայի տարածաշրջանային վարկանիշը բարձրացնելու համար եւ հնարավորություն տալ շեղելու  հանրության ուշադրությունը ներքին խնդիրներից:

Պատերազմի ընթացքում Էրդողանը՝ առանց ԱՄՆ-ի միջամտությանը ուղղակի անդրադառնալու, դատապարտեց Իսրայելի օդային հարվածները եւ կոչ արեց վերսկսել միջուկային բանակցությունները:

Մյուս կողմից, Էրդողանը Գերմանիայի կանցլեր Ֆրիդրիխ Մերցի հետ մասնավոր զրույցի ժամանակ իր դժգոհությունն է արտահայտել Իրանի՝ միջուկային զենք ունենալու հեռանկարի կապակցությամբ, որին անդրադարձել է Մերցը իր թվիթերում: Չնայած այս հայտարարությունն աննկատ հանվել է Էրդողանի աշխատակազմի համապատասխան վարչության կողմից հրապարակված պաշտոնական հաղորդագրությունից, սակայն Թեհրանը չի մոռացել Էրդողանի այս «վրիպումը»:

Թուրքիան եւ Իրանը՝ որպես տարածաշրջանային երկու հավակնոտ ուժեր, վաղուց պահպանում են միաժամանակ եւ՛ մրցակցային, եւ՛ համագործակցային հարաբերություններ՝ փորձելով պահպանել հավասարակշռություն:

Իրաքում Իրանի աջակցությունը վայելող «Իսլամական դիմադրության» զինված խմբավորումները սպառնալիքներ են հնչեցրել Թուրքիայի հյուսիսային ռազմական բազաների ուղղությամբ եւ որոշ դեպքերում իրականացնում են հրթիռային հարձակումներ՝ Անկարային դուրս մղելու նպատակով:

Սիրիայում Թուրքիան աջակցում է Ասադի հակառակորդ ուժերին, մինչդեռ Իրանը մոբիլիզացնում է շիա զինված խմբերին՝ Ասադի վարչակարգը պաշտպանելու նպատակով: Ակնհայտ է, որ ՀՀ վարչապետ Փաշինյանի օրակարգ մտցրած «Թրամփի ճանապարհի» հարցում Թեհրանի եւ Անկարայի տեսակետները բախվում են:

Այսպիսով, կարելի է ասել, որ Չինաստանում անցկացված ՇՀԿ գագաթնաժողովի կուլիսային հանդիպումների ընձեռած հնարավորությունները բավարար չէին, որպեսզի Իրանի նախագահն իր թուրք գործընկերոջը ներկայացներ Անկարային ուղղված իրանական կողմի դժգոհությունների ամբողջ փաթեթը: Այդ տեսակետից Իրանը շահագրգռված է Թեհրանում նախատեսված՝ Իրան-Թուրքիա հարաբերությունները համակարգող բարձրագույն հանձնաժողովի հերթական նիստին Էրդողանի մասնակցությամբ:

Էրդողանը կմասնակցի՞ երկկողմ հարաբերությունները համակարգող բարձրագույն հանձնաժողովի հերթական նիստին՝ ժամանակը ցույց կտա:

ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Իրանագետ

44-օրյա պատերազմի ավարտն ազդարարած եռակողմ հայտարարությունը նախատեսում էր Ռուսաստանի վերահսկողությամբ Արցախը Հայաստանին եւ Ադրբեջանը Նախիջեւանին միացնող, միանգամայն տարբեր կարգավիճակներով Լաչինի եւ «Զանգեզուրի» ճանապարհների գործարկումը: Այդ պայմանավորվածությունը, պատերազմում պարտություն կրած հայկական կողմի համար ինչ-որ տեղ բացատրելի եւ հասկանալի էր:

Սակայն այն պահից, երբ Արցախը հայտարարվեց Ադրբեջանի տարածք, եւ Լաչինը կորցրեց երկու հայկական հատվածների կապն ապահովող միջանցքի նշանակությունը, պետք է ուժը կորցրած ճանաչվեր նաեւ եռակողմ հայտարարությամբ նախատեսված «Զանգեզուրը»: Բայց այդպես չեղավ:

Հասկանալի է, որ պատերազմում հաղթանակ տարած Ադրբեջանը, ինչպես նաեւ ռազմական գործողություններում Բաքվին աջակցություն ցուցաբերած նրա դաշնակիցները, պիտի ջանք ու եռանդ չխնայեին՝ լուծելու թյուրքական աշխարհին հուզող ճանապարհի գործարկման հարցը: Եվ ինչպես Ալիեւն էր սպառնացել՝ «Եթե իրենց կամքով չտան այդ ճանապարհը, մենք ուժով կվերցնենք»:

Այլեւս այդ ճանապարհն ուժով վերցնելու կարիք չկա, քանի որ հանձնումը տեղի ունեցավ օգոստոսի 8-ին՝ հայկական կողմի կամքով:

Պարտության բեռը չթոթափած հայկական կողմի դիվանագիտությանը հազիվ հաջողվեց հասնել նրան, որ Ադրբեջանին Նախիջեւանի հետ հաղորդակցվելու հնարավորությունը տրվի Հայաստանի ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության եւ իրավազորության շրջանակներում՝ վերամբարձ ձեւակերպման պայմանով, փոխադարձության սկզբունքն էլ՝ վրադիր: Իսկ դա, կարելի է ասել, հնարավոր բոլոր տարբերակներից չարյաց փոքրագույնն էր:

Կարծես նաեւ ներքին պայմանավորվածություն կա՝ Հայաստանում «Թրամփի ճանապարհը» կոչել «խաղաղության խաչմերուկ», իսկ թուրքական կողմում՝ «միջանցք»: Եվ այսօր, ըստ ամենայնի, բավարարված են թե՛ Հայաստանի իշխանությունները, թե՛ Ադրբեջանի իշխանություններն ու ադրբեջանական հասարակությունը: Չէ՞ որ Վաշինգտոնյան հանդիպումից Ալիեւին հաջողվեց իր ձեռքբերումների փաթեթի մեջ ներառել նաեւ Ադրբեջանին ցանկացած տեսակի ամերիկյան օգնության տրամադրումն արգելող 907-րդ բանաձեւի չեղարկման խոստումը, ինչպես նաեւ՝ առանց «խաղաղության» պայմանագիր ստորագրելու, հասնել «Մինսկի խմբի» լուծարման պայմանավորվածությանը:

Ճանապարհի արտապատվիրակման մենաշնորհը ստացած Վաշինգտոնն էլ իր բավարարվածության շոշափելի չափաբաժինն ունեցավ:

Փաստորեն, «գործարքից» բավարարված են Փաշինյանը, Թրամփը եւ Ալիեւը:

Ներկայումս Հայաստանի իշխանություններին մնում է համոզել խաղից դուրս մնացած Իրանին ու Ռուսաստանին, ինչպես նաեւ հարցի լուծումը աղետաբեր համարող հայկական ընդդիմության առավել արմատական հատվածին, որ ձեռք բերված անխուսափելի պայմանավորվածությունը չարյաց փոքրագույնն էր:

Անշուշտ, ուկրաինական պատերազմի հորձանուտում հայտնված Ռուսաստանին այս պահին դժվար կլինի ուժի ցուցադրման միջոցով վճռական քայլեր ձեռնարկել: Այնպես, ինչպես Բաշար Ասադի անկումը կանխելու համար Մոսկվան չկարողացավ անհրաժեշտ միջոցների դիմել:

Դա էր պատճառը, որ Ռուսաստանի փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկը չհապաղեց հայտարարել, թե Մոսկվան աջակցում է Հայաստանին՝ Ադրբեջանի հետ «Թրամփի երթուղի» կոչվող «տրանսպորտային միջանցք» ստեղծելու ծրագրերում, եթե Երեւանը դա անհրաժեշտ է համարում: Նա հավելել է, որ Հայաստանը Ռուսաստանի ռազմավարական դաշնակիցն է, եւ «եթե նրանք կարծում են, որ ստորագրված հռչակագիրը ապահովում է ավելի մեծ անվտանգության երաշխիքներ, ուրեմն Ռուսաստանը նույնպես կողջունի այդ քայլը, քանի որ Մոսկվան նույնպես աջակցում է Հարավային Կովկասում խաղաղության գործընթացներին»:

Թեեւ Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարության խոսնակ Մարիա Զախարովան կարծիք է հայտնել, որ Մոսկվան դեռ պետք է հավելյալ վերլուծության ենթարկի տարածաշրջանային հաղորդակցության ուղիների ապաշրջափակմանը վերաբերող վաշինգտոնյան հայտարարությունները, սակայն ընդգծել է, որ «Մոսկվան դրական է գնահատում ամերիկյան կողմի միջնորդությամբ Վաշինգտոնում կայացած հանդիպումը եւ հույս ունի, որ այն կնպաստի խաղաղության հաստատմանը»:

Իրան-Իսրայել 12-օրյա պատերազմից հետո իր կորուստների գնահատման եւ գույքագրման աշխատանքով զբաղված Իրանը նույնպես այսօր պատրաստ չէ առճակատման նոր առիթներ ստեղծել: Այդ պատճառով էլ «Թրամփի ճանապարհի» վերաբերյալ պաշտոնական Թեհրանից հնչող հայտարարությունները հակասական հնչերանգներ ունեն: Թեհրանն ուզում է հավատալ, որ ճանապարհը հանձնելիս Հայաստանը հաշվի է առել Իրանին մտահոգող բոլոր հանգամանքները:

Այնուամենայնիվ, Երեւանը պարտավորված է զգում տեղի ունեցած գործընթացի մասին անհրաժեշտ պարզաբանումներ ներկայացնել ռուսական եւ իրանական կողմերին, որի ուղղությամբ արդեն ձեռնարկվում են համապատասխան քայլեր:

Իրանի նախկին ԱԳ նախարար Մոհամմադ Ջավադ Զարիֆը Վաշինգտոնյան պայմանավորվածության մասին հայտարարել է, որ Իրանը, նույնիսկ Ռուսաստանն ու Թուրքիան, Ադրբեջանի եւ Հայաստանի միջեւ Վաշինգտոնում ձեռք բերված համաձայնությունը կարող են դիտարկել ոչ թե որպես սպառնալիք, այլ իբրեւ հնարավորություն, ինչը կարող է նպաստել Կովկասում Իրանի, Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի, ինչպես նաեւ Հայաստանի, Ադրբեջանի եւ Վրաստանի միջեւ տարանցիկ համագործակցության մասին նախկինում ձեռք բերված համաձայնության վերակենդանացմանը:

Զարիֆի համոզմամբ՝ նոր համաձայնությունը գլոբալ հարթակ է ստեղծում, որը 2019 թվականին Իրանի առաջարկած տարածաշրջանային նախաձեռնությունը դարձնում է ավելի իրագործելի եւ կայուն: Նրա տեսակետով՝ այդ նախագիծը աննախադեպ ներդրումային հնարավորություններ կստեղծի Միացյալ Նահանգների եւ նրա սահմաններից դուրս մասնավոր հատվածի համար:

Նշենք, որ թեեւ Զարիֆը ներկայումս ԻԻՀ նախագահ Մասուդ Փեզեշքիանի կառավարությունում պաշտոն չի զբաղեցնում, սակայն արտաքին հարաբերություններին վերաբերող հարցերում նախագահը հաշվի է առնում նրա տեսակետները:

Ի դեպ, Փեզեշքիանի նախընտրական շրջանում մեծ ծառայություններ մատուցած եւ որոշ ժամանակ նախագահի ռազմավարական հարցերով տեղակալի պաշտոնը զբաղեցրած Զարիֆը իր հրաժարականից հետո հայտարարել է, որ շարունակելու է ռազմավարական հարցերում աջակցել ԻԻՀ ԱԳՆ-ին:

Կարծես «Թրամփի ճանապարհի» վերաբերյալ ԱԳ նախարար Աբբաս Արաղչիի մոտեցումները նույնպես առանձնապես չեն տարբերվում Զարիֆի պատկերացումներից: Արաղչին կարծում է, որ Հայաստանի տարածքով միջանցքի հարցը ամբողջությամբ հանվել է օրակարգից, եւ խոսքը տարանցիկ ճանապարհի մասին է, որը կառուցվելու է Հայաստանի ինքնիշխանության եւ իրավազորության ներքո՝ այդ երկրի տարածքում:

Իրանի հոգեւոր առաջնորդի միջազգային հարաբերությունների հարցերով խորհրդական Ալի Աքբար Վելայաթին, որը 17 տարի զբաղեցրել է ԻԻՀ ԱԳ նախարարի պաշտոնը եւ կանգնած է եղել հայ-իրանական հարաբերությունների ձեւավորման ակունքներում, հանդես է եկել միանգամայն հակառակ դիրքերից՝ նշելով, որ «Իսլամական Հանրապետությունը թույլ չի տա, որ ստեղծվի այդ միջանցքը»: Նրա խոսքով՝ այդպիսի ճանապարհը կվերածվի «Դոնալդ Թրամփի վարձկանների գերեզմանի», այլ ոչ թե ԱՄՆ նախագահին պատկանող ճանապարհի:

Տարօրինակն այն է, որ այսօր ԱՄՆ-ին արտապատվիրակվող ճանապարհի մասին պաշտոնական Թեհրանից ծայրահեղական հայտարարություններ հնչեցնող գործիչներին՝ այդ թվում հոգեւոր առաջնորդի խորհրդական Վելայաթիին, ՀՀ-ում Իրանի նախկին դեսպան Սաղաիանին, Պահապանների կորպուսի նախկին հրամանատար Մոհսեն Ռեզայիին, կորպուսի քաղաքական հարցերով հրամանատարի տեղակալ Յադոլլահ Ջավանիին, որոնք բոլոր հնարավոր միջոցներով «Զանգեզուրյան խարդավանքին» դիմակայելու կոչեր են հնչեցնում, Հայաստանում հավասարապես թե՛   փառաբանում,  եւ թե քննադատում են: Փառաբանողները, բնականաբար, հայկական ընդդիմության ներկայացուցիչներն են, իսկ քննադատողները՝ իշխանամերձ վերլուծաբանները:

Իմ կարծիքով, պետք է հարգանքով մոտենալ «միջանցքի» մասին պաշտոնական եւ ոչ պաշտոնական Թեհրանի, իրանական զանգվածային լրատվամիջոցների եւ ուղեղային կենտրոնների հայտնած մտահոգություններին՝ ծանր ու թեթեւ անելով նրանց տեսակետներն ու զգայունությունները, անկախ նրանից՝ դրանք դուր կգա՞ն Հայաստանի իշխանություններին, թե ոչ:

Հավելենք նաեւ, որ «արտապատվիրակում» անվանումն ստացած «գործարքին» նախորդող շրջանում՝ Հայաստանի ներքաղաքական դաշտում իշխանությունների ձեռնարկումներին ընդդիմացող գործիչների չեզոքացմանն ուղղված արշավը կարծես հենց «Թրամփի ճանապարհին» կանաչ լույս վառելու համար էր նախատեսված:

Այսօր օրակարգում  ամեն գնով ՀՀ իշխանությունների վերարտադրության հարցն է, որն անհրաժեշտ է Վաշինգտոնում նախաստորագրված խաղաղության հուշագրի կողմ հանդիսացող Ադրբեջանին՝ Երեւանի ստանձնած պարտավորությունները, այդ թվում՝ ՀՀ Սահմանադրության փոփոխման գործընթացն ու «խաղաղության մթնոլորտ» ապահովելու նպատակով հայկական կողմին հանձնարարված այլ «տնային աշխատանքներն» օր առաջ ավարտին հասցնելու համար:

ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

արտակարգ եւ լիազոր դեսպան

 «Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարության համոզմունքն է՝ պահպանել Հայաստանի ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը, ինչպես նաեւ շարունակել երկու երկրների ջերմ հարաբերությունները: Համատեղ սահմանների մոտ երրորդ երկրների ուժերի ներկայության հետ կապված մեր մտահոգությունները լիովին պետք է վերացվեն»:

ԻԻՀ նախագահ

ԻԻՀ նախագահ Մասուդ Փեզեշքիանի պաշտոնական այցը Հայաստան հետաձգվել էր 12-օրյա պատերազմի պատճառով: Եվ քանի որ Փեզեշքիանը այս տարվա ապրիլի 27-ին երկկողմ ձեւաչափով այցելել էր Բաքու եւ հուլիսի 4-ին՝ օկուպացված Արցախում, մասնակցել էր ՏՀԿ 17-րդ գագաթնաժողովին, ուստի իրանական արարողակարգով պիտի տեղի ունենար նաեւ ԻԻՀ նախագահի այցը Հայաստան:

Հաշվի առնելով Թեհրան-Բաքու եւ Թեհրան-Երեւան հարաբերությունների բալանսավորման հարցում Իրանում ավանդույթի ուժ ստացած քաղաքականությունը, ինչպես նաեւ հարեւան երկրների հետ հարաբերությունների առաջնահերթության մասին Փեզեշքիանի հռչակած քաղաքականությունը՝ Հայաստանը կարող էր ԻԻՀ նախագահին ավելի վաղ ժամկետներում Երեւանում հյուրընկալելու ակնկալիքներ ունենալ:

Ուշագրավն այն է, որ գերմանական Deutsche Welle միջազգային լրատվական գործակալությունը Փեզեշքիանի Հայաստան այցը գնահատել է որպես նրա նախագահ ընտրվելուց ի վեր կարեւորագույն արտասահմանյան այցելություններից մեկը:

Թեեւ ԻԻՀ նախագահի այցը Երեւան ուշացած էր, սակայն, նկատի ունենալով օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում ԱՄՆ-ին հայկական տարածք արտապատվիրակելու ինտրիգը, այցելության պահն Իրանի համար կարելի էր ավելի քան արդարացված համարել:

Իրանական պատվիրակության այցի ծրագիրը բավականին հագեցած ու բազմաբովանդակ էր, ստորագրված փաստաթղթերը՝ նույնպես:

Իրանի եւ Հայաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյաները ստորագրել են համատեղ հայտարարություն, ինչպես նաեւ տնտեսական, մշակութային եւ քաղաքական ոլորտներին վերաբերող ավելի քան 10 փաստաթուղթ:
Այցի շրջանակներում բիզնես ֆորումի անցկացումն էլ անհրաժեշտ էր երկու երկրների միջեւ տնտեսական համագործակցության առաջընթաց տեմպերին համապատասխան պայմաններ ստեղծելու համար: Նշենք, որ կողմերը մտադիր են ապրանքաշրջանառության տարեկան ծավալը հասցնել 3 մլրդ դոլարի:

Այնուամենայնիվ, հանդիպումների ընթացքում իրանական կողմի գլխավոր նպատակը Վաշինգտոնում օգոստոսի 8-ին Իրանին մտահոգող հարցերի մասին հայկական կողմից հավաստիացումներ ստանալն էր, որի շուրջ քննարկումներ են եղել բարձր մակարդակով առանձնազրույցների ժամանակ:

Մինչեւ Երեւան այցելելը Իրանի ԱԳ նախարարությունը «Թրամփի ճանապարհի» մասին զգուշավոր հայտարարություններ էր տարածում: ԻԻՀ արտգործնախարար Աբբաս Արաղչին նշել է. «Հայկական կողմից հավաստիացումներ կան, որ այդ ճանապարհին անվտանգային ուղղվածությամբ ամերիկյան մասնավոր ընկերություններ չեն տեղակայվելու», հավելելով, որ «աշխարհաքաղաքական փոփոխություններն անընդունելի են Իրանի համար»:

Արդյո՞ք իրանական կողմին հաջողվել է երեւանյան այցելության ընթացքում «Թրամփի ճանապարհի» մասին Թեհրանին բավարարող հավաստիացումներ ստանալ: Այդ հարցին փորձել են պատասխանել իրանական մամուլի մի շարք ներկայացուցիչներ:

2008 թվականից Իրանում լույս տեսնող khabaronline կայքը, որն Իրանի արմատական թեւի խոսնակը լինելով՝ ներկայացնում է բարեփոխականների դիրքորոշումները, անդրադարձել է ԻԻՀ նախագահ Փեզեշքիանի երեւանյան այցելությանը եւ օգոստոսի 8-ին «Թրամփի ճանապարհի» շուրջ Վաշինգտոնում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների հնարավոր հետեւանքներին:
Կայքի կարծիքով, մի կողմից առկա են Իրանի ճանապարհը դեպի Եվրոպա փակելու վտանգները, մյուս կողմից՝ կան մոտեցումներ այդ սպառնալիքների չափազանցված լինելու մասին:

Հոդվածագիրը կարծում է, որ Իրանի նախագահն այս այցելության ժամանակ, ինչպես նաեւ երկկողմ համագործակցության այլ ծրագրերի շնորհիվ, կարող է Հայաստանում ուժեղացնել իր դիրքերը: Khabaronline-ը հավատացած է, որ միջանցքի ապագան կախված է լինելու բանակցություններից եւ ուժերի հավասարակշռությունից, պայմանով, որ Իրանը կարողանա անհրաժեշտ ներդրումներ կատարել այլընտրանքային երթուղիներում՝ ապահովելու իր շահերի անվտանգության վերահսկողությունը՝ միաժամանակ չանտեսելով հարեւանների հետ հարաբերությունների զարգացման հեռանկարը:

Khabaronline-ի հոդվածագիրը այն կարծիքին է, որ թեեւ ճանապարհը Թրամփի անունով է կոչվելու, սակայն այն անխուսափելիորեն ազդեցություն է ունենալու Հայաստանի հարեւանների՝ Ռուսաստանի եւ Իրանի անվտանգային հարցերի ու քաղաքաքաղաքական շահերի վրա, ուստի չի կարելի դրա նկատմամբ չեզոք դիրք ընդունել:

«Թրամփի ճանապարհի» թեման զբաղեցրել է նաեւ իրանական Masireqtesad կայքի ուշադրությունը, որը, հիմվելով Հռոմում հրապարակվող Specialeurasia կայքի գնահատականների վրա, փորձել է քննության առնել Փեզեշքիանի երեւանյան այցելության աշխարհաքաղաքական հետեւանքները:

Ըստ Masireqtesad կայքի, Հայաստանի վարչապետի եւ ԻԻՀ նախագահի միջեւ ստորագրված համաձայնագրերն ակնհայտ են դարձնում Հայաստանում Թեհրանի ներկայությունն ուժեղացնելու ձգտումը՝ ելնելով այն իրողությունից, որ տարածաշրջանը գտնվում է աշխարհաքաղաքական վերաձեւավորման կարեւոր փուլում:

Իրանական կայքի պատկերացմամբ, Իրանը, հատկապես Վաշինգտոնի միջնորդությամբ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ «խաղաղության համաձայնագրի» ստորագրումից ու Հայաստանի տարածքում Ադրբեջանն ու Նախիջեւանը իրար կապող ճանապարհը ԱՄՆ-ին արտապատվիրակելուց հետո, Հարավային Կովկասում կտրուկ ավելանում է Արեւմուտքի ազդեցությունը: Այդ պատճառով էլ, նշված է կայքի հրապարակման մեջ, Սյունիքի վրա Հայաստանի վերահսկողության թուլացումը դիտարկվում է որպես սպառնալիք Իրանի սահմանային անվտանգության նկատմամբ:

Այդ հիմնավորմամբ էլ կայքը բացատրում է Երեւանում Իրանի ներգրավվածության անհրաժեշտությունը, որի նպատակը պետք է լինի ԱՄՆ-ի դեմ ռազմավարության հավասարակշռումը:

Իրանի նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Հաջի-Միրզային Փեզեշքիանի երեւանյան այցելության մասին ասել է. «Կովկասյան տարածաշրջանը չպետք է օտարերկրյա տերությունների մարտադաշտի վերածվի: Տարածաշրջանի երկրներն իրենք կարող են լուծել սեփական խնդիրները: Աստծո կամոք՝ տնտեսական եւ քաղաքական համագործակցության զարգացման հետ մեկտեղ մենք ականատես կլինենք տարածաշրջանային հարաբերությունների աճին եւ զարգացմանը»:

Իրանի նախագահը ՀՀ վարչապետի հետ հանդիպումից հետո «X» սոցիալական ցանցում հրապարակած գրառման մեջ գրել է.

«Հայաստանի վարչապետի հետ հանդիպման ժամանակ ասացի, որ Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարության համոզմունքն է՝ պահպանել Հայաստանի ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը, ինչպես նաեւ շարունակել երկու երկրների ջերմ հարաբերությունները: Համատեղ սահմանների մոտ երրորդ երկրների ուժերի ներկայության հետ կապված մեր մտահոգությունները լիովին պետք է վերացվեն»:

ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Իրանում ՀՀ նախկին դեսպան

«ՀՀ վարչապետի հեղինակած «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագծին ընդդիմանում է Ռուսաստանը, իսկ Փաշինյանը փորձում է ՆԱՏՕ-ի միջոցով ապահովել երկրի անվտանգությունը, ինչը լուրջ մտահոգություններ է առաջացնում Թեհրանում»:

Արցախյան պատերազմի թեժ օրերին Իրանի Թավրիզ քաղաքում հիմնադրված «Թրենդ» ուղեղային կենտրոնը «գործունեության ուղեգիր է ստացել Իրանի արտաքին քաղաքականության ձեւավորման եւ երկրի բարձրաստիճան պատասխանատուների քաղաքական որոշումների կայացման հարցում Թավրիզ քաղաքի խաղացած դերն ընդգծելու նպատակով»,   նշված է կենտրոնի ազդարարագրում:

Պետության կողմից հովանավորվող վերը նշված կենտրոնի տնօրեն, քաղաքագետ Ռամին Ֆարհուդին Իրանի ԱԳՆ-ի հետ փոխկապակցված Iranian Diplomacy կայքում «Զանգեզուրյան միջանցքի» մասին ուշագրավ վերլուծական հոդված է հրապարակել, որն ամբողջությամբ արտահայտում է Իրանի պաշտոնական տեսակետները:

Միջանցքի գաղափարը

Քննության առնելով միջանցքի կեղծ գաղափարը՝ հոդվածագիրն անդրադառնում է 2020 թվականին Ռուսաստանի մասնակցությամբ Բաքվի եւ Երեւանի միջեւ հրադադարի մասին եռակողմ հայտարարության ստորագրման ժամանակ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի՝ հայկական կողմին նոր պահանջ ներկայացնելու ընձեռված հնարավորությանը, համաձայն որի,  Ադրբեջանի հիմնական մասը պետք է միանա  Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետությանը՝ անցնելով Իրանի եւ Հայաստանի սահմանամերձ գոտու երկայնքով՝ Սյունիքի մարզով:

Ըստ հեղինակի Ալիեւի պահանջներից մեկն այն էր, որ այդ միջանցքում հայկական կողմը չպետք է վերահսկի ադրբեջանցի բեռնափոխադրողներին եւ ուղեւորներին: Եվ եթե պահանջը չընդունվի, ապա Ադրբեջանը ցանկացած ձեւով ճանապարհ կբացի «Զանգեզուրի միջանցքը»:

Հոդվածագիրը նշում է, որ Ադրբեջանի նախագահն իրեն է վերագրում միջանցքի գաղափարն ու պնդում, որ այն մեծ դեր կխաղա տարածաշրջանի քաղաքական եւ տնտեսական աշխարհագրության փոփոխման գործում:

Սակայն հեղինակը համոզված է, որ այս ծրագիրը սնվում է սիոնիստա-ամերիկյան մտահղացումից, որի մասին դեռ 1990-ականներին խոսել էր Թուրքիայի իսլամիստ առաջնորդ Նեջմեթթին Էրբաքանը:

Ըստ հեղինակի, Էրբաքանի՝ Թուրքիայի խորհրդարանում արտահայտած տեղեկությունների համաձայն, այս ծրագիրը, որը հայտնի է որպես «Դավիթի միջանցք», անցնում է Իրաքի հյուսիսով եւ Թուրքիայի հարավով, մուտք գործում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի տարածք՝ տնտեսական շնչառություն ապահովելով Իսրայելի համար:

Ռամին Ֆարհուդին պարզաբանում է, որ «Դավիթի միջանցք» ասելով նկատի է առնվում այն ճանապարհը, որն անցնում է Սիրիայի արեւմտյան եւ հյուսիսարեւմտյան շրջաններից, մուտք գործում Իրաքյան Քուրդիստան, միանում Թուրքիայի հարավարեւելյան եւ Իրանի հյուսիսարեւմտյան շրջանների որոշ հատվածներին եւ ճանապարհ հարթում դեպի Հարավային Կովկաս:

Հոդվածագիրը նաեւ անդրադառնում է միջանցքով շահագրգռված եւ այդ գաղափարը մերժող երկրներին:

Ադրբեջան

Ըստ հոդվածագրի՝ Ադրբեջանն առաջին հերթին փորձում է միջանցքի գործարկմամբ իր արեւմտյան մասը կապել Նախիջեւանի հետ եւ միանալ Թուրքիային՝ կրճատելով Արեւելքից Արեւմուտք ապրանքների տեղափոխման ճանապարհը, ինչը թույլ կտա ընդլայնել նաեւ իր էներգետիկ արտահանման նախագծերը՝ եվրոպական շուկաների հետ կապվելու նպատակով:

Թուրքիա

Ռամին Ֆարհուդին կարծում է, որ Հարավային Կովկասում առաջատար դեր խաղալու համար միջանցքը Թուրքիային պատմական հնարավորություն է ընձեռում՝ ինչպես Օսմանյան ժամանակներում, երբ այդ տարածքները կայսրության քաղաքական երազանքների մաս էին կազմում:

Հեղինակը հիշեցնում է, որ Թուրքիան այսօր ձգտում է վերածվել Կասպից ծովի էներգետիկ հանգույցի, դեպի Եվրոպա ապրանքների հիմնական տարանցիկ կենտրոնի՝ իր տնտեսական ներուժով ՆԱՏՕ-ի գործընկերների վրա ազդելու նպատակով:
Հեղինակը նաեւ անդրադառնում է Մեծ Թուրանի գաղափարներին ուղղված Թուրքիայի անթաքույց նկրտումներին:

ՆԱՏՕ եւ ԱՄՆ

Iranian Diplomacy կայքի «Զանգեզուրյան միջանցքին» նվիրված հրապարակման մեջ անդրադարձ կա նաեւ ՆԱՏՕ-ի հեռագնա ծրագրերին, որը  փորձում է գտնվել Հյուսիս-Հարավ միջանցքի՝ Ռուսաստան-Իրան ճանապարհի կենտրոնում՝ վերահսկելու եւ սահմանափակելու այդ համագործակցությունը: Ըստ հոդվածագրի, ՆԱՏՕ-ն նաեւ նպատակ ունի Հարավային Կովկասում վերահսկել մուսուլմանաբնակ Ադրբեջանին եւ Թուրքիային՝ կանխելով նրանց ազդեցության տարածումը հատկապես Հայաստանում եւ Վրաստանում:

Իսրայել

Հոդվածագրի կարծիքով, Իսրայելը շարունակում է լուծել իր անվտանգային հարցերը, հատկապես ռազմական հզորության եւ հարեւան պետությունների հետ համագործակցության միջոցով՝ նպատակ ունենալով վերահսկել էներգիայի աղբյուր հանդիսացող Հարավային Կովկասը, ինչպես նաեւ ապահովել Իրանի նկատմամբ ռազմական-հետախուզական վերահսկողությունը:

Ռուսաստան

Հոդվածագիրը համոզված է, որ Ռուսաստանը Ուկրաինայի հետ ռազմական գործողությունների պայմաններում փորձում է գտնել նոր տնտեսական ուղիներ: Ըստ այդմ՝ թեեւ Մոսկվայի նախընտրած տարբերակն Իրանի հետ համագործակցությամբ Հյուսիս-Հարավ միջանցքի գործարկումն էր, սակայն Իրանի անգործությունը խոչընդոտեց դրա իրականացմանը:
Ռամին Ֆարհուդիի պատկերացմամբ՝ «Զանգեզուրի միջանցքը» կարող է միացնել Ռուսաստանը Թուրքիայի միջոցով եվրոպական շուկաներին, բայց ռուսների համար անընդունելի է ՆԱՏՕ-ի ներգրավվածությունը այս գործընթացում:

Իրան

Ֆարհուդին հիշեցնում է, որ Իրանը բազմիցս ընդգծել է տարածաշրջանի ճանաչված սահմանների պահպանման անհրաժեշտությունը եւ այն փաստը, որ Թեհրանը դեմ է Թուրքիայի ազգայնական քաղաքականությանը, Իսրայելի ներթափանցմանը Ադրբեջանում եւ ռուսների հնարավոր խաղերին:

Հեղինակը նաեւ անդրադառնում է Արաքս գետի երկայնքով Իրանի անցկացրած զորավարժություններին՝ միջանցքի գործարկման նկատմամբ իր անհամաձայնությունն  ի ցույց դնելու համար՝  հավելելով, որ Սյունիքի կորուստը Իրանի համար կնշանակի դեպի Եվրոպա եւ Ռուսաստան ցամաքային կապի կորուստ:

Հայաստան

Հեղինակի պատկերացմամբ՝ տարբեր կողմերից ճնշումների ենթարկվող  Երեւանն այս պահին գոյութենական խնդիր է լուծում: Փաշինյանի կառավարությունը, հեղինակի կարծիքով, փորձում է գոհացնել բոլորին, սակայն Հայ Առաքելական Եկեղեցին չի ընդունում ՀՀ վարչապետի խաղերը:
Բարձրաստիճան հոգեւորականների ձերբակալությունն էլ, հեղինակի համոզմամբ, վերջիններիս լռեցնելու նպատակ է ունեցել:

Խոսելով ստեղծված փակուղուց դուրս գալու եւ տնտեսական խնդիրներ լուծելու Փաշինյանի ծրագրերի մասին՝ հոդվածագիրն անդրադառնում է ՀՀ վարչապետի հեղինակած «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագծին, որին ընդդիմանում է Ռուսաստանը, իսկ Փաշինյանը փորձում է ՆԱՏՕ-ի միջոցով ապահովել երկրի անվտանգությունը, ինչը լուրջ մտահոգություններ է առաջացնում Թեհրանում:

ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Իրանագետ