ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի՝ երկրորդ ժամկետով վերընտրվելու փորձից հրաժարվելուց հետո, շատերն են հարց տալիս, թե ո՞րն է լինելու ԱՄՆ ապագա նախագահներից Թեհրանի նախընտրանքը
Այդ հարցի պատասխանը փորձել է տալ Իրանի ԱԳՆ խոսնակ Նասեր Քանանին.
«ԱՄՆ-ում անձերի ու կառավարությունների փոփոխությունը Իրանի համար էական չէ»:
Դրանով հանդերձ, Քանանին կարեւորել է Համատեղ Գործողությունների Համապարփակ Ծրագրին (ՀԳՀԾ) ԱՄՆ-ի պատասխանատու վերադարձը:
Այսպիսով, պաշտոնական Թեհրանը չի թաքցնում 2018 թվականին ՀԳՀԾ-ից միակողմանիորեն հրաժարված նախկին նախագահ եւ պաշտոնապես թեկնածությունն առաջադրած Դոնալդ Թրամփի նկատմամբ իր հակակրանքը:
Նույնիսկ տեսակետ կա, որ Իրանի նախագահական ընտրություններում բարեփոխական Փեզեշքիանի հաղթանակին աջակցելով՝ Թեհրանը ցանկացել է նվազեցնել Թրամփի օրոք Իրան-ԱՄՆ հնարավոր լարվածության ռիսկն ու չբացառել ԱՄՆ-ի հետ հնարավոր բանակցությունները:
Այդ դեպքում, հարց է առաջանում՝ ինչպիսի՞ն կլինեն Թրամփի՝ Սպիտակ տուն վերադառնալուց հետո Թեհրան-Վաշինգտոն հարաբերությունները:
Վերհիշենք Իրանում գործադիր իշխանության ղեկն ստանձնած բարեփոխական նախագահ Հասան Ռոհանիի կառավարման ժամանակահատվածը, որի օրոք Զարիֆ-Արաղչի-Սալեհի[*] եռյակին հաջողվեց ԻԻՀ միջուկային երբեմնի թնջուկին 5+1 ձեւաչափով միջազգային համաձայնագրի տեսք հաղորդել:
Այդ գործընթացը, մինչեւ Դոնալդ Թրամփի նախագահ դառնալը, բավականին հաջող էր: Թրամփը 2018 թվականին որոշեց միակողմանիորեն դուրս գալ այդ համաձայնագրից: Թեեւ համաձայնագրի մյուս կողմերը շարունակում էին հարգել ՀԳՀԾ-ով ստանձնած պարտավորությունները, սակայն ԱՄՆ-ի՝ մեկը մյուսին հաջորդող պատժամիջոցների ու Իրանի նկատմամբ գործադրվող առավելագույն ճնշումների պատճառով, միջուկային համաձայնագիրը փաստացի խոր քուն մտավ:
Հակառակի պես, այս իրավիճակին հաջորդեց համաճարակը, որի պատճառով Իրանի տնտեսությունն անկում ապրեց, որն ունեցավ նաեւ սոցիալ-քաղաքական հետեւանքներ: Դրա դրսեւորումներից էր 2019 թվականի նոյեմբերին բենզինի ռացիոնալացման ու շեշտակի թանկացման հետեւանքով երկրում դժգոհության ալիքի բարձրացումը:
Եթե Թրամփի վերադարձը համընկներ ավիավթարի զոհ դարձած ԻԻՀ նախագահ Էբրահիմ Ռայիսիի ժամանակահատվածին, ապա Իրան-ԱՄՆ հարաբերություններում իրավիճակի սրումն անխուսափելի կլիներ: Մասուդ Փեզեշքիանի ընտրվելը Թեհրան-Վաշինգտոն երկխոսությունն ակտիվացնելու առումով Իրանի Իսլամական Հանրապետության համար հույսի աննշան աղբյուր կարելի է համարել:
Փեզեշքիանի մոտեցումները ՀԳՀԾ-ի նկատմամբ
Մասուդ Փեզեշքիանը մեջլիսի պատգամավոր եղած ժամանակ, մշտապես ՀԳՀԾ-ի ջատագովներից է եղել: 2017 թվականի դեկտեմբերին Մեջլիսի կողմից ՀԳՀԾ-ի հաստատումից հետո նա ասել է. «Երբ, որպես ՀԳՀԾ-ի մասին տեսակետ արտահայտող թիմի անդամ, մեջլիսում ներգրավվեցի այդ խմբի մեջ, մասնագետ չլինելու պատճառով իմ ընկալումը միայն այն էր, որ ՀԳՀԾ-ի բացակայության դեպքում, պատժամիջոցների պատճառով օրական հազար միլիարդ թուման վնաս ենք կրելու»:
2018 թվականին ՀԳՀԾ-ից ԱՄՆ-ի հրաժարումից հետո, պատասխանելով այն հարցին, թե արդյո՞ք Իրանը կշարունակի հավատարիմ մնալ Համաձայնագրով նախատեսված պարտավորություններին, Փեզեշքիանն ասել է, որ ինքը խնդրին ծանոթ չէ, բայց անվերապահորեն կկատարի Հոգեւոր առաջնորդ Խամենեիի ընդունած որոշումները:
Այսօր, երկրի գործադիր իշխանության ղեկավարի դերում նախագահ Փեզեշքիանը ՀԳՀԾ-ի մասին ասում է հետեւյալը.
«Բոլոր հանգամանքները հաշվի առնելով եւ ժողովրդի շահերը պաշտպանելու պայմանով, Իրանը միշտ է պատրաստ է եղել ՀԳՀԾ-ի շուրջ բանակցություններ վարել»:
Սակայն, Փեզեշքիանն այս անգամ չի ասել, որ ՀԳՀԾ-ի հարցում շարունակելու է անվերապահորեն կատարել երկրի թիվ մեկ առաջնորդի ընդունած բոլոր որոշումները:
#
[*] –Մոհամմադ Ջավադ Զարիֆը ԻԻՀ նախագահ Ռոհանիի օրոք Իրանի ԱԳ նախարարի պաշտոնն էր զբաղեցնում:
–Աբբաս Արաղչին Իրանի փորձառու դիվանագետներից է, որն զբաղեցրել է ԱԳ նախարարի տեղակալի պաշտոնն ու մասնակցել ՀԳՀԾ-ի շուրջ ընթացող 5+1 ձեւաչափով բանակցություններին:
–Ալիաքբար Սալեհին մասնագիտությամբ ֆիզիկոս է, եւ դիվանագիտությամբ զբաղվելուց բացի, եղել է նաեւ ԻԻՀ նախագահի՝ միջուկային էներգիայի հարցերով տեղակալը:
ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
Իրանագետ
Լուսանկարում՝ Փեզեշքիшնն ու Թրամփը՝ մոնտաժված…