ՀՀ ԳԱԱ Նազարովի անվան երկրաֆիզիկայի եւ ինժեներային սեյսմաբանության ինստիտուտում հետազոտվել է սեյսմիկ նախանշանների ձեւավորման կախվածությունը սպասվող ուժեղ երկրաշարժերի օջախի մեխանիզմից:
Գիտնականների կողմից կատարված հետազոտություններում օգտագործվել է այն հանգամանքը, որ սպասվող ուժեղ երկրաշարժերին նախորդող ժամանակահատվածում կարող են դիտվել թույլ սեյսմիկայնության պարբերական տատանումներ, որոնք նկատվում են սպասվող երկրաշարժի օջախային գոտում 3-5 տարվա ընթացքում:
Սպասվող ուժեղ երկրաշարժի օջախային գոտում թույլ սեյսմիկայնության անոմալ ռեժիմի ուսումնասիրման նպատակով գիտնականների կողմից կատարվել է Հայաստանի լեռնաշխարհի եւ հարակից շրջանների մի շարք ուժեղ երկրաշարժերին նախորդող սեյսմիկ իրավիճակի վերլուծություն: Կատարվել է սպասվող ուժեղ երկրաշարժի օջախային գոտու ձեւավորման տեղայնացումն ըստ նախորդող թույլ երկրաշարժերի էպիկենտրոնների տարածաժամանակային պատկերի, ֆոնային սեյսմիկայնության առանձնահատկությունների հիման վրա: Հաստատվել է ֆոնային սեյսմիկայնության կարեւոր հատկությունը. թույլ երկրաշարժերի էպիկենտրոնները ժամանակի ընթացքում ենթարկվում են միգրացիայի դեպի սպասվող ուժեղ երկրաշարժի օջախային գոտի: Տեղի է ունենում խմբավորման եւ կենտրոնացման գործընթաց: Ուժեղ երկրաշարժերի նախանշան հանդիսացող այս երեւույթը դրսեւորվում է թույլ երկրաշարժերի էներգետիկ մակարդակի լայն տիրույթում:
Ուժեղ երկրաշարժին նախորդող թույլ երկրաշարժերը համատեղվում են խզման երկայնքով տեղի ունեցող կրիպային երեւույթների (սողք) հետ: Դրանք կարող են հանդիսանալ որպես սեյսմիկ նախանշաններ երկրաշարժերի կանխատեսման խնդիրների լուծման ժամանակ: Այս օրինաչափությունը հաստատվել է ԱՄՆ-ի Պարկֆիլդի շրջանում՝ Սան-Անդրեասի բեկվածքի տարածքում:
Հաճախ տեղի են ունենում երկրաշարժեր, որոնց առաջացման մեխանիզմը կապված չէ կրիպային երեւույթների հետ: Օրինակ` 1988թ-ին Հայաստանում տեղի ունեցած Սպիտակի երկրաշարժը: Տարածքի այլ երկրաֆիզիկական դաշտերի տվյալներն Սպիտակի երկրաշարժից առաջ նույնպես թույլ չեն տվել բացահայտել որեւէ նշանակալից անոմալիա, որը կդիտվեր որպես նախանշան: Դիտվել էին որոշակի մթնոլորտային եւ կենսաբանական նախանշաններ, որոնք միարժեք կապ այս երկրաշարժի հետ չեն ունեցել:
Նշված առանձնահատկություններն օգտագործվել են հետազոտելու համար նախապատրաստվող ուժեղ երկրաշարժերի օջախներում տեղի ունեցող ֆիզիկական գործընթացների առանձնահատկությունների տվյալները երկրաշարժերի օջախների մեխանիզմների պարամետրերի հետ համադրելու միջոցով:
Երբ սպասվող ուժեղ երկրաշարժի օջախի մեխանիզմի տիպն իրենից ներկայացնում է վերնետք կամ վրաշարժ, առանձնապես բարձր սեղման գոտում եւ խզման հարթության կտրուկ անկման պայմաններում` թույլ սեյսմիկայնության ակտիվությունը կա՛մ բացակայում է, կա՛մ շատ թույլ է արտահայտված: Կողաշարժ օջախի մեխանիզմի տիպի ժամանակ, երբ խզումային համակարգի տեկտոնական կարի գոտում տեղի են ունենում կրիպային տեղաշարժեր, ակտիվանում է սեյսմիկայնությունը: Այն ուղեկցվում է թույլ երկրաշարժերին հատուկ տարածաժամանակային բաշխման տեսքով: Օրինակ, Անատոլիական խզումային գոտում տեղի ունեցած Վանի 1976թ-ի եւ 2011թ-ի ուժեղ երկրաշարժերի ժամանակ:
Հետազոտությունները ցույց են տվել,որ սպասվող ուժեղ երկրաշարժերի օջախների ձեւավորման մասին պատկերացումներում հաճախ անհրաժեշտ է հաշվի առնել երկրակեղեւի սեյսմածին հատվածների, խզումային գոտիների առանձնահատկությունները:
Ստեփան ՊԱՊԻԿՅԱՆ
Հայկական էներգետիկան ակադեմիայի հիմնադիր նախագահ,
Ռուսաստանի բնագիտության ակադեմիայի պրոֆեսոր
