Ֆիլհարմոնիկի խոնարհումը
44-օրյա պատերազմի հերոսներին
ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ
Հունվարի 25-ին ժամը 18-ին Արամ Խաչատրյան համերգասրահը նկատելի զգայուն հանդիսատես ուներ: 44 -օրյա պատերազմի հերոսներին նվիրված համերգը դահլիճում հյուրընկալել էր որբացած ու ողբացյալ մի հանրության, որի տուն պատերազմ է մտել, որի զավակը, մինուճարը, տան սյունն ու կերակրողը տուն չի վերադարձել… ցավն ու կսկիծը դրոշմվել է այս մարդկանց աչքերում, նրանց հոգիները վիրավոր են, եւ զգալ է պետք նրանց ամենօրյա ծանր ապրումը: Եթե զգանք, կկարողանանք խոսել, եթե զգանք, կկարողանանք սպեղանի դնել, եթե զգանք, էլ չենք կրկնի մեր սխալները…
Հայաստանի ֆիլհարմոնիկ նվագախումբն այդ օրվա ծրագրայինՙ Արամ Խաչատրյանի “Երկրորդ սիմֆոնիայի” ընտրությամբ փորձել էր “երկխոսել”, հոգեկցության կամուրջ կապել պետության բավարար հոգածությունից զուրկ, անտեսված այդ հանրույթի հետ:
Կառավարական օթյակը ծանրաբեռնված չէր. Նկատելի էին երկու բարձրաստիճան այրերՙ ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի ¨ սպորտի նախարար Վահրամ Դումանյանը, ՀՀ-ում Ռուսաստանի Դաշնության արտակարգ ¨ լիազոր դեսպան Սերգեյ Կոպիրկինը, ԿԳՄՍ փոխնախարար Արա Խզմալյանը: Դահլիճում զոհված զինծառայողների ընտանիքների անդամները կարող էին եւ ավելի շատ լինել, եթե, իմ կարծիքով, նախարարությունը 5000 զոհերի ընտանիքների տեղն իմանար, նրանց հարգալից գրավոր հրավիրեր:
Ես շատ եմ ունկնդրել Խաչատրյանի 53 րոպե տեւողությամբ մոնումենտալ այս երկը, թե՛ ձայնագրված, թե՛ տարբեր տարիների հանրահայտ դիրիժորների կենդանի մատուցմամբ, բայց երբեք այդքան հուզված չեմ եղել, երբեք այդքան խոր չեմ ընկալել Խաչատրյանի խոր դրամատիզմով եւ ողբերգականությամբ հարուստ այս սիմֆոնիան: Մեղեդիների բովանդակային շքեղությունը լրացնում է դիտապաստառին երեւացող լուսանկարային դիպաշարը, որ երեւակում է հայ ժողովրդի պատմությունն ու մշակույթը, անցյալն ու ներկան: Մեր ծանր, արդարության կարոտ պայքարը: Ցեղասպանության շարունակական սպառնալիքը: Արցախն է, նրա պաշտպանության համար կյանք տված Զինվորը, չավարտվող պատերազմը…եւՙ “գարուն ա, ձուն ա արել”, եւ մի ցածրաձայն հավատ, որ “էլի գարուն կգա, կբացվի վարդը”…
Լացս հազիվ եմ զսպում, երբ զանգերն են հնչում, երբ փողայինները, լարայինները սկսում են վերընթերցել մեր սրտերի բաբախյունը, մեր ներսի տխուր, ողբերգական զգացումները, մեր ցասումն ու վրդովվմունքը: Իսկ երկրորդ մասում “Որսկան ախպեր” երգի մեղեդին ուղղակի քանդում է ուղեղիդՙ զսպված լինելու բոլոր հրահանգները: Իրենց զավակների մահը սգացող մայրերը, որ ընդհանրական կերպար են այս ռեքվիեմում, այդ պահին դահլիճում նստած հանդիսատես են, արցունք են սրբում…
Հայրենական մեծ պատերազմը դեռ չէր ավարտվել, երբ առաջին անգամ 1943 թվականին հնչեց Խաչատրյանի անմահ այս սիմֆոնիան, եւ անորոշ էր պատերազմի ելքը, բայց լավատեսական, կյանքի հաղթանակի բերկրանքն ու դրա ավետումը, հնչում է “Զանգերով սիմֆոնիայի” վերջնամասում:
Մաեստրո Էդվարդ Թոփչյանը, որ սովորաբար կարողանում է համերգի ավարտին հոտնկայս “բռավո”, “բիս” պահանջող հանդիսատես “ձուլել”, լուռ, պապանձված է ինքն էլ: Ինչպես երեւում է, անգիր չափ տալն այդքան էլ բարդ չէ, երբ նվագախմբին դիմահար, լարված հանդիսասրահ ես “կառավարում”, երբ Խաչատրյանը բոլորի հոգին միացնում է: Տեսաշարում ֆիլհարմոնիկի երաժիշտները մաեսրտո Թոփչյանի հետ խոնարհվում են: Նրանց անկեղծ, մեր հոգու հետ խոսող կատարումն էլ խոնարհում չէր, ի՞նչ էր: Բայց դժվարը համերգի ավարտին հանդիսատեսի դիմաց կանգնելն է, երբ թիկունքից 53 րոպե զգացել ես արդեն նրա խոնավ աչքերի խտացած թախիծը, ողբացող սրտի զարկը: Հայաստանի ֆիլհարմոնիկը գգվել, կարեկցել, խոնարհվել ու պատվել գիտի: Պետությունը մեր Զինվորի հետ այսպիսի՛ սյունն է պահում: