ԲԱՆԱՍԻՐՈՒԹՅԱՆ ՖԱԿՈՒԼՏԵՏԻ ԼՍԱՐԱՆՆԵՐԻՑ ՄԵԿԸ ԿՐՈՒՄ Է ԶԱԲԵԼ ԵՍԱՅԱՆԻ ԱՆՈՒՆԸ

Ինչպես անցյալում, այնպես էլ հիմա` Երեւանի պետական համալսարանի հայ բանասիրության ֆակուլտետում հիշում ու մեծարում են հայ մշակույթի գործիչներին: Պարբերաբար կազմակերպվող գիտաժողովներից, հուշ-ցերեկույթներից ու կլոր սեղան ձեւաչափով դասախոս-ուսանող քննարկումներից բացի, ֆակուլտետի լսարանները մեկը մյուսի հետեւից կոչվում են մշակույթի գործիչների անվամբ:

Հերթական անվանակոչությունը տեղի ունեցավ սեպտեմբերի 23-ին. անվանի գրող, թարգմանիչ, հրապարակախոս, գրականագետ Զաբել Եսայանի (Հովհաննիսյան) անունով կոչվեց ֆակուլտետի 001 լսարանը:

Վերանորոգման եւ հարակից ծախսերի համար դրամահավաքն իրականացրել են ԱՄՆ Քնեկտիկուտ նահանգի Սուրբ Համաբարձում եկեղեցու ծխական խորհուրդը եւ հեգեւոր հովիվ Տեր Ընձակը:

Միջոցառման ժամանակ զեկույցով հանդես եկավ ՀՀ ԳԱԱ Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի գիտաշխատող Նառա Սարգսյանը : Այնուհետեւ ողջույնի խոսքով ու Զաբել Եսայանի մասին գրական-կենսագրական ակնարկներով հանդես եկավ ֆակուլտետի դեկան Արծրուն Ավագյանը , դասախոս Սերժ Սրապիոնյանը , Զ. Եսայանի թոռըՙ Ալեքսանդր Եսայանը , Մատենադարանի ավագ գիտաշխատող Արմեն Տեր-Ստեփանյանը եւ այլք:

Միջոցառման ամբողջ ընթացքում ԱՄՆ-ից, տեսակապի միջոցով, ներկաների հետ էր նաեւ նախաձեռնության հեղինակ Տեր Ընձակը :

Բարեգործական այս ձեռնարկը իրականացվել է Հայ օգնության ֆոնդի (ՀՕՖ) ջանքերի շնորհիվ:

Զապել Եսայանը ծնվել է 1878 թվականի փետրվարի 4-ին Կ. Պոլսի Սկյուտար թաղամասում: Նախ ուսանել է մասնավոր դպրոցում, ապա սովորել ու ավարտել է Սկյուտարի Սուրբ Խաչ վարժարանը: 1892 թվականին մեկ տարի աշակերտել է Արշակ Չոպանյանին: 1895 թվականի դեկտեմբերին մեկնել է Փարիզ, որտեղ մասնակցել է Լուսինյանի բառարանի կազմմանը իբրեւ խմբագիր-սրբագրիչ, ունկնդրել Սորբոնի համալսարանի եւ Կոլեջ դը Ֆրանսի դասընթացները (գրականության ու փիլիսոփայության ճյուղերը): 1900 թվականին Զապելն ամուսնացել է նկարիչ Տիգրան Եսայանի (1874-1921) հետ: Փարիզում աշխատակցել է հայկական եւ ֆրանսիական պարբերականների, հայերեն ու ֆրանսերեն լեզուներով գրել է բազմաթիվ հոդվածներ, արձակ քերթվածներ, պատմվածքներ, վիպակներ, կատարել թարգմանություններ: Ֆրանսիական ու արեւմտաեվրոպական, ռուս մշակույթի եւ գրականության, անտիկ աշխարհի արվեստի քաջ գիտակ, գրական հասարակայնության կողմից ճանաչված ու սիրված Զապել Եսայանը 1902 թվականին վերադարձել է Կ. Պոլիս եւ շարունակել ստեղծագործական, գրական-հասարակական բեղմնավոր գործունեությունը:

1905 թվականինՙ սուլթան Աբդուլ Համիդի դեմ կատարված մահափորձից հետո, սկսվում է սոցիալական, ազգային-քաղաքական ճնշման, հալածանքների նոր շրջան, եւ նա ստիպված մեկնում է Փարիզ ու այնտեղ ապրում մինչեւ 1908 թվականըՙ օսմանյան սահմանադրության հռչակումը: 1905-1907 թվականներին Զ. Եսայանը հրատարակում է «Սկիւտարի վերջալոյսներ», «Կեղծ հանճարներ», «Հլուները եւ ըմբոստները» ու «Շնորհքով մարդիկ» վիպակները:

1909 թվականի ապրիլին երիտթուրքերն Ադանայում կազմակերպում են հայերի կոտորած, որին զոհ է գնում շուրջ 30.000 մարդ: Հայ մտավորականներից, գրողներից ու գործիչներից կազմվում են պատվիրակություններ, որոնք մեկնում են աղետի վայրերը: Նրանց թվում էր նաեւ Զապել Եսայանը, որ շուրջ երեք ամիս լինում է Ադանա, Մերսին, Սիս, Օսմանիե եւ այլ բնակավայրերում, լսում կոտորածների ականատես մարդկանց, գրում հոդվածներ, գեղարվեստական մի շարք գործեր: Կիլիկիայի հայության մեծ ողբերգությունը, մասնավորապես, նկարագրել է «Աւերակներուն մէջ» գրքում, «Անեծքը» վիպակում, «Նոր հարսը» եւ «Սաֆիէ» պատմվածքներում, որոնք բոլորն էլ հրատարակել է 1911 թվականին:

Զապել Եսայանը 1910 թվականին մեկնել է Փարիզ: Հոր ծանր հիվանդության պատճառով 1911 թվականին վերադարձել է ծննդավայր, այնտեղ մնացել մինչեւ 1914 թվականին մայիսը: Այնուհետեւ կրկին մեկնել է Փարիզ, սակայն Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին վերադարձել է Կ. Պոլիս: 1914 թվականին այստեղ հրատարակվում է արձակագրուհու «Երբ այլեւս չեն սիրեր» ժողովածուն:

1915 թվականի ապրիլի 24-ի գիշերն աքսորի ենթակա հայ մտավորականներից միակ կինը, ում անունը գրված է եղել նախապես կազմված ցուցակում, Զ. Եսայանն էր: Սակայն նա արդեն անցել էր Կովկաս:

Բաքվում ու Թիֆլիսում, Զապել Եսայանը լայնորեն շփվել է հայ հասարակայնության հետ, հանդես է եկել արեւմտահայ գրողների եւ գրականության, արեւմտահայության նկատմամբ կիրառվող հալածանքների շուրջ զեկուցումներով ու դասախոսություններով, գրել է հոդվածներ: Այսպես, 1916 թվականի փետրվարի 6-ին Թիֆլիսի քաղաքային ժողովարանի դահլիճումՙ Հովհաննես Թումանյանի նախագահությամբ դասախոսություն է կարդացել «Հայկական վերջին հալածանքները Կ. Պոլսո մեջ» վերնագրով, իսկ մարտի 12-ին Բաքվումՙ «Հայ գրասերների ընկերության» հրավերով Հասարակական ժողովարանումՙ Հովհաննես Հովհաննիսյանի նախագահությամբ, ժամանակակից արեւմտահայ գրականության եւ գրողների մասին դասախոսություն: Այնուհետեւ Մոսկվայի Հայկական կոմիտեի հրավերով Զ. Եսայանը մեկնում է Պետրոգրադ եւ Մոսկվա, որտեղ կազմակերպում է հայ որբերի ու գաղթականների օգտին կատարվելիք հանգանակության գործը եւ ներկայացնում հայկական կոտորածների իրական պատկերը: Ապրիլի 4-ին Պետրոգրադում նա հանդես է գալիս դասախոսությամբ: Այդ մասին «Արեւ» թերթումՙ «Զապել Եսայանի դասախոսությունը Պետրոգրադում» վերնագրի տակ: Զ. Եսայանի ողբերգական վախճանի մասին կարդում ենք.

1933 թվականին գրողի տեղափոխությունը Խորհրդային Հայաստան ճակատագրական եղավ. աշխատանքի հրավեր ստացավ Երեւանի պետական համալսարանից: Ժամանակաշրջանը համընկավ ստալինյան բռնապետության տարիներին: 1936 թվականին գրողների միությունում իր ելույթին հաջորդում է այդ տարիներին զանգվածային դարձած չարագուշակ երեւույթըՙ չսպասված ժամին դռան թակոցը, ապա եւ ձերբակալությունը: Բաքվի բանտից գրողի գրած նամակները խոսուն ենՙ նույն տոկուն, խիզախ կեցվածքը: Նրա կյանքի դրամատիկական ավարտըՙ ողբերգական մահվան հանգամանքները մինչ այժմ անհայտ են:

Որոշ տվյալներով, նա մահացել է 1943 թվականին:

(Կենսագրական տեղեկությունները վերցված են համացանցից)