ՆԱ ՑԱՆԿԱՆՈՒՄ Է ՔԱՅԼԵԼ ՂԱՐԱԲԱՂՈՎ ԵՎ ՄՆԱԼ ԱԼԻԵՎԻ ՍՊԻՏԱԿ ՑՈՒՑԱԿՈՒՄ

ՍԱՌԱ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ

Այն, որ ռուսական կինեմատոգրաֆի մեթր Նիկիտա Միխալկովը նպատակ ունի ֆիլմ նկարել ռուս դրամատուրգ, դիվանագետ Ալեքսանդր Գրիբոեդովի կյանքի եւ մահվան մասին, հայտնի էր դեռ քսան տարի առաջ: Պատերազմն անշուշտ դեր ունեցավ ֆիլմի նկարահանման հետաձգման գործում, սակայն ռեժիսորի խոսքում հնչած ֆրազը, թե Գրիբոեդովն է հայերով բնակեցրել Ղարաբաղը Պարսկաստանից այնտեղ տեղափոխելով 40 հազար հայերի, ենթադրելով որ մինչ այդ այնտեղ հայեր չեն ապրել, մնում է ինտրիգային եւ ապշեցնում Արցախի պատմության մասին իր ունեցած գիտելիքների այս աստիճան պարզունակությամբ:

Նիկիտա Սերգեեւիչի ապագա ֆիլմի գլխավոր պատմական սենսացիայի հասցեատերը Անգլիան է: Ըստ ֆիլմի հեղինակների, Գրիբոեդովի, նրա հետ միասինՙ դեսպանատան եւս 37 աշխատակիցների ողբերգական մահը Թեհրանում եղել է «Զուտ անգլիական սպանություն»: Սա, իրենց կարծիքով, անգլիացիների սարքած դավադրությունն է եղել ի պատասխան Կովկասում եւ Մերձավոր Արեւելքում Ռուսաստանի աճող դերի եւ Մետաքսի ճանապարհի նկատմամբ վերահսկողության:

Փաստորեն Միխալկովի ֆիլմը պետք է փոխի բոլոր հանրագիտարաններում եւ արխիվային փաստաթղթերում առկա Գրիբոեդովի սպանության մասին հայտնի փաստը, ըստ որի մեծ մտավորականն ու հայասերը զոհվել է մահմեդական մոլեգնած ամբոխի հարձակման հետեւանքով եւ նրա մարմինը այն աստիճանի է վնասված եղել, որ դին ճանաչել են դուելի հետեւանքով առաջացած ձեռքի դաստակի սպիից:

Ի դեպ, աղբյուրները վկայում են, որ այդ հարձակումից փրկվել է միայն մեկ անձՙ դեսպանատան աշխատակից Իվան Մալցեւը, ով թաքնված է եղել դեսպանատնից հեռու մեկ այլ հարկի տակ եւ չի եղել ամբոխի հաշվեհարդարի ուղղակի ականատեսը, սակայն իր հիշողության մեջ այս անձը մահացածների թվում չի հիշատակել Գրիբոեդովի անունը: Կարծում եմ հենց այսՙ մալցեւյան (ոչ ականատեսի) ցուցմունքի վրա է կառուցված Գրիբոեդովի սպանության միխալկովյան սցենարի վարկածը: Չնայած կա պարսիկ ականատեսիՙ Ռիզա-Կուլիի վկայությունը Գրիբոյեդովի մահվան հայտնի փաստի նկարագրմամբ, ինչը անտեսվելո՞ւ է թերեւս: Ինչեւէ, թողնենք սա մասնագետների պարզաբանմանը…

Նշենք որ սցենարի հեղինակներն են Ալեքսանդր Ադաբաշյանը, Յուրա Լոշչիցը, Իրակլի Կվիրիկաձեն, Նիկիտա Միխալկովը… Իսկ ես կավելացնեիՙ Իլհամ Ալիեւը: Կինոբեմադրիչն արդեն այցելել է Բաքու եւ ազերի նախագահ Ալիեւի հետ համաձայնեցրել ապագա ֆիլմաշարի սցենարը եւ ստացել Ղարաբաղում նկարահանումներ անելու նրա «թույլտվությունը»: Վերջերս, իր 70 ամյակի նախօրեին Ալիեւի հրամանով կինոբեմադրիչը պարգեւատրվեց «Դոստլուգ» («Բարեկամություն») շքանշանովՙ Ադրբեջանի եւ Ռուսաստանի միջեւ մշակութային կապերի սերտացման մեջ ունեցած մեծ ավանդի համար:

Իսկ ինչո՞ւ Միխալկովը ֆիլմ չի ուզում նկարել Ղրիմի մասին: Թեման ավել մոտ չէ՞: Պորոշենկոյի մոտ կգնա՞ արդյոք սցենարը համաձայնեցնելու եւ նկարահանման թուլտվություն ստանալու: Իհարկեՙ ոչ: Պորոշենկոյի կոնֆետներն ո՜ւր, Ալիեւի խավյարը ո՜ւր:

Ֆիլմը լինելու է 12-ից 15 մասանոց հեռուստասերիալ: Արժեքըՙ 50 միլիոն դոլար: «Իմ կարծիքով, հայտնել է Միխալկովը, հոյակապ սցենար է գրված, անհավանական եւ շշմեցնող պատմական բացահայտումներով: Եվ այն կլինի գժվելու աստիճան ժամանակակից»:

Պատմական բացահայտումը սերտորեն առնչվում է 1828թ.-ի Թուրքմենչայի պայմանագրին, որի մշակմանը Թավրիզում անմիջական մասնակցություն է ունեցել Գրիբոյեդովը: Հայտնի է, որ համաձայն այդ պայմանագրի, Գրիբոեդովի եւ հայոց կաթողիկոս Ներսես Աշտարակեցու անմիջական կազմակերպմամբ Իրանից դեպի Ղարաբաղ են տեղափոխվել 40-42 հազար հայեր:

Եվ ի՞նչ… ինչո՞ւմն է կայանում անձամբ Ալիեւի եւ հայերի հաշվին իրենց համար պատմություն գրող ադրբեջանցի կեղծարարների ոգեւորությունը: Այն որ Միխալկովը ջուր կխմի իրենց սրտից, եթե իր ֆիլմում ասի, որ մինչեւ Թուրքմենչայի պայմանագիրը Ղարաբաղում հայեր չեն ապրել: Կամ կներկայացնի, որ Երեւանը եղել է մուսուլմանական քաղաք: Չէ՞ որ սցենարում անպայման տեղ կգտնի Գրիբոեդովի միակ պիեսիՙ «Խելքից պատուհասի» բեմելի մասին հիշատակումը, ինչը տեղի է ունեցել Շահ Աբբասի կողմից հայաթափված եւ մուսուլմանական ցեղերով բնակեցված Երեւանի խանության Սարդարի պալատում 1827թ.-ին:

Շուտով իր 2800-րդ տարին բոլորող Էրեբունի-Երեւանի վրայով որքա՜ն փոթորիկներ են եկել ու անցել: Ուրիշի պատմությունը յուրացնելու մոլուցքից մթագնած ուղեղներում միայն կարող է ծագել կրճատել հայոց մայրաքաղաքի պատմության հազարամյակները եւ դարձնել այն ադրբեջանական: Սա նույն աբսուրդն է, եթե շուրջ 250 տարի Ռուսաստանին տիրած մոնղոլ-թաթարները ասեն, թե Վոլգայի ափերին ռուսները եկվորներ են եղել:

Ինչեւէ, չխորանալով պատմության մեջ, այս մասին հետեւությունները թողնենք հայ մասնագետներին: Կանխակալող պետք է լինենք քանի դեռ ուշ չէ:

Ի դեպ, այս թեմայով հարցազրույց է կայացել Ղարաբաղում երբեւէ ապրած ադրբեջանցիների հետ, որոնք ասել են թե շատ հույսեր են կապում այս ֆիլմի հետ «ճշմարտությունը» վեր հանելու համար, սակայն վախենում են, որ դրանք չարդարանան, քանի որ ֆիլմի սցենարիստներից մեկը հայ է:

Ասեմ որ Նիկիտա Սերգեեւիչի կովկասյան ազգերի նկատմամբ նախապատվությունների մեջ հայերը, ցավոք, վերջին տեղում են: Վրաստանի հետ նրա կապերը սերտ խնամիական են, Ադրբեջանի հետՙ «Դոստլուգ»-ային, իսկ հայկական մասովՙ մի «Ոսկե ծիրան» եւ միՙ Սաշա Ադաբաշյան:

Տաղանդավոր մի անձՙ նկարիչ, գրող Միխալկովի գրեթէ բոլոր ֆիլմերի սցենարի հեղինակ, հետաքրքիր դերասան նաեւ… հայ, սակայն Ադաբաշյան ազգանվան վերջավորությամբ միայն: Հայ ծնողների զավակ է եղել, բայց իրեն համարում է կոսմոպոլիտ եւ խուսափում է խոսել հայկական թեմայով: Ինչպես ասում ենՙ Աստված իր հետ… Սակայն եթե գրիչ է վերցրել հայերին առնչվող սցենար գրելու, ուրեմն հաստատ պետք է հիշի իր ծնողներին, նրանց անցյալը եւ լավ ուսումնասիրի հայի դարավոր պատմությունը:

Ի դեպ, հայտնի չէ, թե «Մոսֆիլմի» տնօրեն Կարեն Շահնազարովը, ով ղարաբաղյան հայտնի մելիքական տոհմի շառավիղ է, ի՞նչ դիրքորոշում կունենա այսՙ Միխալկով-Ալիեւյան «պարթնիորշիպի» հարցում:

Պալատական կախվածության ինչպիսի հակում էլ ունենա Նիկիտա Սերգեեւիչը, լինի դաՙ կրեմլյան կամ սուլթանական, այնուամենայնիվ ես ուզում եմ հավատալ մեծ վաստակ եւ միջազգային համարում ունեցող կինոբեմադրիչի, տոհմիկ մտավորականի եւ քրիստոնյա մարդու ողջախոհությանը, որպեսզի չհայտնվի եւս մի սկանդալի կիզակետում:

Նյու Յորք