Դեռեւս հեթանոսության շրջանում հայ ժողովուրդն ուներ պաշտամունքի ձեւեր, ծիսակարգեր ննջեցյալների համար, ինչպես նաեւ մեռնող-հառնող Արա Գեղեցիկ աստվածություն: Ըստ հավատալիքների, ննջեցյալների գերեզմանների մոտ տնկում էին նոճիներ ու սոսիներ, այն մտայնությամբ, որ նրանց հոգիները կվերակենդանանան ծառերի մեջ: Այդ ժողովրդական սովորույթները շարունակվեցին նաեւ քրիստոնեության շրջանում:
Այժմ Հայաստանի գերեզմանատներն առանձնանում են իրենց ճոխությամբ եւ պերճաշուքությամբ: Հայերը գերեզմանատներում տնկում են ծառեր, ծաղիկներ, զարդարում արձաններով, անգամ տանիքապատում եւ ցանցապատում:
Ցավոք, հայերի մի մասը գումար չի խնայում մյուսներից հետ չմնալու համարՙ հարազատների գերեզմանները շքեղ սարքելու գործում, մինչ ուրիշներ դրանք վերածում են դամբարանների:
2006 թվականի փետրվարի 27ին ՀՀ Ազգային ժողովն օրենք ընդունեց «Հուղարկավորությունների կազմակերպման եւ գերեզմանատների ու դիակիզարանների շահագործման մասին», ըստ որի` 2008թ Երեւան քաղաքում պետք է կառուցվի դիակիզարան մահացածի մարմինը դիակիզելու հատուկ վառարաններում, դիակների ժամանակավոր պահպանման սառնարանային համալիրով կահավորված: Սակայն մինչ այսօր ոչ մի էական գործ արված չէ այդ ուղղությամբ: Դիակիզելը էկոլոգիապես, սանիտարական առումով մաքուր տարբերակ է եւ տնտեսում է գերեզմանատների հողատարածքը:
Օրենքի ընդունման պահից այս հարցը հանրության շրջանում լայն քննարկումների առիթ դարձավ, մարդկանց մի մասը, հաշվի առնելով տարածքային մեր սուղ պայմանները, կողմ է դիակիզարանի ստեղծմանն ու շահագործմանը: Իսկ ահա հանրության մի մասն էլ իրեն համարելով Առաքելական եկեղեցու հետեւորդՙ կտրուկ մերժում է դիակիզելու գաղափարը եւ կողմ է մարդուն հողին հանձնելու ավանդական ձեւին:
Ի դեպ, տարիներ առաջ հայ արիները ծիսակարգով այրել եւ բնության 4 տարրերին են հանձնել քրմապետ Սլակ Կակոսյանի եւ քուրմ Արայի մասունքները: Նրանց այրել են Երեւանի անատոմիկներից մեկում: Հայ արիները տարիներ առաջ կտակ են գրել, որ իրենց դիակիզեն անկախ օրենքից եւ այդ կտակներն այսօր պահպանվում են կազմակերպության գրասենյակում:
Չնայած օրենքն ընդունվել է, սակայն հանգուցյալների կիզմանը դեմ է Հայ առաքելական եկեղեցին` դատապարտելով այդ քայլը եւ հավատարիմ մնալով աստվածաշնչյան «հող էիր, հող դարձիր» սկզբունքին:
Այժմ մեր գերեզմանոցները զբաղեցնում են 540 հա հողատարածք, 2020 թ. գերեզմանահողերի համար պետք է տրամադրվի 146 հա տարածք, իսկ մինչեւ 2030 թ. կպահանջվի եւս 300 հա հողատարածք:
Ցավոք, մոտավորապես 30 տարի հետո Երեւանը շրջափակված կլինի գերեզմանների օղակով:
Մինչդեռ, օրինակ, Չեխիայում դիակիզման տոկոսը կազմում է 95%, ՄԵծ Բրիտանիայում 70%, Դանիայում 70%, Շվեդիայում մոտավորապես 68%, Շվեյցարիայում 65%, Ավստրալիայում 50%, Հոլանդիայում 48%
Այս թեման իրարամերժ կարծիքների առիթ է դարձել արդեն մի քանի տարի, եւ գիտակները հարց են տալիս, թե արդյոք դիակիզարանների ստեղծումը կծառայի՞ նպատակին, եւ դժվարանում են պատասխանել:
«Ազգը» զրուցեց Երեւանի քաղաքապետարանի «Բնակչության հատուկ սպասարկում» ՓԲԸ ինժեներ Ռազմիկ Հարությունյանի հետ, որն ասաց. «Դիակիզարանի կառուցումից հետո մարդիկ ընտրելու հնարավորություն կունենան` թաղե՞լ, թե՞ կիզել դիակը: Եթե դիակիզարանը վերջապես կառուցվի, ապա դին կիզվելուց հետո հարազատները կարող են սափորով թաղել կամ տեղադրել հատուկ նախատեսված պատերում, որը շատ ընդունված է եվրոպական երկրներում»:
Հարցինՙ եթե կամավոր սկզբունքով է լինելու, ապա թաղման ավանդական ձեւի համար որտեղից այդքան հողատարածք, եթե նշում եք, որ սուղ է Երեւանի տարածքը, Ռ. Հարությունյանը պատասխանեց. «Այսօր ընտանեկան գերեզմանների համար տրամադրվում է մինչեւ 12 քմ եւ այդտեղ տեղավորվում է 4 դիակ, ապա` դիակիզելու դեպքում կտեղավորվի 40-50 սափոր եւ դա կդառնա տոհմային գերեզմանատուն: Մեկ սափորի համար պահանջվում է ընդամենը 0,3-0,5քմ տարածք»:
Դիակիզումից հետո արդյոք կպահպանվի՞ հոգեհանգիստ անելու հնարավորությունը հարցին ի պատասխան Ռ. Հարությունյանը նշեց, որ ոչ ոք իրավունք չունի Հայ առաքելական եկեղեցուն արգելել իր ծիսակատարությունը կատարելու գործում:
Հարությունյանն ընդգծեց, որ դիակիզելու դեպքում հանգուցյալի հարազատները կխնայեն 3000-4000 դոլար, գերեզմանի բարեկարգման համար շատ գումար ծախսելու կարիք այլեւս չի լինի:
Հարությունյանի փոխանցմամբ, ըստ նախնական տվյալների, դիակիզարանը կկառուցվի Երեւանից 3 կիլոմտեր հեռավորության վրա. «Դեռ որեւէ հստակ որոշում չկա, սակայն 53 հա գերեզմանատան տարածքից առանձնացրել ենք 12հա, որտեղ նախատեսված է կառուցել դիակիզարանը: Այդ տարածքը գտնվում է Շահումյան գերեզմանոցից մեկ կիլոմետր հեռու»:
Առողջապահության նախարարության պետական հիգիենիկ եւ համաճարակային տեսչության վարակիչ եւ ոչ վարակիչ հիվանդությունների համաճարակային վարչության գլխավոր մասնագետ Լիանա Թորոսյանի հետ զրույցում անդրադարձանք այն հարցին, թե որոնք են դիակիզման էկոլոգիապես դրական կողմերը. «Վարակիչ հիվանդությունների կամ մասսայական մահվան դեպքերի պարագայում դիակիզարանների առկայությունը նպատակահարմար է այն առումով, որ վարակիչ հիվանդության ժամանակ, երբ չգիտես հետագայում նրա համաճարակային բարդությունն ինչպիսին կլինի, ապա կիզելով վարակի հարուցիչն իր ակտիվությունը կորցնում է, դառնում է անվնաս շրջապատի համար»:
Լ. Թորոսյանը եւս կարծում է, որ Երեւանում տարածքներից շատերը գերեզմանոցներին են հատկացված եւ ցավով փաստում, որ կան այնպիսի գերեզմաններ, որ սահմանված չափից ավելի մեծ են:
Հավելենք, որ եթե նախկինում դիակը դիակի վրա հուղարկավորությունը թույլատրվում էր 7 տարին մեկ, ապա այսօր կրկնապատկվել է ժամանակաշրջանը` դառնալով 14-15 տարին մեկ:
Լ. Թորոսյանը նշեց, որ դա պայմանավորված է էկո համակարգերի փոփոխություններով, ինչպես նաեւ գերմոդիֆիկացված սննդամթերքի ընդունումով. «7 տարվա ընթացքում այն փոփոխություններին, որոնց պետք է ենթարկվեր դիակը, չի ենթարկվում, հետեւաբար 7 տարին բավական չէ»:
Վերլուծելով ստեղծված իրավիճակը հասկանալի է դառնում, որ դիակիզարանների առկայութունն ու գործարկումն ավելի ճիշտ է, սակայն երբ առաջ է գալիս հուզական-ավանդական կողմը, հասկանում ես, որ գրեթե ոչ ոք չի ցանկանա իր հարազատին այրեն, առավել եւս` եթե դա հակաքրիստոնեական է համարվում:
