Զրույցը վարեց` ԳՈՀԱՐ ԲՈՏՈՅԱՆԸ (Մոսկվայում «Ազգ»-ի հատուկ թղթակից)
Հայտնի կինոռեժիսոր, սցենարիստ, պրոդյուսեր, «Մոսֆիլմ» կինոկոնցեռնի գլխավոր տնօրեն, ՌԴ ժողովրդական արտիստ, ՌԴ պետական մրցանակների եռակի դափնեկիր Կարեն Գեորգիի Շահնազարովի հետ հանդիպումը կայացավ Ամանորի նախօրյակին, եւ չնայած իր տարեվերջյան բազմազբաղությանն ու աշխատանքային լարված օրակարգին` մեր նշանավոր հայրենակիցը պատրաստակամությամբ ու սիրով համաձայնեց զրուցել ինձ հետ:
Միանգամից ասեմ, որ Խ. Միության վերջին ղեկավար Միխայիլ Գորբաչովի պաշտոնավարման տարիներին նրա խորհրդական աշխատած Գեորգի Շահնազարովի որդին` Կարեն Շահնազարովը, բացի նրանից, որ հմայիչ եւ համակրելի արվեստագետ է, նաեւ զրուցակցի համար մի իսկական հանրագիտարան է եւ ամենատարբեր բնագավառներ ներառող գիտելիքների վիթխարի շտեմարան:
Ծնվել է 1952 թ. հուլիսի 8-ին, Կրասնոդարում: 23 տարեկանում ավարտել է Մոսկվայի Կինոյի ինստիտուտը: Առաջին ինքնուրույն քայլը կինոաշխարհում եղել է «Բարեսիրտ մարդը» ֆիլմը: 1980 թ. նրա սցենարով նկարահանվել է «Կանայք հրավիրում են տղամարդկանց» հայտնի կոմեդիան: Նրան ռեժիսորի եւ սցենարիստի հռչակ է բերել 1983 թ. նկարահանած «Մենք ջազից ենք» ժապավենը, որը արժանացել է մի շարք միջազգային մրցանակների եւ հռչակվել «Տարվա լավագույն ֆիլմ»: 1987 թ. նկարահանել է «Փոստատարը» ֆիլմը, որը նույնպես մեծ հաջողություն գրանցեց հեղինակավոր տարբեր կինոփառատոններում: Կարեն Շահնազարովի նկարահանած 15 ֆիլմերից են` «Ամերիկացի աղջիկը», «Լիալուսին», «Ձմեռային երեկո Գագրայում», «Երազներ», «Անհետացող կայսրություն» եւ այլն: Ռուսական հեռուստատեսությունում վարել է «20-րդ դարը կադրում եւ կադրից դուրս» հայտնի եւ սիրված հաղորդաշարը (նաեւ հանդիսացել է այդ ծրագրի ռեժիսորը): 1998-ին դարձել է «Մոսֆիլմ» կինոկոնցեռնի գլխավոր տնօրենը։ Նրա ղեկավարությամբ խորհրդային գլխավոր եւ մեծ ճանապարհ անցած կինոստուդիան հաղթահարելով 90-ականների խորը ճգնաժամը` դարձել Եվրոպայի խոշորագույն կինոարտադրական համալիրներից մեկը։ Շահնազարովի ֆիլմերը ներկայացվել են բազմաթիվ միջազգային հեղինակավոր կինոփառատոններում` արժանանալով ավելի քան երկու տասնյակ մրցանակների, այդ թվում` երկու «Ոսկե արծիվ»:
Կարեն Շահնազարովը 3 զավակների հայր է` Աննա, Իվան եւ Վասիլի: Նա ընկերներ ընտրում է ոչ թե ըստ ազգային պատկանելության, այլ ըստ հավատարմության եւ ազնվության: Ըստ այդմ` Շահնազարովի շրջապատում կան եւ հայեր, եւ ռուսներ, եւ ուկրաինացիներ, եւ հրեաներ:
– Հարգարժան Կարեն Գեորգիի, Դուք եթե ոչ երիտասարդ, ապա միջին սերնդի այն վառ անհատականություններից եք, ումով այսօր, հիրավի, հպարտանում է հայ հանրությունը: Ընդհանուր գծերով ինչպես կբնութագրեիք Ձեր անցած ճանապարհը: Ձեզ հեշտությա՞մբ են տրվել հաջողության դափնիները:
– Գաղտնիք բացած չեմ լինի, եթե ասեմ, որ հայերը վերջին դարերի ընթացքում նշանակալի հետք են թողել Ռուսաստանում եւ մեծ ավանդ ունեն մի շարք բնագավառների զարգացման գործում: Եվ, ընդհանրապես, հարյուրավոր տարիներ հայ եւ ռուս ժողովուրդների պատմությունն ավելի ու ավելի է միահյուսվել, եւ մշակույթն այդ ամենից դուրս մնալ չէր կարող: Այսօր էլ բազմաթիվ հայեր ապրելով Ռուսաստանում` աշխարհին ներկայանում են իրենց ամենատարբեր շնորհներով, խելքով, նպատակասլացությամբ, գործարարությամբ, բանկային համակարգի գերազանց իմացությամբ, մի խոսքով` բարի համբավով: Քիչ չեն նաեւ այնպիսիք, ովքեր աչքի են ընկնում իրենց բարեգործական ձեռնարկումներով: Ինչ խոսք, փառքն ու ճանաչումը մարդուն միանգամից չեն տրվում` որպես երկնային մանանա: Ես Ռուսաստանում ապրող բազմաթիվ հայերի եմ ճանաչում, որ զրոյից սկսելով` իրենց արդար աշխատանքով եւ օրինապահ քաղաքացու ճիշտ պահվածքով վայելում են տարբեր ազգությունների սերն ու հարգանքը: Իմ ապրած կյանքի եւ անցած ճանապարհի օրինակով պետք է խոստովանեմ, որ անցել եմ երկրային եւ ստեղծագործական տառապանքների, վերելքների, անկումների եւ անվերջանալի որոնումների ոչ դյուրին ուղիով: Ինչին որ հասել եմ` հասել եմ քայլ առ քայլ: Իսկ իմ մասնագիտությունն ընտրած մարդու համար, մանավանդ, կինոյի մեծ ու փառավոր պատմություն ունեցող Ռուսաստանում, հեշտ չէ հասնել հաջողության: Այնպես որ, ես լիովին համաձայն եմ իմ հայրենակից եւ լավ ընկեր Արմեն Ջիգարխանյանի այն բնութագրմանը, որ հաջողության հասնելու ամենափորձված եւ լավ ճանապարհը դա ամենաերկար ճանապարհն է… Այո, հարկավոր է եւ պետք է անցնել դժվարությունների եւ արարումների այդ ամենաերկար ճանապարհը, անցնել համբերատար, հաղթանակի հավատը քո սրտում, առանց մեծ պարգեւների ակնկալիքների, եւ համոզված եղեք` կյանքն ինչ-որ ձեւով այդ ամենը ձեզ անպայման կփոխհատուցի: Այս առումով` ես շնորհակալ եմ ինձ բաժին հասած ճակատագրից: Իմիջիայլոց, ես Ռուսաստանի Դաշնության պետական մրցանակի եռակի դափնեկիր եմ, ինչին մինչ օրս Ռուսաստանում, անգամ` «զտարյուն» ռուսներից, շատ քչերին է հաջողվել հասնել:
– Ձեր խոսքի համատեքստում ուզում եմ հարցնել` Դուք հպարտանու՞մ եք Ձեր հայկական ծագմամբ: Ամբողջ կյանքում ապրելով եւ ստեղծագործելով ոչ հայկական միջավայրում` Ձեր անունն ու ազգանունը որեւէ հարցում Ձեզ չե՞ն խանգարել, եւ, առհասարակ, Ձեզ հայ համարո՞ւմ եք:
– Ասեմ միանգամից` ես հպարտանում եմ իմ հայկական արմատներով, անունով, եւ, մանավանդ, արցախյան ծագմամբ հայտնի ազգանունով: Ես համոզված եմ, որ հայկական ազգանունները աշխարհի ողջամիտ երկրներում օգնում են ինքնահաստատվելու եւ մեծ հաջողությունների հասնելու: Օրինակներ` որքան ուզեք: Իսկ ներկայումս հայերի ընդունելիության, այսպես ասած, գրադուսը Ռուսաստանում ավելի է բարձրացել: Հիմա որեւէ խելամիտ մարդ չի կարող իրեն թույլ տալ դժգոհելու կամ բարձրաձայնելու, օրինակ, թե ինչու է «Մոսֆիլմ»-ի նման գիգանտի ղեկը հանձնվել ոչ ռուսական անուն-ազգանունով անձնավորության: Խորհրդային տարիներին այլ մտածողություն էր, ղեկավար նշանակելիս ամեն ինչ որոշում էր պարտիան, կային շատ ու շատ արգելքներ: Իսկ ապրելու եւ ստեղծագործելու առումով` ես երբեւէ չեմ տուժել իմ հայկական ծագման եւ արմատների պատճառով, ընդհակառակը, դրանք եղել են անցած ճանապարհիս ուղեկիցները եւ իմ պահապան հրեշտակները: Հատկապես, ինձ մշտապես ոգեւորում է այն միտքը, որ սերում եմ պատմական Արցախից, որը հայ ժողովրդին եւ քաղաքակիրթ աշխարհին բազմաթիվ նշանավոր զավակներ է պարգեւել:
– Դուք հպարտությամբ հիշատակեցիք արցախյան հայտնի տոհմի ազգանուն կրելու փաստը: Խնդրում եմ փոքր ինչ մանրամասնեք` որտեղի՞ց են գալիս Ձեր արմատները, ովքե՞ր են եղել Ձեր նախնիները, ո՞վ էր Ձեր հայրը:
– Ղարաբաղյան թեման եւ իմ պատմական ազգանունը, որը, ի դեպ, սերում է ղարաբաղյան հայտնի տոհմից, եւ որի ճշգրիտ ձեւը Մելիք-Շահնազարով է, ինձ վաղուց է հետաքրքրել: Հայրիկիս թողած ժառանգությունից այսօր էլ մեր տանը պահպանվում են 19-րդ դարասկզբի փաստաթղթեր, որոնցում իմ նախապապը` ռուսական բանակի շտաբս-կապիտան Մելիք-Շահնազարովը, Ղարաբաղի գավառը Ռուսաստանի կայսրության կազմը մտնելուց հետո Ալեքսանդր Առաջին կայսրից խնդրում է օգտագործելու համար իրենց տոհմին վերադարձնել իրենց պատկանող հողակտորները եւ կայսերական հրովարտակով հաստատել հողերին տիրապետելու տոհմական իրավունքը: Մեր տանը պահպանվում է նաեւ մի փաստաթուղթ, թարգմանված պարսկերենից, որտեղ Ալեքսանդր Առաջինը հաստատում է այդ իրավունքը` նշելով նաեւ հողերի սահմանները` Շուշիում, Վարանդայի շրջանում: Այդ փաստաթղթերը մեր տոհմում փոխանցվում են սերնդեսերունդ` ավագ որդիներին: Այսինքն, դրանք փոխանցվել են հայրիկիս, ապա ինձ, ես էլ` ավագ որդուս:
Ես հորիցս շատ եմ լսել, որ Շուշի բերդաքաղաքը մինչեւ 20-րդ դարի սկիզբը կարեւոր դեր է խաղացել ինչպես Արցախի, այնպես էլ ողջ Անդրկովկասի մշակութային եւ տնտեսական կյանքում։ Ցավոք, թուրքերի կողմից այն ավերվել եւ հայաթափվել է 1920-ին, եւ իմ շատ հայրենակիցներ, փաստորեն, ստիպված են եղել ապրել զավթված Շուշիում: Փառք Աստծո, որ 1992-ին մեր հնամյա բերդաքաղաքը վերջնականապես ազատագրվեց եւ ես գիտեմ, որ ներկայումս Շուշին հայտարարված է պատմաճարտարապետական արգելոց եւ վերականգնվում է:
ՀՀ պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանը ինձ արդեն երկու անգամ հրավիրում է Շուշի` մոտիկից առնչվելու իմ պապերի եւ նախապապերի հայրենիքին, ներշնչանքի մեծ լիցքեր ստանալու: Սակայն սաստիկ զբաղվածությանս պատճառով այդ հետաքրքրական ձեռնարկը հետաձգվում է, եւ կարծում եմ, որ հարգարժան նախարարի ընկերակցությամբ մենք անպայման կայցելենք Արցախ, Շուշի…
Հորս մասին հիշողությունները շարունակելով` ուզում եմ անպայման ավելացնել հետեւյալը. նա պատմում էր, որ Շուշիում մեծ տուն ունեին` հարուստ գրադարանով, ինքը հետագայում մեկ-երկու անգամ այցելել է, սակայն վերջին անգամ, դեռեւս ադրբեջանական տիրապետության տարիներին, տունը հայտնաբերել է ավերված, թալանված եւ հրդեհված…
Հայրս ծնվել եւ հասակ է առել Բաքվում, իրավաբան եւ դատապաշտպան պապիկիս ընտանիքում: Մասնակցել է Հայրենական մեծ պատերազմին, ունի բազմաթիվ պարգեւներ: Պատերազմից հետո ավարտել է Բաքվի համալսարանն ու տեղափոխվել Մոսկվա, որտեղ էլ ասպիրանտուրան ավարտելուց հետո ծանոթացել է ռուս մայրիկիս հետ: Հայրս շատ հետաքրքրական ճակատագիր է ունեցել, իսկ Մոսկվայում հաստատվելուց եւ ընտանիք կազմելուց հետո բազմաթիվ պատասխանատու պաշտոններ է զբաղեցրել: Վերջին աշխատավայրը Կրեմլն էր` Միխայիլ Գորբաչովի խորհրդականի պաշտոնը: Մահացել է 2001-ին…
– Ինչպիսի՞ կապեր ունեք ներկայումս Հայաստանի հետ, հաճախակի՞ եք այցելում, աշխատանքի բերումո՞վ եք գնում Ձեր պատմական Հայրենիքը, թե օտար ափերում դեգերող մեր շատ հայրենակիցների ասած` արյան կանչով:
– Ձեր ճշգրիտ բնութագրմամբ` ես իմ պատմական հայրենիքում առաջին անգամ եղել եմ 1972 թվականին, երբ ընդամենը 20 տարեկան էի: Գնացել էի հայրիկիս հետ, եւ այո` արյան կանչով… 1972-ից ի վեր ես պարբերաբար վերադառնում եմ իմ ակունքները, հետեւում հայաստանյան, եւ, մասնավորապես, ղարաբաղյան զարգացումներին, շարունակում ուսումնասիրել իմ նախնիների պատմությունը: Ամեն անգամ Հայաստանում, մանավանդ` չքնաղ եւ գեղեցիկ քաղաք Երեւան ոտք դնելիս, ես զգում եմ օրըստօրե հզորացող պետության շունչը: Ես սիրում եմ Երեւանը, ամեն անգամ տեսնում եմ նորություն եւ փոփոխություն, որը ինձ ուրախացնում է: Իսկ Հայաստանում գտնվելուս օրերին, խոսելով ռուսական կինոմշակույթին իմ պատկանելության մասին, ես զրուցակիցներիս կրկնում եմ միեւնույն ճշմարտությունը, որ լինելով ռուս ռեժիսոր, ես մշտապես կրել եմ իմ ղարաբաղյան արմատների հիշողությունը եւ միշտ հպարտ եմ եղել իմ հայկական ծագման համար:
Ամենակարեւորը, որ հասկացել եմ կյանքում այն է, որ մարդը կարող է ժամանակի հետ եւ հանգամանքների բերումով փոխվել, բայց կա մի բան` արմատները, որը երբեք չի փոխվում, այն ծնվում եւ մահանում է քեզ հետ…
– Հայ հանդիսատեսը սիրով հիշում եւ այսօր էլ հաճույքով դիտում է Ձեր բազմաթիվ ֆիլմերը, իսկ «Սպիտակ վագր» ֆիլմը մի իսկական հաղթարշավ ունեցավ, որի երեւանյան պրեմիերան կայացավ 2013-ի հունվարին` Ձեր մասնակցությամբ: Ի դեպ, «Սպիտակ վագր»-ի երեւանյան պրեմիերայի օրերին ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը Ձեզ պարգեւատրել է «Պատվո շքանշանով»ՙ հայ-ռուսական մշակութային կապերի ամրապնդման գործում ներդրած ավանդի համար, ՀՀ պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանը` «Մարշալ Բաղրամյան» շքանշանով, իսկ ֆիլմի ցուցադրությունից առաջ Հայաստանի կինեմատոգրաֆիստների միության նախագահ Ռուբեն Գեւորգյանցն էլ Ձեզ հանձնեց «Մշակույթի ասպետ» մեդալը` համաշխարհային կինոյում ունեցած ավանդի համար: Ինչու որոշեցիք հենց «Սպիտակ վագր» ֆիլմով գնալ Հայաստան:
– Ես արվեստագետ եմ, մրցանակների, պարգեւների ու տիտղոսների պակաս երբեք չեմ ունեցել, բայց հայրենիքի բարձրագույն պետական պարգեւը` «Պատվո շքանշանը», որ ստացա անձամբ հանրապետության նախագահ Սերժ Սարգսյանից, ինչպես եւ Հայաստանի պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանի կողմից ինձ տրված «Մարշալ Բաղրամյան» շքանշանը, ընդունեցի առանձնահատուկ հուզմունքով: Ի դեպ, ուզում եմ առանձնահատուկ շեշտել թե՛ Սերժ Սարգսյանի եւ թե՛ Սեյրան Օհանյանի` ինձ վրա թողած տպավորությունները. իմ պատկերացումով` երկուսն էլ մարդկային բարձր առաքինություններով, ընդգծված բնավորություններով օժտված հզոր անհատականություններ են, պատերազմի բովով անցած հայրենյաց զինվորներ եւ երկրի ապագայի համար մտահոգ մեծ հայրենասերներ: Եվ պատահական չէ, որ շատ ու շատ տարածաշրջանների համեմատությամբ` Հայաստանում իրավիճակը խաղաղ եւ առանց ցնցումների է, նշանակում է` երկրի ղեկը հուսալի եւ ամուր ձեռքերում է: Իսկ «Սպիտակ վագր» կինոպատումը, որի հաղթարշավը սկսվեց Հայաստանում, նույնքան հաջող շարունակություն ունեցավ նաեւ Ռուսաստանում եւ արտերկրում: Ֆիլմը ներկայացվել է մի շարք եվրոպական փառատոններում` արժանանալով բազմաթիվ մրցանակների եւ հաղթական արձանիկների: Մեծ հայրենականին նվիրված ֆիլմ նկարելու գլխավոր շարժառիթը հորս հիշատակին արժանին մատուցելու վաղեմի ցանկությունս էր, ով 18 տարեկանում մեկնել էր ռազմի դաշտ ու մինչեւ պատերազմի հաղթական ավարտը կռվել առաջին գծում: Ըստ մի շարք հեղինակավոր գնահատականների` իմ այդ ստեղծագործությունը նոր ռուսական ֆիլմարտադրության պատմության մեջ շարունակում է խորհրդային մեծ կինոյի լավագույն ավանդույթները` վերստին անդրադառնալով մարդկային ոգու անպարտելիությանն ու բացարձակ արժեքների հարատեւությանը:
– Լրատվամիջոցները գրեցին, որ անցյալ տարի ՀՀ նախագահի հետ ունեցած զրույցի ընթացքում Դուք հասցրել եք խոսել նաեւ արցախյան հիմնախնդրի մասին, եւ հնարավոր էՙ մի օր էլ ֆիլմ նկարահանեք այդ թեմայով: Ինչ կարող եք ասել այս մասին:
– Ցեղասպանության եւ ղարաբաղյան թեմաները վաղուց են ինձ հետաքրքրում, ես չափազանց մեծ զգուշությամբ ու պատասխանատվությամբ եմ մոտենում այդ ցավոտ հարցերին, բայց չարվածի, դեռեւս չծնված երեխայի մասին խոսելը ճիշտ չեմ համարում: Սակայն չի բացառվում, որ հայկական երկու գլխավոր թեմաներից մեկը մի օր կարող է հայտնվել իմ նոր ֆիլմի առանցքում: Պետք է այդ պահը հասունանա իմ սրտում…
– Արդեն վաղուց` հայ կինոյի ներկան եւ ապագան համարվում է ցավոտ հիմնահարց: Հետաքրքրական է լսել նաեւ Ձեր կարծիքը եւ ապագայի կանխատեսումները:
– Այսօր ամբողջ աշխարհում մտքերի եւ լուսավոր գաղափարների ճգնաժամ է, եւ այն առկա է թե կինոյում, թե արվեստի այլ ճյուղերում եւ թե քաղաքականության մեջ: Տեսեք, Խորհրդային կայսրության փլուզումից հետո, երբ ես դարձա «Մոսֆիլմի» տնօրեն, պարզվեց, որ ծանր ժառանգություն է ինձ բաժին հասել, որովհետեւ կինոստուդիան ընդամենը պատեր էր: Ես առանց ժամանակ կորցնելու իմ շուրջը հավաքեցի իմ համախոհներին: Խելք-խելքի տվեցինք եւ, կարծում եմ, ես բավականին համարձակ քայլեր ձեռնարկեցի, եւ այսօր հպարտ եմ, որ ժամանակակից տեխնոլոգիաներով հագեցված ներկայիս ստուդիայում ունեմ իմ ներդրումը, հպարտ եմ մանավանդ, որ Ռուսաստանում հենց իմ անվան հետ է կապվում ԽՍՀՄ փլուզումից հետո խորհրդային կինոգիգանտի` «Մոսֆիլմ»-ի փրկության, վերակազմավորման ու արդիականացման գործընթացը: Եվ այդ ամենին հասել եմ առանց բյուջետային փողերի, որովհետեւ չունեի պետական աջակցություն… Ինչ վերաբերում է հայ կինոյի ներկայիս վիճակին, ապա գնահատականներ տալ չեմ ցանկանում, բայց կասեմ, որ Հայաստանի այսօրվա ներուժի ու ազգային կինոարտադրության ծավալների պայմաններում հնարավոր է հաղթանակներ ապահովել գոնե ռուսական կինոշուկայում: Միայն կամք, վճռականություն եւ աշխատասիրություն է հարկավոր: Տեսեք` այսօր ռուսական կինոարտադրության մեջ գերակշիռ մեծամասնությամբ մթնոլորտ են ստեղծում հայերը, պատկերացնու՞մ եք` ռուսական կինոպրոդյուսերների 50 տոկոսը հայեր են, մարդիկ, որ տարիներով տքնել են, ձեռագիր ստեղծել եւ լուրջ արդյունքների հասել: Այնպես որ` ճիշտ քաղաքականության ու կազմակերպման դեպքում` հայաստանյան կինոյում եւս հաջողությունն անխուսափելի կլինի:
– Ասացիք, որ հետեւում եք հայաստանյան զարգացումներին, իսկ վերջին ամիսներին, ինչպես գիտեք, Հայաստանում ամենաքննարկվող թեմաներից մեկը Մաքսային միությունն է եւ դրան Հայաստանի անդամակցությունը: Այս հարցը, ի դեպ, Հայաստանում բուռն քննարկումների պատճառ է դարձել եւ կրքերը մինչ օրս չեն հանդարտվում. շատերը մեր ժողովրդի ապագան տեսնում են Ռուսաստանի հետ անխզելի բարեկամության մեջ, իսկ որոշներն էլ ՀՀ նախագահին Եվրոպայից երես թեքելու, Եվրոպական արժեքներից հրաժարվելու եւ երկրի ապագան ամբողջությամբ Ռուսաստանին վստահելու մեղադրանքներ է ներկայացնում: Որպես հայազգի մտավորական` ուզում եմ իմանալ նաեւ Ձեր դիրքորոշումը:
– Նման երկընտրանքի առաջ կանգնած մարդկանց կարող եմ ասել հետեւյալը. յուրաքանչյուր հայի, ում համար, իսկապես, թանկ է Հայաստանի ապագան, պետք է նախ մտահոգի իր երկրի անվտանգությունը, իր զավակների վաղվա օրը: Իսկ մենք քաջ գիտենք, թե պատմականորեն ինչպիսի՞ սահմաններ են բաժին հասել Հայաստանին, ի՞նչ երկրներով է այսօր շրջապատված, եւ Աստված չանի` վտանգի դեպքում ո՞վ կարող է անվարան կանգնել նրա թիկունքին: Ինչո՞ւ սթափ չնայել իրականության աչքերին, ինչո՞ւ երես թեքել այն հուսալի պատվարից, որը մեր պատմության քառուղիներում, վայրիվերումների դժվարին պահերին, բազմիցս նեցուկ է եղել մեզ: Ես կարծում եմ, որ Հայաստանի ղեկավարությունը ճիշտ եւ խելամիտ որոշում է կայացրել, քանի որ Հայաստանը կարող է հարատեւել միայն իր ստրատեգիական հուսալի գործընկերոջ եւ անվտանգության անդավաճան երաշխավորի` Ռուսաստանի հետ միեւնույն ընկերակցության կազմում` հավասարը հավասարի իրավունքով: Ինչպես Հայաստանն առանց Ռուսաստանի, այնպես էլ Ռուսաստանն առանց Հայաստանի` անհնար է պատկերացնել, հատկապես` մեր երկու ժողովուրդների մշակութային դարավոր կապերը: Հավատացնում եմ, որ նման կողմնորոշում ուներ նաեւ իմ հայրը, ում համար մշտապես բաց ու հյուրընկալ էին անծայրածիր Ռուսաստանի բոլոր դռները: Վստահ եմ, որ այսօր նման կերպ են մտածում նաեւ Հայաստանում եւ սփյուռքում ապրող շատ հայեր:
Այնպես որ` Հայաստանին ավելորդ ցնցումներ հարկավոր չեն, մարդկանց անհրաժեշտ է խաղաղ, ստեղծագործ, անվտանգ եւ անդավաճան միջավայր, որպեսզի գալիք սերունդը շարունակի շենացնել պապերից իրեն փոխանցված երկիրը, եւ Հայաստանն ու Արցախը հարատեւեն…
