Վիրավորվե՞լ «թուրք» պիտակավորումից
Զրկված լինելով ինքնուրույն մշակույթ կերտելու որեւէ ստեղծարար կարողությունից, թուրքերը շարունակաբար փորձել են տիրանալ եւ յուրացնել դարերի ընթացքում իրենց ներթափանցման միջավայրում գտնվող տարբեր ժողովուրդների ստեղծած մշակութային արժեքները, բնականաբար, առաջ բերելով կեղեքման ենթակա ժողովուրդների հակազդեցությունը: Օրինակ՝ թուրքական ցեղերի կողմից խաղաղ բնակչության դեմ ոտնձգությունների ու կեղեքումների ծավալներն այնքան մեծ են եղել, որ միջնադարում թուրքական ցեղերով բնակեցված բոլոր երկրներում գոյություն է ունեցել «Ախի» անունով կազմակերպություն, որի անդամները համատեղում էին իրենց վաստակը մի ընդհանուր գանձարանի մեջ եւ, ըստ արաբ պատմիչ Իբն Բատուտայի, պաշտպանում ճանապարհորդներին ու թշվառ մարդկանց թուրքերի հալածանքներից: Իսկ Դերբենդի հայտնի պարիսպը, ըստ ամենայնի, կառուցվել էր Կենտրոնական Ասիայից եկած թուրքական առաջին գաղթականների արշավանքներից պաշտպանվելու համար:
Տարբեր ժողովուրդների կողմից թուրքական կեղեքումների դեմ ֆիզիկական հակազդեցությունների մասին կարելի է վկայաբերել բազմաթիվ այլ օրինակներ եւս: Սակայն, խոսքս այստեղ «թուրք» բառի վիրավորական լիցքի մասին է:
Հայերենում գոյություն ունեցող բազմաթիվ բազմիմաստ բառերի կողքին կարելի է նշել նաեւ «թուրք» բառը, որն իր հիմնական նշանակությունից զատ արտահայտում է նաեւ մի շարք վիրավորական իմաստներ: «Թուրք» բառով կազմված են նաեւ տարբեր արտահայտություններ ու թեւավոր խոսքեր, որոնք բնորոշում են թուրքերին ու նրանց ունեցած հատկանիշները: Օրինակ, «թրքություն անել» արտահայտությունը մեր տարածաշրջանում գոյություն ունեցող գրեթե բոլոր լեզուներում (բացառությամբ թուրքերենի) նշանակում է «դաժանություն անել»:
Վերհիշենք թուրքերի մասին Հ. Թումանյանի հայտնի արտահայտությունը. «…հազար տարում հազիվ դարձավ մարդասպան»:
Միջնադարյան գրականության մեջ արաբերենով մեզ է հասել «Թուրքին թուրք անվանիր, նույնիսկ եթե նա քո հայրն է» արտահայտությունը, որը խոսում է թուրքերի նկատմամբ արաբ ժողովրդի վերաբերմունքի մասին: Այլ լեզուներում նույնպես կան թուրքերին բնորոշող արտահայտություններ, որոնց մի մասը, քաղաքական պատեհապաշտությունից ելնելով, ժամանակի ընթացքում սրբագրվել ու գործածությունից դուրս է եկել: Այնուամենայնիվ, մեզ ավանդված այլաբարբառ գրական գործերը վեր են հանում թուրքի նկատմամբ այս կամ այն ժողովրդի վերաբերմունքը.
Անգլերենով «հիմար» կամ «անբան» մարդուն թուրք են անվանում: Ֆրանսիացիների տեսակետով՝ «եթե ավերակներ կան, ապա այդ վայրերով թուրքեր են անցել»: Ֆրանսերենում կա այսպիսի մի արտահայտություն «C est un vrai turc», որը թարգմանաբար նշանակում է «Այս մարդն իսկապես նման է թուրքի», ինչը փոխաբերաբար թարգմանվում է. «Այս մարդը ծայրաստիճան անողորմ ու դաժան է»: Ֆրանսերենով կա նաեւ այսպիսի մի արտահայտություն. «Traiter les ouvires a la turque» (Վարձկանների հետ թուրքի պես վարվել), որի փոխաբերական իմաստն է՝ «Դաժան վարքագիծ ունենալ»: Իսկ «Les amis ne sont pas des turcs» արտահայտությունը, որը բառացիորեն թարգմանվում է՝ «բարեկամները չպետք է թուրքերի նման գործարք կնքեն», ֆրանսիացու համար նշանակում է՝ «բարեկամի հետ չպետք է դաժան վարվել», եւ այլն: Կա նաեւ Ֆրանսերեն Turquerie «թրքություն», իմաստով արտահայտությունը, որը հավասարազոր է «դաժանություն», «նախանձ» եւ «անողորմություն» արտահայտություններին:
Հայտնի է, որ թուրքերի վայրաբարո արարքների թիրախում են եղել նաեւ իրանցիները, եւ բնականաբար նրանց լեզվամտածողության մեջ տվյալ երեւույթի նկատմամբ ասոցիացումները գրեթե նույնն են:
Իրանցիները թուրքերի նկատմամբ իրենց վերաբերմունքն արտահայտում են լայն տարածում գտած ասացվածքներով եւ թեւավոր խոսքերով: Օրինակ՝
Թուրքի ու մարգարեական ասույթների միջեւ այնքան տարբերություն կա, որքան՝ ջրի ու կրակի բարեկամության:
Կամ՝
Թուրքին թույլ չէին տալիս գյուղ մտնել, ասաց՝ իմ նետ-աղեղը գյուղապետի տուն տարեք: (Համապատասխանում է հայերեն «գայլի գլխին ավետարան կարդացին»… արտահայտությանը):
ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
