Ինչպես դիմել կանանց
Իրան այցելող հայ տղամարդի՛կ, խորհուրդ եմ տալիս ավանդապաշտ իրանցի տղամարդկանց հետ հանդիպումներին նրանց կանանց մասին հարցեր չտալ: Նրանք (ավանդապաշտ իրանցի տղամարդիկ) ահավոր չեն սիրում, երբ իրենց կանանցով եք հետաքրքրվում: Եթե, այնուամենայնիվ, շատ եք ցանկանում ձեր ծանոթ իրանցու կնոջ որպիսությունն իմանալ, գոնե ասեք՝ ինչպես է ձեր որդու մայրը:
Անցյալում, ինչպես նաեւ այսօր, շատ ավանդապաշտ ընտանիքներում իրանցի տղամարդիկ իրենց կանանց դիմելիս, կամ նրանց մասին խոսելիս, օգտագործում էին ավագագույն որդու անունը: Օրինակ, եթե կնոջ անունը Ֆաթիմա է, իսկ ավագ որդունը՝ Հասան, ամուսինն իր կնոջը դիմելիս «Հասանի մայր», կամ պարզապես «Հասանի» է անվանում: Ի դեպ, այս ավանդույթն այսօր էլ է տարածված Իրանում:
Աֆղանստանում էլ կանանց իրենց անուններով կոչելը անարգանքի նշան է: Նույնիսկ գերեզմանաքարերի վրա կանանց անունները չեն գրվում: Փոխարենը գրվում են հանգուցյալ կանանց հոր կամ ամուսնու անունները: Երբեմն էլ գերեզմանաքարի վրա փորագրվում է կնոջ ավագ որդու անունը:
Իրանում սեֆեւիների տիրապետության ժամանակ բանակի հրամանատարներին մեծարելու համար «սուլթան» էին անվանում, որի կիրառության մակարդակն աստիճանաբար նվազում էր ու օգտագործվում ավելի ցածրաստիճան զինվորականներին դիմելիս: Հետագայում իրանցիները, ընդօրինակելով օսմանցիներին, սկսեցին իրենց թագավորների կանանց ու քույրերին սուլթան անվանել: Սուլթան բառիմաստի արժեզրկումը շարունակվեց այնքան, որ իրանցիներն սկսեցին աղախիններին ու սպասուհիներին սուլթան անվանել: Իսկ սուլթանի հնչյունափոխված եւ իգականացված «սալիթե» բառն այսօր պարսկերենով նշանակում է զավզակ՝ շատախոս կին:
Եթե տղամարդը ձեր ներկայությամբ իր կնոջ անունը տալու փոխարեն օգտագործում է «ՈՒՄ ԵՆ ԱՍՈՒՄ» արտահայտությունը, համոզված եղեք, որ նա իրանական Չհարմահալի հայկական համայնքից է, քանի որ 17-րդ դարի սկզբինշահ Աբբաս առաջինի կազմակերպած բռնագաղթի ժամանակ կենտրոնական Իրանի Չհարմահալում բնակեցված ավանդապաշտ հայ տղամարդը խորշում է այլոց ներկայությամբ հոլովել իր կնոջ անունը:
Ուշագրավն այն է, որ մի ժամանակ Հայաստանում նույնպես պարկեշտ ընտանիքներում անվայել էր գործածել «կնիկս» բառը, եւ նրա փոխարեն ասում էին տղոցս մայրը, քույրդ, մեր ընտանիքը: (Հր. Աճառյան, «Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի»):
Այսօրվա Հայաստանում որոշ ավանդապաշտ հայեր գերադասում են իրենց կնոջ անունը չտալ, ու դրա փոխարեն հազար ու մի հնարքի են դիմում: Օրինակ, ոմանք իրենց կնոջ մասին խոսելիս, անկախ տարիքից, ասում են՝ «պառավս», ոմանք էլ՝ «նշանածս»:
Սեփական կնոջը դիմելիս հայ տղամարդու շուրթերից արտաբերվող «աղջիկ ջան» արտահայտության մեջ մի քիչ վիրավորանք, մի քիչ էլ արհամարհանք կա:
Ավելի ժամանակակից հայերն էլ, նույնիսկ օտարների ներկայությամբ, սեփական կնոջը ծիտիկս, եղնիկս, թռչնակս, ձուկիկս… բառերով են դիմում:
ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
