Վառոդի հոտ եմ առնում ու աներեւույթ փշալարի մյուս կողմում դիտում մի մոնոներկայացում, որի հիմքում Սոնա Վանի ստեղծագործություններն են:
Սիմվոլիստական առանձնահատուկ լուծումներով մոնոներկայացման ավարտին ես մի հանդիսատես էի, որն ուզեցավ բարձրացնել դերասանուհու շնորհներով գետնին հայտնված գլխարկներն ու կախել կախիչից, որտեղից իջեցվել էին: Այդպես էլ արեցի: Նշանակում է, որ ներկայացումը դիպել է հանդիսատեսի սրտին:
Բանաստեղծուհի, հրապարակախոս, բժիշկ Սոնա Վանի բանաստեղծությունների հիման վրա գրված պիեսը ստեղծագործական թիմի անդամների պրոֆեսիոնալիզմի շնորհիվ կարճ ժամանակամիջոցում իր շուրջը հավաքեց Կամերային թատրոնի հանդիսատեսին:
Ինտերակտիիվ թատրոնը վաղուց զարմանալի երեւույթ չէ, բայց զարմանալի է ակնդրի զգայական ներկայությունն այս դեպքում: Առանց պայմանականության եւ առանց պարտադրանքի՝ պիեսի հեղինակ, դրամատուրգ, թատերագետ Անուշ Ասլիբեկյանին հաջողվել է հանդիսատեսին լռեցնել բեմին, ինչպես քարանձավի բնաստեղծ արձաններն են լռում գեղեցկորեն, ու լսվում է միտքը ծակող ջրի կաթիլի անըդնհատ ձայնը:
Ուզում էի տեղից վեր թռչել ու միանալ Քեթրին Մանասյանին, «պատերազմ» անունով չարիքը խլեցնել սեւ գլխարկի գնդաձեւության մեջ:
Գույն, ձայն, հոտ, բաբախ, ապրում ու կին, կին որ կռվում է պատերազմի դեմ, կին, որ մենակ է իր հույզերի, ապրումների ու Աստծո երկրային ներկայության մեջ: Դերասանուհու զգայական, արտիստիկ դիմագծերով ամբողջացել է Սոնա Վան բանաստեղծուհու անշփոթելի ձեռագրի ողջ դրամատիկությունն ու շարժապատկերային հյուսվածքը: Կտրուկ անցումների միջոցով՝ սիրուց պատերազմ, պատերազմից սեր ու նորից պատերազմ, դրամատուրգ Անուշ Ասլիբեկյանը խավարը լույսով գունաբացելով՝ ստեղծել էր բոլորովին նոր հոգեվիճակ: Հերոսուհին որքան անհանգիստ էր, նույնքան հանգիստ էր, որովհետեւ ոչ միայն կին էր, այլ նաեւ իմաստուն էր ու քմահաճ, թելադրող ու ենթարկվող, ենթարկեցնող ու խելագարեցնող:

Սոնա Վանի բանաստեղծական հինգ ժողովածուներից Անուշ Ասլիբեկյանն ընտրել է բանաստեղծություններն այնպես, որ դրամատիկական նույն առանցքի շուրջ ամբողջանալով՝ հնչում էին ամբողջական մեկ պոեմի ուժգնությամբ: Բանաստեղծությունները հիմնականում «կին» եւ «պատերազմ» թեմաներն էին արծարծում՝ ամենազոր սերը հակադրելով մարդկային դաժանությանն ու անտարբերությանը: Պիեսը կոչվում է «Ես անուն չունեմ», որը Սոնա Վանի բանաստեղծությունների ժղովածուներից մեկի վերնագիրն է:
Դրամատուրգիական այս նախագիծը հաղթող է ճանաչվել Երեւանի քաղաքապետարանի կողմից հայտարարված «Երեւանը կանանց համար» դրամաշնորհային ծրագրի շրջանակում:
Սոնա Վանի պոեզիան Հայաստանում հնչեցրել են հիմնականում ասմունքող, Հայաստանի վաստակավոր արտիստ Սիլվա Յուզբաշյանը՝ դասական արտիստիզմով, հնչեղ ու ազդու շեշտադրումներով, եւ Կամերային թատրոնի դերասանուհի Քեթրին Մանասյանը՝ մենախաղ հիշեցնող անմիջականությամբ, բանաստեղծություններից յուրաքանչյուրը ընթերցելով որպես զգայական ավարտուն արար: Ահա թե ինչու դրամատուրգը դերասանուհու ընտրության հարցում վստահ էր հաջողելու մեջ:

Նույնը կարող ենք ասել նաեւ երաժշտության մասին, որը նույնպես հատուկ ստեղծվել է այս մոնոներկայացման համար: Կնոջ ուժի ու թուլության միջեւ հայ մշակութային գործիչ, կոմպոզիտոր, երաժիշտ Վահան Արծրունու ստեղծագործությունն էր: Այն չէր հնչում, տրոփում էր, ու հոգեցունց երաժշտությունը պահում ականջախեցում, ինչպես ծովից հանված ոստրեն է շարունակում ձայնել ցամաքում հայտնվելուց հետո:
Մինչեւ կսկսեր ներկայացումը՝ արդեն իսկ հնչում էր կոմպոզիտորի հեղինակած բոլորովին նոր, հատուկ երաժշտությունը, որի միջոցով հանդիսատեսն ինտեգրվում է թեմատիկ միջավայրում ու կում-կում ըմբոշխնում է կարմիր գինին: Նիրվանայի երանելի վիճակը փոխանցելով ներկաներին՝ պիեսն էլ սկսում է բնականորեն ու միաձուլվում տիրող տրամադրությանը: Ահա հզոր երաժշտության ուժը:
Պիեսը մերժում է անմարդկային ժամանակները՝ սիրո, թվացյալ հուսահատության ու պատերազմը խլացնելու վճռականությամբ:
Բեմադրիչ Լուսինե Երնջակյանի մինիմալիստական լուծումներից ուզում եմ հատկապես հիշատակել բրդյա, կարմիր այն գլխարկը, որը, լինելով անշունչ՝ մի քանի դեր էր ստանձնել: Քեթրինի մոմե ձեռքերում այն հալվեց ու քանդվեց՝ առաջին անգամ սեր խոստովանած ծաղրածուի գլխարկը, որը վերջում բացվեց, բացվեց ու մեզ կանգեցրեց արյան, պատերազմի ու խաղաղության բաժանարար գծին:

Բեմին, ուր իմիջիայլոց, նաեւ հանդիսատեսն էր, երեք գույն էր իշխում՝ սեւ, կարմիր ու սպիտակ: Ռեժիսուրական զարմանալի հնարքների արդյունքում երեք գույներից բխում էին հազարավոր նրբերանգներ ու ներկաներին պահում հուզականության բնաբուխ ակունքին: Լուսինե Երնջակյանը զուսպ է «խոսում» պատերազմի մասին, զերծ է մնում ողբերգական ու հուսահատեցնող լուծումներից, ապրելու է կոչում բոլորին ուժեղ կնոջ ձայնով: Ռեժիսորի օգնականն է խոստումնալից կարողություններով երիտասարդ բեմադրիչ Ժորա Մարտիրոսյանը, որը նույնպես միացել է թիմին ու իրականացրել իր մտահղացումները:
Այս ամենը, թերեւս, արժանի է Սոնա Վան բանաստեղծուհու անսանձ ու համարձակ գրչին այնպես, ինչպես լայնահուն գետերն են ձգտում հասնել աշխարհածավալ օվկիանոսներ:
Ես ուզում եմ, որ աշխարհը փրկի սերը, միմիայն սերը, որ կանայք ոչ միայն անուն ունենան, այլ նաեւ ճակատագիր, երջանիկ ու խաղաղ ճակատագիր:
«Ես անուն չունեմ» պիեսը շա՜տ երկար է մնալու Կամերային թատրոնի խաղացանկում, որովհետեւ այն լուծումներ չի ձգտում առաջարկել, այլ շարունակ բազմաշերտ հարցադրումներ է երեւան հանում:
ԱՐՈՒՍ ՍՈՒՐԵՆ
գրող, թարգմանիչ, ՀԳՄ անդամ