Անդերսոնի կարծիքը չի կարելի կոնտեքստից դուրս հանել և ողբերգական ժամանակներ ապրող հայ մարդուն ներկայացնել ազգի չգոյությունը որպես երջանկության աղբյուր

Քաղաքական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Մարիամ Մարգարյանի անդրադարձը ազգ-հանրություն հասկացության Ադերսոնյան մոտեցմանը, –

Հարգելի բարեկամներ, եկեք նորովի դիտարկենք Բենեդիկտ Անդերսոնին…

Բենեդիկտ Անդերսոնը 1936թ. – 2015թ. բրիտանացի քաղաքագետ ու սոցիոլոգ , Կոռնելի համալսարանի պրոֆեսոր , «Երևակայական հանրույթներ» գրքի հեղինակ: Ծնվել է Կունմինում, Չինաստան, որտեղ հայրը, ով ծագումով իռլանդացի էր ու մասնակցել էր հանուն իռլանդիայի ինքնորոշման պայքարին,  ծառայում էր մաքսայինում: Հետագայում ընտանիքը տեղափոխվել է ԱՄՆ, այնուհետև Բրիտանիա: Սովորել է Քեմբրիջի համալսարանում: Կարելի է ասել, որ նա կոսմոպոլիտ էր, աշխարհաքաղաքացի:

   «Երևակայական հանրույթներ»  աշխատությունը, որը հայկական իրականության մեջ բավականի մեծ տարածում է ստացել վերջերս, որում Անդերսոնը ազգը համարել է երևակայական հանրույթ, այսպես ասած մտացածին կառույց:  Ապրելով և ստեղծագործելով մի ժամանակաշրջանում, երբ արդեն Կարլ Պոպերը իր բաց հասարակության հայեցակարգի հիմնավորման նկատառումներից ելնելով կասկածանքի տակ էր դրել պատմականության գործոնը հասարաքաղաքական զարգացումներում, Բ. Անդերսոնը փորձեց համակարգային վերլուծության ենթարկել անհատականության ֆենոմենը որպես կենսաբանական կամ սոցիալական երևույթ:   

    Զուգամիտելով տարբեր քաղաքակրթական չափումներում և տարածություններում ապրող մարդու կերպարը՝ այնուհանդերձ նշում է, որ երևակայականությունը չի բացառում ազգի գոյությունը: Քանի որ Բ. Անդերսոնին հետաքրքրում է անհատ – հասարակություն փոխհարաբերությունները իր պոսմոդեռնիստական արժեքաբանությամբ, ուստի նա կենտրոնացել է ներկայում գործող տեքսի վրա. ի՞նչ է տալիս ներկան անդեմ, սպառողական հոգեբանության մեջ նստած  մարդուն, ի՞նչ հնարավորություններ է ստեղծում նրա բարեկեցության, հաճույքների բավարարման և ընդանհրապես հայտնի դառնալու համար: 

Որպես կանոն պոստմոդեռնիզմով «հրապուրված» անհատը իր շահերից և երազանքներից դուրս գտնվող երևույթները ընկալում է երևակայական, նույնիսկ մերժողական:

  Այս համատեքստում, ընդունելով Անդերսոնի մոտեցումը, միաժամանակ փաստենք, որ ձևավորվելով, զարգանալով և արդիականացվելով ժամանակի մեջ, ազգը իրական և ձևական ժամանակների մեջ ձևավորված տեքստերի հանրագումար է, իր արժեքային համակարգի քաղաքական էությամբ: Որոշիչը այս պարագայում անցյալ – ներկա – ապագա եռաչափության մեջ հետևյալ հարցերի ռացիոնալ պատասխանն է. ի՞նչ է հիշում և պահում պատմական անցյալում, ի՞նչ կա պատմական անցյալում, Ի՞նչ կա ներկայում և ի՞նչ պետք է տանի ապագա…

  Կարևորենք, որ ըստ Անդերսոնի երևակայական հանրույթները դրանք դեմ առ դեմ փոխգործակցությունից դուրս գտնվող ցանկացած միավորումներ են, այսինքն հանրույթներ, որտեղ ընդհանրությունը աբստրակտ է, իրական չէ: Հետևաբար, ասելով երևակայական հանրույթ, նա նկատի չունի միայն ազգը: Ավելին,  քանի որ երևակայական հանրույթները մեծաթիվ են, նրանք միմյանցից տարբերվում են աբստրակտ ներկայացման տեսակով: Այդուհանդերձ բոլոր ազգերը երևակայվում են/պատկերվում են որպես սահմանափակ, քանի որ նրանցից որևէ մեկը չի հավակնում իրենով անել կամ իրա նման դարձնել ողջ մարդկությանը, և սուվերեն են, քանի որ յուրաքանչյուր ազգ ենթադրվում է որպես սեփական իշխանության աղբյուր:

     Հետևաբար, անհրաժեշտ է Անդերսոնի գաղափարները դիտարկել համակարգված միասնության մեջ, հատկապես, որ բաց հասարակության գաղափարախոս Կառլ Պոպերը իր կյանքի մայրամուտին հրաժարվեց պատմականության ժխտողականությունից: Բացի դրանից, գերմանացի Կ. Մանհեյմը «Մեր ժամանակաների ախտորոշումը» աշխատության մեջ, վերլուծելով քաղաքական զարգացման և արդիականացման օբյեկտիվ պայքարը, ազգը համարեց արդիականացման դերակատար: Այնպես որ, Բենեդիկտ Անդերսոնի կարծիքը չի կարելի կոնտեքստից դուրս հանել և ողբերգական ժամանակներ ապրող հայ մարդուն ներկայացնել ազգի չգոյությունը որպես երջանկության աղբյուր: Ընդհակառակը, համոզված եմ, որ մենք այս ողբերգությունից դուրս ենք գալու ավելի հզորացած, երբ կկարողանանք անցյալ  ներկա – ապագա եռաչափության մեջ օբյեկտիվորեն արժևորել մեր ազգային ինքնությունը և նրա արդիականացման հնարավորությունները: