Հիշատակության խնդրի շուրջ մի քանի հրամայական դիտարկումներ
Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու ներսում վերջին շրջանում արձանագրվող որոշ անառողջ երևույթներ՝ մասնավորապես պատարագի ժամանակ Կաթողիկոսի կամ թեմական առաջնորդի անունը չհիշատակելու փորձերը, պահանջում են ոչ հուզական, այլ՝ սթափ, փաստարկված և ակունքներին հավատարիմ քննադատական մոտեցում։ Այս հարցն իր էությամբ չի վերաբերում մասնավոր անձանց, առավել ևս՝ ժամանակավոր տարաձայնություններին, այլ՝ առաքելական եկեղեցու կառուցվածքի այն հիմնարար սկզբունքին, որի վրա վերջնականապես հանգում է ամբողջ եկեղեցական գոյությունը՝ միասնությանը։
Ա. Սուրբ Գրքի ոչ երկիմաստ հրամանները
Սուրբ Գրքի մի շարք հատվածներ, երբ կարդացվում են ամբողջականության սկզբունքով, հստակ ձևակերպում են այն անվերազանցելի ճշմարտությունը, որ քրիստոնեական համայնքի կյանքը հնարավոր չէ պատկերացնել առանց հնազանդության և կարգապահության։
Եփեսացիներ 4․4–5-ում կարդում ենք.
«Մեկ մարմին, մեկ Հոգի, ինչպես մեկ է Տերը, մեկ հավատը, մեկ մկրտությունը»։
Այս խոսքերը, լինելով առաքելական ինքնագիտակցության ամփոփում, որևէ կերպ չեն կարող համատեղվել անհատական կամայականության հետ, ինչպիսին է առաջնորդի հիշատակությունից հրաժարվելը։
Այս նույն տրամաբանությունն ամրապնդվում է Եբրայեցիս 13․17-ով.
«Հնազանդեցեք ձեր առաջնորդներին և ենթարկվեք նրանց»։
Այստեղ հնազանդությունը չի սահմանվում որպես մարդկային հեղինակության դիմաց ենթարկում, այլ՝ որպես աստվածային կարգի պահպանում, որի խախտումը անխուսափելիորեն բերում է համայնքի ներսում խառնաշփոթի ստեղծման։
Բ. Եկեղեցու հայրերի վկայությունը՝ որպես անժխտելի համերաշխություն
Քրիստոնեական պատմության ողջ ընթացքն այնպիսի միակողմանի պատկերացում է տալիս, որ եպիսկոպոսական իշխանության և հոտի միասնականության խզումը երբեք չի կարողացել բերել որևէ դրական հետևանքի։
Սուրբ Իգնատիոս Անտիոքացին՝ առաջին դարերի ամենափայլուն վարդապետներից մեկը, հռչակում է.
«Որտեղ եպիսկոպոսն է, այնտեղ է ժողովուրդը, և որտեղ չկա եպիսկոպոս, այնտեղ չկա եկեղեցի»։
Այս խոսքը պետք է դիտարկել ոչ թե որպես հեղինակության պաշտամունք, այլ՝ որպես այն պարզ իրականություն, որ եկեղեցու գոյությունը պայմանավորված է իր անխախտ կառուցվածքով։
Սուրբ Կիպրիանոս Կարթագենացին, խորապես գիտակցելով եկեղեցական միասնականության բնույթը, հավելում է.
«Քրիստոսի Եկեղեցու միասնությունը հիմնված է եպիսկոպոսության վրա»։
Հետևապես, հիշատակությունը դադարեցնելը նշանակում է՝ դուրս գալ այդ միասնության շրջանակից։
Նույն մտայնությունն է նկատվում Բարսեղ Մեծի և Հովհան Ոսկեբերանի ուսմունքներում, որտեղ մեկը հիշատակությունից հրաժարվողին անվանում է «կարգը խախտող», մյուսը՝ «մեկ քահանայության կապը խզող»։ Իսկ Ներսես Շնորհալու հորդորը՝ «Միասնությունը պահեցեք», ամփոփում է հայ եկեղեցու ինքնության հիմքը։
Գ. Պատմական փորձը՝ որպես զգուշացնող վկայություն
Հայ եկեղեցու պատմության մեջ բոլոր պառակտումները, առանց բացառության, սկիզբ են առել հենց այս նույն քայլից՝ հիշատակության խզումից։
Թոնդրակեցիների, պավլիկյանների, ավետարանական կամ այլ ուղղությամբ զարգացած ներհակ շարժումների արմատների մեջ անխուսափելիորեն հանդիպում ենք նույն երեւույթին՝ հոգևոր իշխանությունից դուրս գալու ինքնակամ ձգտմանը։
Պատմությունն այս հարցում ունի միակողմանի հստակություն.
քանի դեռ պահպանվում է եկեղեցու ներքին միասնականությունը, արտաքին վտանգը երբեք չի կարող ոչնչացնել նրան։ Իսկ երբ այդ միասնությունը խախտվում է ներսից, ապա ցանկացած արտաքին միջամտություն դառնում է երկրորդական։
Դ. Հիշատակությունից հրաժարվելը՝ ի՞նչ է այն իրականում
Հիշատակության դադարեցումը չի կարող դիտվել որպես կարծիք կամ համեստ բողոք։
Այն իր էությամբ հետևյալն է․
1. Եկեղեցու առաքելական կառուցվածքից դուրս գալու ակնհայտ դրսևորում։
2. Իրեն վերապահված լիազորությունների սահմանների խախտում։
3. Հոգևոր կյանքում ինքնիշխանության անթույլատրելի փորձ։
4. Եկեղեցական ժողովրդի մեջ պառակտման և շփոթության սերմանում։
Այդ պատճառով է Սուրբ Պողոսը գրում.
«Աստված չէ երկփեղկության հեղինակը, այլ խաղաղության» (1 Կորնթ. 14․33)։
Եզրակացություն
Հետևելով Սուրբ Գրքի, եկեղեցու հայրերի և հայ ավանդության անշեղ վկայությանը՝ հիշատակության խնդիրը դուրս է գալիս անձերի և ժամանակավոր իրադարձությունների շրջանակից և վերածվում է եկեղեցի լինել–չլինելու խնդրի։
Ուստի, այն բոլոր փորձերը, որոնք այսօր արվում են՝ Կաթողիկոսի կամ առաջնորդի անունը չհիշատակելու պատրվակով, որքան էլ պատված լինեն արդարացման զգեստով, իրենց խորքում ունեն նույն վտանգավոր հետևանքը՝ Եկեղեցու միասնականության խախտում, որի համար պատասխանատվությունը կրում են ոչ միայն նախաձեռնողները, այլև՝ նրանք, ովքեր լռությամբ կամ անտարբերությամբ նպաստում են այդ խզմանը։
Եկեղեցին ուժ ունի այնքանով, որքանով միասնական է։
Եվ այնքանով, որքանով իր հավատարմությունն է պահում առաքելական կարգին։
Աղոթքով՝ Տեր Հեթում քահանա Թարվերդյան
