ՎԱՀԱՆ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ. «ԲԱՆՏՈՒՄ ԱՄԵՆԻՑ ԱԶԱՏՆ ԵՍ»

Անահիտ Հովսեփյան

Բեռլինում ՀՀ ներկայացնող դեսպան Վահան Հովհաննիսյանը փետրվարի 19-ին իր հավատարմագիրը հանձնեց նախագահ Յոախիմ Գաուքինՙ վերջ դնելով մեկ տարի իր պաշտոնավարման շուրջ պտտվող հայկական մամուլի այն պնդումներին, թե Գերմանիայի «սրտով» չէ այս թեկնածությունը։ Գերմանական տեղական մամուլը նրա անունը հիշատակում էր տարբեր միջոցառումների առիթով միայն, որի մասին իրազեկել ենք անցյալ տարվա մեր հրապարակումներում, ուստի նորից չենք անդրադառնա։ 58-ամյա ՀՀ նորանշանակ դեսպանի հետ մեր հանդիպումը կայացավ մարտի 1-ին Քյոլնի Առաջնորդարանումՙ առիթ տալով անկաշկանդ զրույցի, ուր նվաստս ոչ այնքան դիվանագիտական առաքելություն կատարող պաշտոնյայի էր հարցեր ուղղում (100 օրը չի լրացել, դեռ կհասցնեմ), որքան ջանում էր նրա ձայնիՙ կենդանի շեշտերով ու դադարներով լեցուն հայոց գունեղ խոսքի որոգայթում չկորցնել սկանդալների թթխմորով հասունացած սեփական ասելիքը։ Ինձ հանդիպած առաջին պաշտոնյան էր, որ ձեռքին ոչ թե թանկարժեք ժամացույց ուներ, այլ միգուցե հնագետի մասնագիտությամբ պայմանավորվածՙ քարե նուրբ ուլունքաշար թեւնոց, մեջտեղումՙ փիրուզ խաչ։Եթե հմայիլ է սա, ապա հուսանք, թե խոսակցին տպավորելու նրա տաղանդը, արտիստիզմը կբազմապատկի քաղաքականության գերի դարձած դիվանագիտության մեջ մեր կշիռը։

– Պարոն Հովհաննիսյան, լուրջ լրագրության ճաշացանկում սկանդալը նախուտեստի նման բան է։ Գրեցին, թե Ձեր հավատարմագրումը (ագրեմանը) չի հաստատվում, մի կողմիցՙ թուրքական լոբբին է խանգարում, մյուս կողմիցՙ թե փոշմանել են, Ձեր անցյալն է խանգարում։ Փետրվարի 19-ին այդուհանդերձ Ձեր հավատարմագիրը հանձնեցիք ԳԴՀ նախագահ Գաուքին, ինչի համար սրտանց շնորհավորում ենք։

– Շնորհակալություն։ Սա իսկապես կարեւոր էր։Վերջապես Հայաստան-Գերմանիա, Հայաստան-Եվրոմիություն հարաբերությունների բնականոն զարգացման համար կարեւոր քայլ էր։ Ի վերջո քանի դեռ այդ հավատարմագրումը տեղի չի ունեցել, իբրեւ դեսպան չես կարող շատ ակտիվ լինել, հիմա արդեն կարող եմ։

– Դուք ԳԴՀ-ում ՀՀ 5-րդ դեսպանն եք։ Ի՞նչ է սա Ձեզ համար։

– Ճիշտն ասածՙ չէի հաշվել, բայց ինձ համար հսկայական պատիվ է իմ երկիրը ներկայացնել որեւէ տեղ։ Շատ հաճախ ներկայացրել եմ իմ երկիրը կամ պառլամենտը միջազգային տարբեր կազմակերպություններում, բայց դա պառլամետական դիվանագիտություն է, որն ունի իր կանոնները, իսկ պաշտոնական դիվանագիտությունը բոլորովին այլ կանոններով է շարժվում, հեշտ գործ չէ։ Որքան հետո հասկացաՙ ոչ հայկական կողմն իր դիմումներով, ոչ էլ գերմանական կողմն իր արձագանքով օր անգամ չեն ուշացրել։ Բայց բացառել, որ այդ ընթացքում թուրքական կամ ադրբեջանական լոբբին կարող էր մտահոգություններ հայտնել, չեմ կարող, բնականաբար այդ մտահոգությունների մեջ կարող էր շահարկվել իմ անցյալը, իմ քաղաքական պատկանելիությունը

– Դա՞ էլ անցյալ է։

– Դա անցյալ չէ, բայց ես Բյուրոյի անդամ չեմ հիմաՙ այդ առումով։ Զարմանալին այն է,որ մեր հայկական մամուլը այդ թեման այդքան ծամեց։Բնականաբար չհասկանալով, որ դա ոչ այնքան Վահան Հովհաննիսյանի հարցն է, այլ Հայաստանի Հանրապետության, եւ ՀՀ-ի Եվրոպայի հետ հարաբերությանն այդ ձեւով խանգարել թերեւս չարժե։ Բայց դրա համար որոշակի գիտելիքներ եւ գիտակցական մակարդակ է պետք, միշտ չէ, որ դա ապահովվում է։

– Գերմանիան Ձեր գիտակցական կյանքում միշտ ներկայություն ունեցել է.հայրական կարոտիցՙ զգացական մակարդակից անցում հիմա բոլորովին այլ հարթություն։

– Հայրս 20 տարուց ավելի եղել է Գերմանիայումՙ որպես քաղաքական վտարանդի Սովետական Միությունից եւ ղեկավարել է «Ազատություն» ռադիոկայանի հայկական ծառայությունըՙ ԽՍՀՄ կողմից դիտվելով որպես ազգի թշնամի, նրան զրկել են ԽՍՀՄ քաղաքացիությունից, դատապարտել եւ այլն եւ այլն, բնականաբար դա անդրադարձել է նաեւ ընտանիքի վրա, այդ թվում նաեւՙ իմ, որ ապրել ենք Հայաստանում։Բայց նաեւ Գերմանիայի հանդեպ առանձնահատուկ հետաքրքրություն է առաջացրել իմ մեջ։

– Այդ հետաքրքրությունը եղել է նաեւ իբրեւ պատմաբա՞ն։

– Դաՙ հետագայում։ Իմ մասնագիտությունը վերջապես բրոնզե դար է, ես հնագետ եմ, «Ազատություն» ռադիոկայանը բրոնզե դարում չի գործել ըստ ամենայնի։ Հնագետը առանձին մասնագիտություն է, նույնիսկ կասեիՙառանձին մտածելակերպ է։ Աշխարհի ամենալավ հնագիտական թանգարաններից մեկն այստեղ արդեն այցելեցի եւ շատ շուտով լուրջ կամուրջներ կլինեն։

– Դուք կանխեցիք իմ հաջորդ հարցը։ Թվում է, թե կռահում եքՙ ինչպես եմ հարցազրույցս կառուցելու։

– Ասեմ Ձեզՙ ինչու է այդպես ստացվումՙ բնականաբար մենք մտածում ենք մի շարք ուղղությունների մասինՙ քաղաքական զարգացումներ, տնտեսական զարգացումներ եւ զարգացումներ մշակութագիտակրթական ոլորտում։ Այսօր, երբ Հայաստանի քաղաքական, տարածաշրջանային զարգացումներն ինչ-որ անհասկանալի եւ չհիմնավորված կասկած են մտցրել մեր հասարակության մեջ Հայաստանի եվրոպական ապագայի նկատմամբ, թվում է, թե հիմնական թեման այդ մշակութային, գիտականն է։ Սխալ է. Հայաստանն իր եվրոպական ուղուց չի շեղվում, Հայաստան- Եվրոմիություն, Հայաստան-Գերմանիա հարաբերությունները զարգանում են դինամիկ եւ խորանալու են, թռիչքաձեւ զարգացում են ապահովելու, որովհետեւՙ իսկ ո՞վ ասաց, թե Ռուսաստանը Եվրոպա չէ։ Այնպես որ չեմ կարծում, թե մենք ինչ-որ հակասության մեջ ենք հայտնվել։Կարդում եմ հիմաՙ Հայաստանում վերջերս տեղի ունեցող ժողովները, հայտարարությունները, տարբեր միջոցառումների վերաբերյալ հրապարակումները ցույց են տալիս, որ հայկական քաղաքական ղեկավարությունը մերՙ եվրոպական վեկտորը փակված չի համարում։ Ի դեպ, գերմանական քաղաքական շրջանակների հետ արդեն պայմանավորվածություն ունեմ մի շարք բաց բանավեճեր կազմակերպելու վերաբերյալ, որ կոչվելու են օրինակ «Eastern Partnership- Bitter Lessons» («Արեւելյան գործընկերություն. Դառը դասեր»), որովհետեւ այնպես չէ, որ մեր եվրոպացի գործընկերները արեւելյան գործընկերներիՙ կոնկրետ Հայաստանի նկատմամբ իրենց մոտեցումներում անսխալական են եղել։ Այս ամենի մասին պիտի բաց խոսել, որ հետագայում նույն սխալները տեղի չունենան, բայց քաղաքակրթական իմաստով Եվրոպայի բաղկացուցիչ մաս ենք։ Այդ մասին անգլերեն հոդված ունեմՙ «Armenia- Distant Island Of Europe.Bridges Of The Past («Հայաստան-Եվրոպայից կտրված կղզի, անցյալի կամուրջները»), որ թարգմանվել, լույս է տեսել նաեւ գերմաներեն, այսպես է հնչում ՙ «Die Bruecke…

– Այսինքն գերմաներեն արդեն գիտե՞ք։Հայրենի մամուլը հաղորդել էր, թե գերմաներեն եք պարապում։

– Ես գերմաներեն միշտ եմ իմացել։ Մամուլը մի անգամ գրեց, թե տեսել են, որ ես գերմաներեն եմ պարապում։ Ապուշություն կատարյալ, ուղղակի փորձում էի մի քիչ գոնե իսպաներեն սովորել։

– Ուզում եք ասել, թե հայ լրագրողը իսպաներենը գերմաներենից չի՞ տարբերում։

– Դե նա տեսել է լատինական տառեր, կարծես անգլերեն չի, ուրեմն գերմաներեն է, ուրիշ էլ ինչ կարող է լինել։ Այնինչ իսպաներեն էր, որովհետեւ ուղեւորվելու էի Արգենտինա եւ Ուրուգվայ, ընդ որումՙ կարեւորագույն հանդիպումներ էին նախատեսված, Ղարաբաղի ճանաչման հետ կապված կոնֆերանս եւ այլն։ Քաղաքավար լինելու համար մի քանի դարձվածք էի սովորում իսպաներեն։ Ի դեպ, եթե մի կես տարի էլ բանտում նստեի, իսպաներեն կսովորեի։

– Ափսոս ասենք ուրեմն, որ ավելի երկար չեք նստել…

– Ափսոս, բա ինչ։ Իսկ գերմաներեն դեռ 25 տարի առաջ, չէի ասի կատարյալ, բայց ազատ խոսում էի։ Հետո իհարկե պրակտիկայի բացակայություն, եւ մոռացա, անգլերենն ամեն ինչ դուրս է մղում։ Բայց հիմա կարծում եմ մի 2-3 ամիս է պետք իմ գերմաներենն ամբողջությամբ վերականգնելու համար։ Եթե հիմա դասախոսություն կարդամ կամ բանախոս լինեմ, կնախընտրեմ անգլերենը, բայց արդեն աշնանը, կարծում եմՙ գերմաներենով։

– Դառնանք այն հարցին, որի պատասխանին սպասում են նաեւ Ձեր կուսակիցները։ Կոալիցիայի անդամ չլինելով մաս եք կազմում կառավարությանը։ Ձեր անձը երկվության մեջ չէ՞, հակասություն չկա՞։

– Երբ մեր կուսակցությունը կոալիցիայի անդամ էր, ես միեւնույնն էՙ բացարձակապես ազատ էի թե կոալիցիան, թե մեր պարտնյորներին քննադատելու մեջ։ Այդ բոլորը պայմանական բաներ են։

– Ձեր կուսակցությունը նախարար Նալբանդյանի հրաժարականն էր պահանջում արձանագրությունների առիթով, արձանագրությունները ուժի մեջ են, իսկ Դուք գործելու եք հենց նրա ղեկավարությամբ։

– Ու Դուք չե՞ք տեսնում տեղի ունեցած ոչ մի փոփոխություն։ Նախ սկսենք հետեւյալիցՙ իմ կուսակցական պատկանելիությունը իմ գաղափարական հենքն է, իմ հոգին։ Չի կարող փոխվել ոչ մի երկրաշարժից։

– Հետաքրքրական է, որ պաշտոնավարումը երկրաշարժ բառով բնութագրեցիք։

– Դե, մեծ փոփոխություն է մարդու կյանքում, լավ, ասենքՙ տեղաշարժ ։ Դիվանագիտական ծառայության մասին օրենքը չի պահանջում մարդուց որեւէ կուսակցության անդամ չլինել, այլ ասում էՙ չես կարող որեւէ կուսակցության առաջնահերթություն տալ, կուսակցության ֆունկցիոներ չես կարող լինել, եւ ես չեմ։ Բյուրոն շրջաբերական էլ է իջեցրել այդ կապակցությամբ։ Ադմինիստրատիվ առումով որեւէ հարց գոյություն չունի, կանոնադրայինՙ թե կուսակցության, թե պետության տեսակետից օրենքի, սահմանադրության առումով որեւէ հակասություն չկա։ Ինչ վերաբերում է արդեն ավելի կոնկրետ բաներինՙ նախագահի կամ արտաքին գործերի նախարարի հրաժարականի պահանջը, այո, դրվել է, պայքարը եղել է, հսկայական, ֆանտաստիկ ցույց է եղել արձանագրությունները ստորագրելուց հետո, բայց դրանից հետո հենց մեր պայքարի շնորհիվ եղավ Սահմանադրական դատարանի որոշումը, որը լրջորեն փոխեց իրավիճակը։ Հայաստանը պաշտոնական դիրքորոշում հայտնեց, որից հետո ի դեպ Թուրքիայում հիստերիա սկսվեց։ Եվ այդ առումով այդ փոփոխությունը մենք գնահատեցինք դրական։ Համարում ենք, որ հասարակության պայքարի եւ իշխանության կողմից իրավիճակը ճիշտ հասկանալու արդյունքում ծնվեց մի փաստաթուղթ, որը արձանագրությունների բացասական ազդեցությունից մեզ ինչ-որ փուլում պաշտպանեց։ Այլ հարց, որ դրանից հետո էլի քայլեր կարող էին լինել, հետ կանչել, բայց սրանք արդեն ստրատեգիական չեն, տակտիկական են։ ՀՀ քաղաքական ղեկավարությունը համարում է, որ այդ քայլը դեռ վաղ է անել, որ գնդակը Թուրքիայի դաշտում է, որ համաշխարհային հանրությունը դրանով Թուրքիայի վրա ճնշման գործիք է ստանում։ Այլ քաղաքական ուժեր, օրինակ Դաշնակցությունը համարում է, որ այդ գործիքը չի գործածվում բավարար չափով, որ Թուրքիայի վրա չկա անհրաժեշտ ճնշում։

– Պարոն Հովհաննիսյան, Դո՛ւք ինչպե՞ս եք կարծում։ Դուքՙ լինելով ՀՀ դեսպան։

– Տվյալ պահին ոչ մի նշանակություն չունի, թե ինչպես եմ մտածում։ Այո, ես ՀՀ դեսպանն եմ, այդ հարցը ինձ համար կդառնա ակտուալ, եթե այդ գործիքի կիրառման մասին խոսելու լինեմ գերմանական իշխանությունների համապատասխան ներկայացուցիչների հետ ու տեսնեմ, որ այս հարցը օրակարգ մտցնելն իմ երկրին, իմ պետությանը օգուտ է։Իսկ հենց այնպես մամուլում սրա մասին խոսելը հենց նրա համար, որ ես դեսպան եմ, համարում եմ ոչ կոնստրուկտիվ։ Կկողմնորոշվեմ այնպես, որ մաքսիմալ օգուտ բերեմ իմ երկրին, բնական էՙ մինիմալ վնասներ հասցնելով։ Դրա համար մամուլին պարզապես հայտարարություն անելը հիմա նպատակահարմար չեմ գտնում։

– Պարոն Հովհաննիսյան, Դուք գիտնական եք, քաղաքական գործիչՙ կուսակցական ակտիվ փորձով, նախկին բանտարկյալ, չգիտեմ իհարկե թե քանի քվեով էիք հայտնվել պատգամավորական աթոռին, բայց ազգընտիր մարդ եք, եւ Ձեր գրագետ խոսքը զարդարում էր մեր խորհրդարանը, վերջերս նաեւՙ գրող դարձաք, հիմա ՀՀ դեսպան եք, սա բնակա՞ն ընթացք է, կամ Ձեր կուսակցության նախընտրած «հանգրվան» բառը գործածեմՙ ինչպիսի՞ հանգրվան է այս վերջինը։

– Ձեր ասածի մեջ կա մի շատ վտանգավոր մոտեցում, որ վերջին հանգրվանն է, որովհետեւ հանգրվաններին գնահատականը տրվում է, երբ սկսում ես գիտակցել, որ մոտեցել ես վերջին հանգրվանին։ Ես այդպես չեմ կարծում։ Դրա համար գնահատել, թե ինչպես այս բոլորՙ վերեւ կամ ներքեւ տանող աստիճանները անցա կամ, ի վերջո, Ձեր հարցի մեջ դա է չէ՞ գաղտնիքըՙ այդ ամենն ինչպե՞ս է համադրվում։ ԱԺ փոխնախագահի պաշտոնն ինչո՞ւ մոռացաք։ Բանտից դուրս եկա, դարձա ՀՀ նախագահի խորհրդական, ԱԺ-ում անմիջապես առաջին իսկ ընտրվելուս դարձա պաշտպանության եւ ազգային անվտանգության, ներքին գործերի հանձնաժողովի նախագահ։ Եվ մեր հանձնաժողովին հաշվետու էին հենց այն նախարարները, որոնք, ասենք, դրանից մի երկու տարի առաջ ղեկավարում էին այն հիմնարկները, որոնց զնդաններում (կատակով եմ ասում) գտնվում էի ես։ Այո, ճակատագիրը փոփոխական է։ Շատ շնորհակալ եմ իմ երկրին եւ մշակույթի նախարարությանը, որ իմ գիրքը ներկայացրել է այս տարվա Մայնի Ֆրանկֆուրտի գրքի միջազգային տոնավաճառին, հիմա արագ թարգմանվում է անգլերեն։Գրող իհարկե ինձ չեմ համարում, ուղղակի… գրեցի էլի։

– Բայցՙ մտքի արտադրանք է։

– Մտքեր իհարկե շատ ունեմ, բայց տեսնենք դրական արտադրանք կտա՞ն, թե՞ չէ։ Իհարկե, իմ կյանքում եղել են հանգրվաններ, մինչեւ այդՙ Արցախ եւ այլն։

– Դեսպան լինելը բանտում լինելու վիճակին համազո՞ր վիճակ է, թե՞…

– Հետաքրքիր հարց է։ Բանտում ամենից ազատն եսՙ ինչ ուզում ես արա։ Դեսպանը շատ ավելի կաշկանդված է, բացի նրանից, որ գոյություն ունեն դիվանագիտական արարողակարգային սահմանափակումներ։ Ի վերջո, յուրաքանչյուր քայլդ շատ ու շատ ավելի հաշվարկված պետք է լինի։ Բայց եթե խորանանք այս հարցի մեջՙ իսկ ի՞նչ էՙ պատգամավորի յուրաքանչյուր քայլը չպիտի՞ հաշվարկված լինի։

– Հաշվարկվածՙ նկատի ունենալով ժողովրդի հաջորդ քվե՞ն։

– Եթե այդ տեսակետից հաշվարկես, պիտի հաշվարկի նաեւ դեսպանը, որ իր պաշտոնավարումը էլի երկարեցնեն կամ լավ տեղ նշանակեն։ Այդ հաշվարկը երբեք չունեմ, ինչպես նաեւ ԱԺ պատգամավոր եղած ժամանակ գիտակցել եմ հետեւյալըՙ արա ինչ որ ճիշտն է, ու թող ինչ ուզում է լինի։ Արա ինչ պարտավոր ես անել ու ինչ ուզում է, թող լինի։ Իմիջիայլոց միջնադարյան ֆրանսիական ասպետների կարգախոսն է։ Դեսպան ես, թե պատգամավոր, նախագահի խորհրդական ես, թե քաղբանտարկյալ, դա ի վերջո կապ չունի։ Եթե ճակատագիրդ կապել ես ժողովրդիդ ճակատագրի հետ, կարեւոր չէՙ ընտրովի, թե նշանակովի պաշտոն ունես։ ԱԺ-ում, երբ որեւէ հանձնաժողովի կամ ԱԺ փոխնախագահ ես ընտրվում, ընտրվում ես նաեւ քո քաղաքական հակառակորդների ձայներով, դա արդեն քաղաքական համաձայնություն պահանջող երեւույթ է։ Ճիշտ այնպես, ինչպես երբ քեզ նշանակում են դեսպան։ Միեւնույն էՙ իմ հիշատակած կարգախոսը գործում է։

– Մեր պատմության ընթացքում չգիտեմ, թե ասպետականությունը օգնե՞լ է, թե՞ վնասել քաղաքական գործիչներին, բայց Հայաստանը ԳԴՀ-ում իրՙ հաջորդաբար մաթեմատիկոս, փիլիսոփա, բանասեր, տնտեսագետ դիվանագետ դեսպաններին փոխարինեց պատմաբանով միգուցե հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ 2015-ը մոտենում է։Հայաստանի արտաքին քաղաքականության օրակարգում ներառվա՞ծ է Գերմանիայի պատասխանատվության հարցը։

– Այդպես դնել հարցը պետական մակարդակի վրա կարծում եմ կոնտրապրոդուկտիվ է (արդյունավետ) չէ։ Բուլղարիայի պատասխանատվության հարցն ինչո՞ւ չենք դնում. 1-ին համաշխարհային պատերազմում Բուլղարիան կռվել է Թուրքիայի կողմից, Ավստրիո-Հունգարիան էլ։Ավստրիայի, Հունգարիայի պատասխանատվության հարց է՞լ դնենք։ Գերմանիայի պատասխանատվությունը ոչ թե առաջին համաշխարհայինի համար է, այլ այն, որ նա կրում է որպես այսօրվա քաղաքակիրթ աշխարհի լիդեր պետություն։Երբ մենք պահանջ ենք ներկայացնում ամերիկացիներին, պատասխանատվության համա՞ր ենք ներկայացնում։Կարծում եմՙ ոչ։Այստեղ պիտի շեշտադրումը փոխվի։

– Ուրեմն այսպիսի շեշտադրումՙ Գերմանիան տալի՞ս է մեզ տարածաշրջանում խաղաղ գոյատեւման, անվտանգության երաշխիքներ։

– Սա ավելի ճիշտ հարց է։ Եթե ոչ երաշխիքներ, ապա արդյոք ինքը այդ երաշխիքների ստեղծման մեջ ուզու՞մ է մասնակից լինել։Մենք պիտի հարցն այսպես դնենքՙ բոլոր այն խնդիրները, որոնք այսօր ՀՀ -ի եւ հայ ժողովրդի առջեւ ծառացած են, որոնք խանգարում են մեզ ապրել, ծնունդ են առել , հետեւանք են ցեղասպանության։ Մեր տարածքային սահմանափակվածությունը, արտագաղթը, որն այսօր չի սկսվել, կտրվածությունը հաղորդակցության բոլոր միջացքներից, ընդերքից, մեր մեկուսացման, թուլացման, զարգանալու սահմանափակումները, ի վերջո բոլորը հետեւանք են ցեղասպանության, եւ այն այսօր էլ մեզ համար շարունակվում է։Որովհետեւ մեր ժողովուրդը Հայաստանից դուրս կորցնելով լեզուն, ինքնագիտակցությունը, ասիմիլացվում է, ավելինՙ մեր պատմական տարածքներում ոչնչացվում է մեր ժառանգությունը, մեր հետքըՙ լինի Նախիջեւան, թե Արեւմտյան Հայաստան։Այս պայմաններում ցեղասպանության հետեւանքների հաղթահարման հարցի մասին պիտի խոսենք։Երբ մեզ ասում ենՙ ինչո՞ւ եք միշտ հետ նայում, առաջ նայեք, այ սա է նշանակումՙ առաջ նայել։ Ցեղասպանության հետեւանքները եկեք վերացնենք։Եվ այստեղ, վստահեցնում եմՙ կունենանք Գերմանիայում նաեւ այս տեսակետը պաշտապանողներ, այս մոտեցմանը սատարողներ։

– Կունենաքՙ այսինքն դեռ չունե՞նք։

– Չէ, հավանաբար ունենք, բայց դրանց թիվը պիտի բազմանա։Մեզ ցավակցելու, կարեկցելու մակարդակից գործնական քայլերի ուղղությամբ պիտի շարժվենք։

– Հեռանկարային այդ կետը տեսնո՞ւմ եք։

– Այո։ Այլապես ի՞նչ եմ այստեղ անում։ Դրա համար պիտի աշխատենք առաջին հերթին ներդրումներ բերել Հայաստան, Հայաստանի ներգրավումը տարբեր ինվեստիցիոն մեծ նախագծերում եւ այլն։

– Չշրջանցենք երեւի, որ մեր զրույցը տեղի է ունենում մարտի 1-ին։Ի՞նչ կասեք։

– Շատ ցավալի է, որ վերջին տարիների իրադարձությունների մեջ կա այդպիսի ցավոտ կետ, այսինքնՙ 10 հոգու մահ, որ իր հետեւում թողել է ոչ միայն թարմ գերեզմաններ, այլեւՙ անվստահության մթնոլորտ, որը մինչեւ հիմա չի հաջողվում ամբողջությամբ վերացնել։ Սա իհարկե ինքնին ծանր հետեւանք է եւ պատասխանատվության մասին խոսելիս, իմիջիայլոց սա ասել եմ 2008-ին, 2009-ին, միշտ, պատասխանատվությունը պետք է դիտարկվի լայն իմաստով եւ վեր հանվի բոլորի պատասխանատվությունը։

– Մենք կտրված չենք աշխարհից, եւ Ուկրաինայում զոհերի առկայությունը նորից անպատասխանատու մթնոլորտի մասին է վկայում։Ուրիշի սխալներից սովորելը լավագույն դասն է,բայց մեղավորներին պատասխանատվության չենթարկելու պայմաններում կարո՞ղ ենք հուսալ, որ մեր երկրում նման բան այլեւս չի կրկնվելու։

– Կարծում եմՙ այո։Հայաստանի հասարակությունն իհարկե դանդաղ է յուրացնում պատմական դասերը։Հուսանք, որ նման երեւույթներն այլեւս իրականության մաս չեն կազմի, այլՙ ընդմիշտ կմնան անցյալումՙ որպես դառը դաս։

– Սումգայիթյան եղեռնագործության հիշատակի երեկո եք հրավիրել մարտի 6-ին Բեռլինումՙ «Իրականություն եւ խորհրդանիշ. Սումգայիթ-Ղարաբաղյան հակամարտություն»։

– Դրանից առաջ Բեռլինի Սուրբ Լուիզեն եկեղեցում հոգեհանգստի պատարագով ենք հիշատակել զոհերին, միացնելով նաեւ Գուրգեն Մարգարյանին։ Իսկ մարտի 6-ի միջոցառմանը կտրվի նաեւ զուտ քաղաքական գնահատականը Սումգայիթի դերակատարումը ղարաբաղյան հակամարտության զինված բախման փուլ անցնելու իմաստով, որ հենց գերմանացիների համար հասկանալի դառնա, թե ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմը հայկական «կապրիզի» հետեւանք չէ, այլՙ ինքնապաշտպանական կռիվների տրամաբանության մեջ տեղավորվող երեւույթ։ Գերմանական, եվրոպական հանրությունը լավ էլ չեն հասկանումՙ հայերը Սումգայիթում, Բաքվում որտեղի՞ց են հայտնվել։ Հայերին ջարդեցին, հարց է առաջանումՙ էն հայերը, որ փրկվեցին, ո՞ւր գնան։ Միակ տեղը հայրենիքն է, իսկ նրանց հայրենիքը Ղարաբաղի շուրջ գտնվող ազատագրված տարածքներն են։

– Թուրք -գերմանական LIGABlatt առցանց մի լրատու ներկայացրել էր, թե փետրվարի 24-ին Ատլետիկո Մադրիդ-Ռեալ Մադրիդ խաղին առաջինի ֆուտբոլիստները սեւ թեւկապներով են եղելՙ ի հիշատակ Խոջալուի 600 զոհված ադրբեջանցիների։

– Կարծում եմՙ պիտի խուսափենք սպորտը քաղաքականության մեջ ներքաշելուց, բայց երբ թուրքերը դա անում են, կմշակենք մեր հակաքայլերը։ Դրեզդենում նման փորձը կարողացանք կասեցնել։ Դրա դեմ պայքարելն անպայման կապիկություն անելը, նույնը կրկնելը չէ։ Կարծում եմ կգտնենք ձեւերը։ Գերմանիայում ունենք սպորտի աշխարհի փայլուն ներկայացուցիչներ, նրանք կարող են իրենց հեղինակավոր խոսքով կամ ազդեցությամբ կանխել կամ ցույց տալ այդպիսի երեւույթների անթույլատրելի լինելը։ Հայտնի բան կաՙ նույնիսկ որոշ երկրների օրենքներում ամրագրվածՙ քաղաքական նպատակների համար չի կարելի օգտագործել երեխաներին ու դիակները։

Քյոլն, Գերմանիա