«Փաստ» օրաթերթը գրում է․ «Տնտեսագետ Արմեն Գրիգորյանի հետ զրուցել ենք համատարած հայտարարագրման ինստիտուտի ռիսկերի, 2022-ին տնտեսությունում արձանագրված իրողությունների, ինչպես նաև սոցիալական մի շարք հարցերի շուրջ: Անդրադառնալով կառավարության՝ համատարած հայտարարագրման ինստիտուտի ներդրման նախաձեռնությանը, նպատակահարմարությանն ու հնարավոր ռիսկերին՝ Արմեն Գրիգորյանը նախ հիշեցրեց.
«Նման մեխանիզմի ներդրման մասին մեկ անգամ հայտարարվել էր դեռ 2018-ի իշխանափոխությունից հետո, որին հանրությունը անվանել էր «խոպանչիների հարկ», թեև խոսքը ոչ թե հարկման, այլ միայն եկամուտների հայտարարագրման մասին էր։ Առաջարկվող փուլերը ընդհանրապես վերաբերում են միայն ժամկետներին և հանրության որոշակի սեգմենտներին, համաձայն որի, պետք է վերջում բոլորը հայտարարագրեն իրենց եկամուտները, այդ թվում՝ օտարերկրյա աղբյուրներից ստացած։ Այստեղ մի հարց. ծախսերը չե՞ն հայտարարագրվելու:
Եթե ծախսերի հաշվառման համակարգ չի լինելու, ապա թաքնված եկամուտների հայտնաբերման գործընթացը անարդյունավետ է լինելու։ Երկրորդ՝ արդյո՞ք հարկային իմաստով եկամուտ հասկացությունը ընկալելի և ընդունելի է մեր քաղաքացիների համար, գիտե՞ն՝ դա ինչ է։ Եթե օրենքին առնչվում են, օրինակ՝ թե՛ «հայտնի» Պողոսը, թե՛ Պողոսի հարևան Բաբկենը, ապա պետք է կիրառման իմաստով հասկանալի լինի երկուսին էլ։ Երբ այդ նախագծի հեղինակները խոսում են իրենց քաղաքական կամքի մասին, պետք է գնան մարզեր, հավաքեն ժողովրդին և սկսեն բացատրել, թե ինչ են պահանջելու նրանցից։
Հսկողությունը դրված է հարկային մարմինների վրա, դրանով իսկ հակակրանք են ստեղծելու այդ մարմնի նկատմամբ։ Ինչ վերաբերում է մեր երկրում սոցիալ-տնտեսական վիճակին և ներդրվող համակարգի համադրելիությանը, ապա նախ պետք է մարդկանց խնդիրներին տրվեն առաջնահերթություններ, սահմանվեն չափորոշիչներ: Եվ եթե դրանց համաձայն հայտարարագրման համակարգը առաջնային լինի, ապա թող հիմնավորեն և ներդնեն»:
Ինչ վերաբերում է համընդհանուր հայտարարագրման ինստիտուտի ներդրումից բխող հնարավոր ռիսկերին հատկապես քաղաքացիների համար, մեր զրուցակիցը շեշտեց, որ ռիսկերը բազմաթիվ են: «Քանի որ այս համակարգը վերաբերելու է բոլորին, ապա պետք է հանրային լսումներ լինեին։ Քաղաքական կամքը այստեղ է երևում. այսինքն՝ լսել մասնագիտական հանրույթի, քաղաքական ուժերի և մեր քաղաքացիների կարծիքները։
Հայտարարագրման մասին ժամկետները սահմանվել են, իսկ տեխնիկական հագեցվածության մասին կան միայն կցկտուր հրապարակումներ, և հայտնի չէ՝ արդյո՞ք ամբողջ տեխնիկական բազան առկա է։ Գյուղաբնակ մեր քաղաքացիների գյուղատնտեսական գործունեությունից ստացված եկամուտները հայտարարագրելուն զուգահեռ կներդրվի՞ նրանց գործունեությունը աշխատանքային ստաժ ընդունելու համակարգ, եթե ոչ, ապա ինչո՞ւ։ Օտարերկրյա աղբյուրներից ստացված եկամուտները ինչպե՞ս և ի՞նչ սկզբունքով են եկամուտ համարվելու, և ի՞նչ ասել է եկամուտ առհասարակ։
Իրական ռիսկը գիտելիքի, իմացության պակասն է, որը մեր քաղաքացիներին դնելու է չհասկացվածության առաջ։Եթե, օրինակ՝ Պողոս Պետրոսի Մարտիրոսյանի եկամուտները համակարգն ինքնաշխատ եղանակով հավաքի, որն էլ հետո խնդիրներ առաջացնի, ինչ-որ անհամապատասխանություն իր հետևից հետևանքներ առաջացնի, արդյո՞ք դա կբարձրացնի վստահությունն այս համակարգի նկատմամբ։ Ռիսկերը շատ են, թեման՝ զգայուն. խոսքը մարդկանց ուղիղ եկամուտների, վերցրած կամ վճարած պարտքերի և այլնի մասին է»,-ընդգծեց նա:
Խոսելով իշխանության հայտարարած տնտեսական «ձեռքբերումների» մասին ու պատասխանելով հարցին, թե, ի վերջո, 14 տոկոս աճի արդյունքում տնտեսության որակի փոփոխություն ունեցա՞նք, Ա. Գրիգորյանը մի քանի դիտարկում արեց: «Մեր տնտեսությունը հիմա գտնվում է տաքացած, եթե չասեմ՝ շիկացած փուլում։ Գործընթացները, որոնք կապված չեն տնտեսական հիմնավորումների և հաշվարկների հետ, ինչպես եկել, այնպես էլ կարող են գնալ։ Ավելի պարզ ասեմ. եթե արտահանման ծավալներն աճել են ռուս-ուկրաինական ռազմական գործողությունների հետևանքով, և եթե հայ տնտեսվարողները պարզապես զբաղեցրել են ուկրաինական շուկայի տեղը, ապա չկա երաշխիք, որ այդ էֆեկտը միշտ կլինի։
Կամ եթե ռուսական ընկերություններն իրենց նկատմամբ կիրառվող պատժամիջոցների պատճառով մատակարումները կատարում են հայկական գործընկերների ներմուծումների կամ ՀՀ-ում ստեղծված նոր ընկերությունների միջոցով, և դրանով իսկ ավելանում է ներմուծման չափը, ապա դա ի՞նչ կապ ունի այս իշխանությունների հետ։ Տնտեսվարողներն իրենք իրենց շնորհքի, գործընկերային հմտությունների շնորհիվ նոր շուկաներ են գտնում, ի՞նչ կապ ունի այս իշխանությունը»,-ասաց մեր զրուցակիցը՝ շեշտելով, որ տնտեսական բլոկի ներկայացուցիչները հիմա իրար հերթ չտալով պետք է գնային Վրաստան և ՌԴ՝ հասկանալու՝ ինչու՞ են կանգնած հայկական բեռները։
«Սա է իրենց խնդիրը՝ գնալ և մեկ օր քնել բեռնատարի վարորդների կողքին։ Ո՞վ պիտի զբաղվի այս մարդկանց հարցերով: Եվ, անդրադառնալով ձեր հարցին, նշեմ, որ եթե ունենք 14 տոկոս տնտեսկան աճ և չունենք ներառական տնտեսական համակարգ, ապա նման որակի փոփոխություն լինել չի կարող։ Աղքատության մակարդակն աճելու է, մարդկանց եկամուտների աճը անհամարժեք է գնաճին։ Ինչ ուզում են, թող ասեն. մարդիկ ապրում են և բոլորից լավ գիտեն, թե ինչպես են ապրում ու թե ինչպես կարող էին ապրել»,-հավելեց նա:
Իսկ թե որքանով գնահատվեցին նույն՝ արտաքին գործոններից բխող ռիսկերն ու հնարավորությունները, ինչպես նաև ռիսկերը, թե ինչ կլինի, երբ այդ արտաքին գործոնները չլինեն, Ա. Գրիգորյանը նկատեց. «Ինչպես արդեն նշեցի, երբ տնտեսությունը շիկանում է, ցուցանիշներն սկսում են արագ աճել, ապա մի քանի հնարավորությունից թեկուզ մեկի չլինելը սրընթաց անկում է գրանցելու։ Ավելի պարզ ասած՝ եթե մեր ցուցանիշները վերաբերում են ներմուծմանը, արտահանմանը, զբոսաշրջիկների, դրամական միջոցների ներհոսքին և այլ գործոններին, ապա սրանցից մեկի նվազումը բացասական հետևանքների է բերելու»։
Իսկ թե ի՞նչ խնդրի առաջ ենք սոցիալական ուղղության մեջ՝ հաշվի առնելով աղքատության մակարդակը, շարունակական գնաճը, նաև կենսաթոշակների չնչին վերանայումներն ու խոստումները, տնտեսագետը մի քանի հանգամանք առանձնացրեց: «Նվազ, բայց պարբերաբար ավելացումները թուլացնում են մարդկանց մեջ ընդվզելու ցանկությունը, իսկ այդ ավելացումների՝ գնաճին ոչ համարժեք դարձնելը նշանակում է պահել աղքատ, որպեսզի հեշտ կառավարվեն։
Կարծում եմ՝ մեր հասարակության հոգեկերտվածքն են ուսումնասիրում կամ գործում են դրան համարժեք։ Այս մարդիկ եկել են իշխանության, որ լավ ապրեն և ամեն ինչ անեն, որ այդ գործընթացը երկար տևի։ 2023 թվականին սպասվում է հարկերի բարձրացում, կավելանա ակցիզային հարկը՝ օղու ակցիզային հարկը մեկ լիտրի համար 2640 դրամից կավելանա և կդառնա 3430 դրամ, ծխախոտի 1000 հատինը՝ 12730 դրամից՝ 14640, իսկ այլ խմիչքների, դիզելային վառելիքի, սեղմված բնական գազի ու էլի շատ սպառվող ապրանքների հարկը կավելացվի 3 տոկոսով։
Ընդ որում, սրան կավելանա ավելացված արժեքի հարկը, առկա գնաճի տեմպը, ու ամեն ինչ պարզ է։ Չնչին ավելացումները հենց հունվարին կչեզոքացվեն, իսկ քարոզչությունը կմնա։ Եվ վերջում՝ մեր երկրի թե՛ անվտանգային, թե՛ սոցիալ-տնտեսական խնդիրները մեկ լուծում ունեն. այդ լուծումը քաղաքական փոփոխություններն են»,-եզրափակեց Ա. Գրիգորյանը»:
