«Ամեն ինչ սկսվում է քեզնից…»

Հարցազրույց Սերժ Լ. Ն.-ի հետ

Տպագրության է պատրաստվում բելգիաբնակ հեղինակ Սերժ Լ. Ն.-ի «Արտացոլումներ» ժողովածուն: Նրա առաջին գիրքը՝ «Ես՝ Հերմինեն» վեպը, հրատարակվել է նիդեռլանդերենով Բելգիայի Թագավորությունում, 2020 թվականին: Կարճ պատմվածքների այս ժողովածուով հեղինակը հայ ընթերցողին է ներկայանում առաջին անգամ:

–Կան, որ ասում են՝ կյանքը գրականության սեւագիրն է: Կան, որ երազել են գրել կյանքի պես, կյանքի ռիթմը բերել գրականություն… Կան նաեւ, որ գրականությունն են համարում կյանքը մոդելավորող համակարգ… Փոխներազդման այս դաշտում որտե՞ղ է սահմանը:

-Կյանքի ու գրականության սահմանն անցնում է գրողի սրտի միջով: Ազնիվ, կյանքի ու գրականության համար ցավող գրողի: Նա գրականության մեջ ցույց է տալիս կյանքը ճիշտ տեսնելու եւ զգալու ճանապարհը:

–Եվ, այնուամենայնիվ, կյանքը դառնում է գրականություն եւ գրականությունն էլ՝ կյա՞նք:

-Դրանք մեր գոյության անբաժանելի մասերն են: Լավ գրականությունը կյանքի ծովի մեջ դեպի վեր խոյացող աշտարակն է, որի վրա լույս կա նավակների համար: Դա կախված է գրականության որակից, որը, ինչքան որակյալ, այնքան լավ է լուսավորում նավակների՝ մարդկանց ուղին: Թե չէ՝ ոչ ոք իր հանգրվանին, իր նավահանգստին չի հասնի: Այնտեղ՝ որտեղ պետք է ինքը լինի: Դրա համար գրականությունը եւ, ընդհանրապես, արվեստը շատ կարեւոր են: Պատասխանատու: Ամեն ինքնասիրահարվածի տեղը չեն: Ամեն պատահական մարդու մենք չենք հանդուրժում մեզ համար որպես բժիշկ, չէ՞: Ամեն պատահական մարդ չպետք է զբաղվի նրանով, ինչն իր կոչումը չէ, այլապես կստեղծվեն այնպիսի հասարակություններ, որտեղ ապակողմնորոշված մարդիկ կարող են մտածել, որ իրենցից յուրաքանչյուրը կարող է երկրի նախագահ լինել:

–Ուրեմն, գրականությունը ճանապարհ է բացում կյանքի ծովում. այն կյանքում է, բայց կյանքից վեր բարձրացող աշտարակի պես:

-Գրականությունը կյանքը ապրել տվող ճանապարհ է, որը տարբերություն է դնում ապրելու կամ ուղղակի գոյություն ունենալու միջեւ: Գրելը նաեւ ինքնազոհաբերություն է, մի քիչ քրիստոսություն՝ հանուն մթին վարժված աչքերը լույսի սովորեցնելու: Ինքնամեկուսացումն է՝ հանուն ճշմարտությունը հայտնաբերելու:

–Առաջին գիրքդ գրվեց ինքնամեկուսացման շնորհի՞վ…

-Առիթ էր. հասունացած էր դա: Շատ բաների, երեւույթների ես նայում եմ ոչ թե այնպես, ինչպես որ կան, այլ այնպես, ինչպես պիտի լինեին: Մենք կյանքի բոլոր հանգամանքներում միշտ ճիշտ ընտրություն անելու հնարավորություն ունենք, բայց կյանքում ամեն անգամ ճիշտը անելը չի խրախուսվում, ճիշտը ու լավը:

–Իսկ ո՞րն է ճիշտը:

-Երբ արածիցդ հետո խիղճդ չի տանջում, որովհետեւ բոլորն էլ գիտեն, թե ինչ են արել, եւ ինչն էր կարելի, իսկ ինչը՝ ոչ:

–Իսկ ի՞նչ է ազատությունը, ընտրություն անելու ազատությունը…

-Ազատությունը գեղեցիկ գաղափար է: Նոր պիտի գա:

–Ե՞րբ ես դու ազատ:

-Երբ որ մենակ եմ:

–Լրիվ մենակ լինել հնարավո՞ր է:

-Երկրագնդի վրա՝ ոչ:

–Իսկ ուրիշ տեղ կա՞:

-Մի օր կիմանանք:

–Երբ բոլոր նավերը հասնեն նավահանգի՞ստ:

-Նավեր կան, որ նավահանգիստների չեն հասնելու: Մարդիկ կան, որ կյանքի ընթացքում չեն արթնանալու ու, ինչ-որ բանի պակասը զգալով ու սպասելով՝ մեռնելու են:

–Նավահանգիստն արթնացո՞ւմն է, թե՞ արթնացումը տանում է նավահանգիստ:

-Արթնացումը տանում է նավահանգիստ: Վայրի սագերի տեսակ կա, որոնց ձագերը բույնը լքելիս (որը գիշատիչներին անհասանելի ժայռոտ տեղերում է) պիտի ցատկեն դեպի ներքեւի քարերը, որովհետեւ դեռ թռչել չեն կարող, եւ հետո նրանցից չջախջախվածները պիտի հասնեն ծովին: Այդ ցատկելու բնազդը, ավա՜ղ, բոլորի մեջ չկա, չցատկողները մնում են իրենց բներում եւ ոչ մի տեղ չեն հասնում: Մենք դեռ չենք ցատկել:

–Իսկ որտե՞ղ է նավահանգիստը:

-Սիրած մարդու մոտ:

–Ցատկը սովորաբար հերոսն է անում: Ո՞վ է հերոսը:

-Հերոսը նա է, ով անկեղծ է նույնիսկ այն ժամանակ, երբ որ ինքն էլ է վախենում:

–Պատերազմները երբեւէ կդադարե՞ն:

 -Եթե մենք մեր ապրելու ձեւը չփոխենք՝ ոչ: Պատերազմն անաքրոնիզմ է: Ոչ մի պատերազմ ժողովրդի համար չէ, չնայած ժողովուրդն է մեռնում: Պատերազմը կռվի դաշտում չեն շահում կամ կորցնում. դա աշխարհակարգը որոշող մարդկանց վճիռների ծխածածկույթն է:

–Աշխարհի սկզբից շատերն են փոխելու ձեւ որոնել ու կարծես թե չեն գտել:

-Սխալ տեղ են փնտրել, դրա համար էլ չեն գտել: Քանի դեռ կյանքը տնտեսական չափորոշիչներով են չափում, դա հնարավոր չէ: Ներկա աշխարհակարգը ձեւավորված է այնպես, որ քիչ քանակությամբ մարդկանց ծառայի: Մենք մեզ չենք պահում բանական արարածների նման, որոնք հոգ են տանում իրար համար: Ծնված օրվանից յուրաքանչյուր մարդ դառնում է տնտեսական մեխանիզմի ստրուկը, եւ ամեն ինչ պետք է սկսի նորից: Իսկ դա սխալ է. այդ ժամանակները վաղուց անցել են: Երկրագնդի վրա ժամանակավոր (լավագույն դեպքում՝ հարյուր տարի) ապրող մարդու՝ անձնական սեփականություն ունենալու պատրանքն իրեն սպառել է ամեն մի համակարգում: Մենք չունենք երկրագունդը, այլ երկրագունդն ունի մեզ, ինչպես երբեւէ ունեցել է դինոզավրերին, այնպես որ երկրագնդի վրա գոյություն ունեցող որեւէ հողակտոր որպես սեփականություն ունենալը եւ դրա համար ամբողջ կյանքում աշխատելը նույնքան անհեթեթ է, որքան տաքսու ուղերթի ընթացքում քո նստարանը քո անձնական սեփականությունը համարելը:

–Համաշխարհային պատմության նշանավոր դեմքերից ո՞ւմ հետ կուզեիր զրուցել:

-Չերչիլի… Կուզեի իմանալ, թե ինչպես են դավաճանությունը ազգի միջից հանում:

–Իսկ ո՞ր գրողի հետ գարեջուր կխմեիր:

-Հեմինգուեյի:

–Եվ ի՞նչ հարց կտայիր…

-Ինչո՞ւ ես այդքան խմում… Թեեւ ինքը պատասխանել է, որ խմում է, որպեսզի ուրիշներին հետաքրքիր դարձնի իր համար: Բայց, միեւնույնն է, կհարցնեի:

–Տոլստո՞յ, թե՞ Դոստոեւսկի:

-Դոստոեւսկի:

–Գեղեցիկը կփրկի՞ աշխարհը:

-Գեղեցիկն անհրաժեշտություն է: Գեղեցիկն այն է, ինչի հետ շփվելուց հետո խաղաղվում ես, ուրախանում: Իսկ աշխարհը փրկել պետք չէ. մարդկանց է պետք փրկել: Արտաքին կեղծիքից ու ներքին ինքնախաբեությունից:

–Անմարդաբնակ կղզի պիտի գնաս. ի՞նչ կվերցնեիր հետդ:

-Թուղթ ու գրիչ:

–Համաշխարհային գրականությունից ո՞ր կերպարի հետ քեզ կհամեմատեիր:

-Ոչ մեկի: Ամեն մի կերպար եւ ամեն մարդ իրենը բերել է: Երկրորդը պետք չէ: Ամեն ինչ սկսվում է քեզնից:

–Քո հերոսներին կուզեի՞ր հանդիպել:

-Ես նրանցից երբեք չեմ բաժանվել: Դրա համար ես մենակ եմ, բայց միայնակ չեմ:

–Գրական ո՞ր հերոսին կուզեիր կենդանացնել:

-Փոքրիկ Իշխանին:

–Քառասուն տարի առաջ քեզ ի՞նչ կասեիր:

-Արա՛, ինչ մտածել ես: Մեծերին շատ մի՛ լսիր, որովհետեւ իրենք էլ չգիտեն: Ոչ ոքի մի՛ սպասիր:

–Քեզ որտե՞ղ կհանդիպես տասնհինգ տարի հետո:

-Ֆրանսիայի հարավում… Չորս գիրք գրելուց եւ «Ես՝ Հերմինեն» վեպը ֆիլմ դարձնելուց հետո:

–Ո՞րն է գրելու ամենահզոր ազդակը:

-Ինձ համար՝ այլընտրանքի բացակայությունը:

–Կա՞ մի գիրք, որ կուզենայիր ինքդ գրած լինել:

-Աստվածաշունչը…Բայց, իհարկե, իմ ձեւով:

–Կա՞ մի գիրք, որ չպետք է գրվեր:

-Գրական ճաշակը գցող բոլոր գրքերը:

–Կա՞ մեկը, ում կուզենայիր մի անգամ էլ տեսնել:

-Ում որ առաջին անգամ սիրել եմ:

–Իսկ մեռյալների՞ց…

-Ես դեռ ողջերի հետ եմ: Իսկ նրանց հետ կխոսեմ, երբ ինքս էլ այն կողմում լինեմ:

–Ո՞ւմ ձեռքը երբեք չես սեղմի:

-Ռոբերտ Քոչարյանի:

–Նպատակն արդարացնո՞ւմ է միջոցը:

-Ո՛չ:

–Ի՞նչ է մահը:

-Մահն ինքնին գոյություն չունի, տրանսֆորմացիա է: Ոչ մի բան չի մահանում բնության մեջ, ուղղակի փոխում է ձեւը:

–Որտե՞ղ է դժոխքը:

-Մեղավոր մարդու սրտի մեջ:

–Իսկ դրա՞խտը:

-Երբ գիտես, որ ճիշտ նավահանգիստ ես ընտրել:

–Երկնքում չէ՞ արդյոք…

-Երկինքը տիեզերքի հատակն է:

–Ինչի՞ համար կյանքդ կտաս:

-Ոչ թե ինչի, այլ ում… Աղջիկներիս:

–Ո՞րն է նախընտրելի՝ պա՞հը, թե՞ հավերժությունը:

-Տարբերություն չկա դրանց միջեւ:

–Երա՞զը, թե՞ իրականությունը:

-Երազը:

–Հիմա՞, թե հետո:

-Հիմա:

–Ինչի՞ մասին պիտի գրել հիմա:

-Մարդու:

–Ինչպե՞ս:

-Այնպես, որ իրենք իրենց հասկանան:

–Սի՞րտը, թե՞ ուղեղը:

-Սիրտը:

–Մո՞տ, թե՞ հեռու:

-Մոտ: Հեռուից հոգնել եմ արդեն:

–Կարմի՞րը, թե՞ սեւը:

-Կարմիրը:

–Հի՞նը, թե՞ նորը:

-Նորը:

–Ձա՞յնը, թե՞ լռությունը:

-Անմեղների ձայնը եւ մեղավորների լռությունը: Մարդը պիտի ինքն իրեն ների, որ հասնի ներքին ազատության:

–Ձա՞յնը, թե՞ բույրը:

-Բույրը: Կնոջ բույրը:

–Ի՞նչ է ասում քո նոր գիրքը:

-Մարդկանց ուշադրությունն ուղղում է անկարեւորից դեպի կարեւորը:

–Իսկ ո՞րն է կարեւորը:

-Կյանքը, սիրտը, արեւը:

–Եվ շատ հին մի հարց, որն, այդուհանդերձ, չի սպառել իրեն: Երբ Արարչին հանդիպես, ի՞նչ կասես նրան:

-Շնորհակալություն:

Զրուցեց ԼԻԼԻԹ-ԼՈՒՍԻՆԵ ՍԵՅՐԱՆՅԱՆԸ