ԵՐԵՎԱՆ-ԹՈՐՈՆԹՈ – Լարա Արաբյանը (Արապեան) եռալեզու դերասանուհի, բեմադրիչ եւ գրող է, որը մինչ Կանադայում հաստատվելն աշխատել է Նյու Յորքում եւ Փարիզում: Ծնվել է Բեյրութում, նախնիները Կիլիկիայից են (Սիս) եւ Տիգրանակերտից: Դերասանական ուսումը ստացել է Բանֆ-Սիթադել արհեստավարժ թատերական ծրագրում: Աշխատել է Կանադայի տարբեր թատերախմբերում, հանդես եկել «Փլատակներ», «Բեռնարդա Ալբայի տունը», «Մենություններ», «Արծաթե նետ», «Արյունոտ հարսանիք», «Փխրուն ափին», «Բեռնարկղը» եւ այլ բեմադրություններում: Մասնակցել է 18 կինո եւ հեռուստատեսային նախագծերի: Որպես գրող՝ եղել է Բանֆի թատերագիրների միավորման եւ «Նայթվուդ» թատրոնի «Write from the Hip» ծրագրի անդամ: Նրա վերջին՝ «Համոզմունքներ» պիեսի համաշխարհային առաջնախաղը կայացել է անցյալ աշնանը Ֆրանսիայի «Les Ze՛brures» փառատոնում: Երկու անգամ առաջադրվել է «Դորա» գրական մրցանակին: Դասախոսում է Ջորջ Բրաուն եւ Շերիդան քոլեջներում:
–Սիրելի՛ Լարա, ի՞նչ դժվարություններ է հաղթահարել լիբանանահայ աղջիկը Կանադայի մշակութային խճանկարում իր տեղը գտնելու համար:
-Անշուշտ, այստեղ հասնելու ճանապարհը հեշտ չէր: Երբ ես նոր էի սկսում (ու դեռ իմ մանուկ ժամանակ), կինոյում չկային հայ կանանց օրինակներ, որոնց կարող էի մատնանշել, բացառությամբ, իհարկե, Շերի, բայց նա բոլորովին այլ աշխարհից էր թվում: Այն հայ համայնքներում, որտեղ մեծացել եմ, հիմնականում՝ Թորոնթոյում եւ Օթթավայում, դերասան լինելու գաղափարը բոլորովին օտար էր: Հայ արվեստը, որին առնչվում էինք, միշտ անցյալինն էր` ավանդական պարեր կամ համերգներ: Բացի այդ, թվում էր նաեւ, որ դերասան լինելու վրա խարան կար, հատկապես իգական սեռի համար դա կարծես անպատվաբեր, անվայել ապրելակերպ էր: Ես շատ ուրախ եմ, որ ամեն ինչ իսկապես փոխվել է: Թորոնթոյի համայնքում այժմ կա ակտիվ ներգրավվածություն եւ նույնիսկ խրախուսանք՝ խորամուխ լինելու արվեստների մեջ եւ դարձնելու դրանք գործիք՝ մեր ինքնության բացահայտման եւ հաստատման համար: Հուզիչ է դա տեսնել, եւ ես այնքա՜ն հպարտ ու խոնարհ եմ՝ լինելով դրա մի մասնիկը: Ես սկսում եմ դառնալ հայ սկսնակ երիտասարդ արվեստագետների շփման կետը, եւ դա ինձ դուր է գալիս: Եվ ուրախությամբ ասում եմ, որ այժմ մեծ սեր եւ աջակցություն եմ զգում համայնքի կողմից:
–Քո ֆիլմագրությունից պարզ է դառնում, որ հիմնականում կերպավորել ես արաբ եւ հայ հերոսուհիների: Ինչպե՞ս ես վերաբերվում այդ իրողությանը:
-Կանադական մշակույթի մեծ խճանկարում իմ տեղը գտնելու համար՝ դա նույնպես էվոլյուցիա էր: Շատ երկար ժամանակ ինձ համարում էին սոսկ «էկզոտիկ», «էթնիկ» (բառացիորեն ինձ այս խոսքերն են ասել ոլորտի մարդիկ), հետեւաբար, ինձ առաջարկում էին նեղ շրջանակի դերեր, հատկապես կինոյի եւ հեռուստատեսության աշխարհում: Տարիների ընթացքում ինքս ինձ ստիպեցի լինել շատ համառ դերասան՝ ստեղծելու համար մի տարածություն, որտեղ իմ ձայնը կարող էին լսել եւ հաշվի առնել: Եվ, իհարկե, իմ փորձառությունը որպես BIPOC («սեւ, բնիկ, գունավոր») դերասանուհի ամենեւին էլ եզակի չէր: Հանգամանքները բարելավվել են, փոխվել են վերջին տարիներին, բայց դեռ ճանապարհ ունենք անցնելու:
Ես միշտ ուրախ եմ եղել «ներկայացնել» իմ ժողովրդին եւ իմ ավելի լայն համայնքն ու մշակույթը, բայց երկար ժամանակ դա միակ բանն էր, որն ինձ «թույլատրում» էին անել, իսկ Կանադայի նման երկրում դա ոչ մի իմաստ չուներ: Շատ հիասթափեցնող էր, որ աշխատանք ունենալու համար միշտ պետք է կերպարը խաղալ որոշ առոգանությամբ կամ գլխաշոր կապած: Այս մասին ես խոսում եմ իմ«Սիրանույշ» մենաներկայացման մեջ, որը 19-րդ դարի վերջի, 20-րդ դարի առաջին քառորդի հայ բեմի ականավոր դերասանուհու մասին է: Մեր տանը կատակում էին հաճախ՝ «Այս դերդ գլխաշորո՞վ է լինելու, թե՞ առանց»: Ես հպարտ եմ, որ ներկայացնում եմ իմ արմատները, բայց հիասթափեցնող է, երբ սահմանափակվում ես՝ ցույց տալով քո միայն մեկ մասը: Էլ չենք խոսում այն մասին, որ այդ կարգի կերպարները հաճախ լինում էին «ահաբեկիչներ» կամ տրավմատիկ փախստականներ կամ գաղթականներ: Իհարկե, այդ մարդիկ գոյություն ունեն իրական կյանքում, բայց եթե դա միակ պատկերացումն է, որը տեսնում ենք, մինչդեռ մենք բաց ենք թողնում նրանցից շատերի մարդկայնությունը: Դա այնքան նվաստացնող է: Եվ դա հաճախ է լինում BIPOC դերերի հետ:
Ես բախտ եմ ունեցել արաբուհիների իմ վերջին մի քանի դերերով մարմնավորել զվարճալի, բարդ, սիրող մարդկանց, որոնք նման են բոլորին: Նկատի ունեմ, որ նրանք չեն որոշարկվում սոսկ «ուրիշ մեկը» լինելով: Դա իսկապես ուրախություն է եւ արտոնություն:
Ուրախ եմ նաեւ հայտնել, որ ավելի ու ավելի շատ եմ կերտում առանց հատուկ առոգանության խոսող կամ որոշակի հայ կամ արաբ կերպարներ: Վերջապե՛ս: Ուզում եմ նաեւ ասել, թե որքա՜ն կարեւոր է, որ մարդիկ իրենց տեսնեն «եռաչափ» ձեւով: Մեր համայնքի մարդիկ, հատկապես կանայք, «Սիրանույշը» դիտելուց հետո գալիս էին ինձ մոտ եւ պատմում իրենց զգացողությունները: Անծանոթ մարդիկ արտասվում էին, խնդրում գրկել ինձ կամ խոսել իրենց պայքարի մասին, որովհետեւ բեմում տեսնում էին մի հայ կնոջ, որի հետ կարող էին նույնականանալ: Դա շատ հուզիչ փորձառություն էր թե՛ նրանց, թե՛ ինձ համար:
–Լա՛րա, բացի անգլերեն եւ ֆրանսերեն գրելուց, կարո՞ղ ես պիեսներ գրել նաեւ հայերեն: Հրաշալի կլիներ, քանի որ արեւմտահայերեն պիեսներ գրող հեղինակները քիչ են:
-Դա հիանալի մարտահրավեր է, եւ ես ունեմ որոշ գաղափարներ, որոնք եռում են այս պահին: «Սիրանույշ»-ում կան հայերեն երկար հատվածներ, բայց դրանք հիմնականում կազմված են հայտնի պիեսներից: Կցանկանայի պիես գրել այն հայերենով, որը հաճախ խոսում են Թորոնթոյում, որը միախառնված է իմ մանկության հայերենին (որն արդեն խառնված էր արաբերենի, թուրքերենի եւ ֆրանսերենի հետ) եւ անգլերենին: Հայեցակարգը, թե որտեղ է լեզուն ապրում մեր մեջ, եւ թե ինչպես ենք մենք տարբերվում յուրաքանչյուր լեզվով, որով խոսում ենք, մի բան է, որը տարիներ շարունակ հիացրել է ինձ: Ես գիտեմ, որ ես այլ մարդ եմ, երբ խոսում եմ հայերեն եւ ուրիշը՝ երբ խոսում եմ այլ լեզվով: Հայերենը նստած է իմ խորքում, այն իմ սովորած առաջին լեզուն է:
–Շերիդան քոլեջում դու ղեկավարում ես «Մեծացնելով ոսպնյակը» թրեյնինգների եւ իրազեկման շարքը, որը նվիրված է պատմականորեն լուսանցքում հայտնված ձայներին: Այնտեղ ներառե՞լ ես հայկական ձայներ: Չէ՞ որ մեր ձայները նույնպես լուսանցքայնացված են:
-«Մեծացնելով ոսպնյակը» կենտրոնացնում է պատմականորեն լուսանցքում հայտնված ձայներին բոլոր տեսանկյուններից՝ էթնիկ, ռասայական, LGBTQ+, ֆեմինիստական, նյարդաբազմազան (նեյրոդիվերգենտ): Շատ եմ աշխատել՝ համոզված լինելու համար, որ ներկայացված են բոլոր խմբերը: Ես իսկապես հավատում եմ, որ երբ բարձրացնում ենք այլոց, մենք նույնպես բարձրանում ենք, ուստի, թեեւ սա կոնկրետ հայկական նախաձեռնություն չէ, այն բացարձակապես օգուտ է տվել մեր համայնքին: Այնուամենայնիվ, կա մի բոնուս. քանի որ ես եմ այդ դասախոսությունների շարքի ղեկավարը, խոսում եմ իմ սեփական փորձի մասին, եւ ուսանողները տեղեկանում են նաեւ մեր պատմությանը:
–Լա՛րա, մենք ծանոթացանք 2008 թվականին, երբ դու եկել էիր մասնակցելու «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնին: Հայաստան այցդ քո արմատներին «փարվելու» գործողությո՞ւն էր, թե՞…
-Միանշանակորեն՝ դա իմ արմատները բացահայտող ճամփորդություն էր, նույնիսկ եթե իմ ընտանիքը ներկա Հայաստանի տարածքից չէ: Դա մի աներեւակայելիորեն փոխակերպող ուղեւորություն էր, որի ալիքները շարունակում են ազդել ինձ վրա: Մի վայրից, որտեղ հայերենը հիմնականում անհայտ է, անցա մի վայր, որտեղ այն ամենուր էր: Սյուրռեալիստական էր: Այս մասին ես խոսում եմ «Սիրանույշ»-ում, թե ինչպես առաջին երկու օրերին զգում էի ինձ համար ստեղծված տարօրինակ երկրի դիսնեյլենդային մի տարբերակում: Այնքա՜ն անսովոր էր՝ լինել մի վայրում, որտեղ ստիպված չէի շատ ջանքեր թափել իմ էթնիկ պատկանելությունը «լինելու» համար. ես պարզապես այն էի, ինչ որ եմ: Եվ ես բոլորի նման էի: Եվ, իհարկե, Հայաստանն այն վայրն էր, որտեղ ես բացահայտեցի Սիրանույշին եւ նրա պատմությունը: Կարող է սովորական թվալ, բայց նրա համառությունն ու արտիստականությունը շարունակում են ոգեշնչել ինձ ամեն օր:
–Ո՞ր փուլում է այժմ «Սիրանույշը»:
-Ես ոգեւորված եմ հայտարարելու, որ «Սիրանույշն» առաջին փուլից հետո կվերադառնա բեմ հաջորդ տարվա հոկտեմբերին Թորոնթոյում կայանալիք «Նեքսթ սթեյջ» փառատոնում: Ես նաեւ ակտիվորեն զբաղվում եմ նրա հյուրախաղերի հարցով, քանի որ բեմադրության հանդեպ հետաքրքրությունը մեծ է: Թեեւ այն միայն հայ հանդիսատեսի համար չէ, մեր համայնքի շատ անդամներ հարցնում էին, թե երբ եմ այն ցուցադրելու Լոս Անջելեսում՝ փոքր Հայաստանում: Եվ այն շատ եմ ուզում ներկայացնել Հայաստանում:
–Հայաստանին եւ հայությանն առնչվող այլ ծրագրեր ունե՞ս:
-Թեեւ այս պահին կոնկրետ հայության հետ կապված ոչինչ չեմ գրում, բայց զգում եմ, որ սփյուռքահայ արվեստագետի իմ ինքնությունը միշտ դրսեւորվում է իմ աշխատանքում. դա այն ոսպնյակն է, որի միջով ես տեսնում եմ ամեն ինչ: Վերջերս ես գրել եւ բեմադրել եմ ֆրանսերեն մի պիես՝ միջինարեւելքցի մի ընտանիքի մասին, որն իմ «դիմահարդարման» շերտերից մեկն է՝ որպես բազմալեզու հայ արվեստագետ: Այնքա՜ն շատ դռներ կան, որոնց միջով կարող են մուտք գործել հայ արվեստագետները՝ բացահայտելու մեր անընդհատ զարգացող ինքնության (ինքնությունների) տարբեր կողմերը…
ԱՐԾՎԻ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ
