Category: 26 Հուլիսի, 2019

20:28, 22 հլս 2019

Գերագույն արժեքը Մարդն է, իր ազատ տեղաշարժի, ուսումնառության իրավունքով: Հուսադրող էին տարբեր բարձրաստիճան այրերի խոսքն ուսման շարունակականության, գիտության զարգացման ու մասնագետների ներգրավման մասին:

Անսալով ՀՀ վարչապետի կոչին, որդիս, առժամանակ ընդհատելով ուսումը, վերադարձել է Հայաստանՙ ՀՀ ԶՈւ ծառայելու: Հիմա էլ համարվում է Մոսկվայի Ֆիզիկատեխնիկական Ինստիտուտի (МФТИ)  ասպիրանտուրայի 1-ին կուրսի ուսանող: (2018թ. ամռանն, ավարտելով ՄՖՏԻ-ի մագիստրատուրան, ուսման շարունակականությունը չընդհատելով, ընդհանրական կարգով ընդունվել է նույն հաստատության ասպիրանտուրայի անվճար բաժին):

ՊՆ տեխնոլոգիական (գիտական) վաշտում ընդգրկվելու Պն-ի հայտարարած մրցույթի 1-ին փուլում, ցավոք, չի հավաքել բավարար միավորներ: Դա կարող է պայմանավորված լինել տարբեր գործոններով (օրինակՙ 8 տարի ՌԴ-ում ռուսերենով ուսուցմամբ եւ թեստերի միայն հայալեզու լինելով, …): Կարծում եմ այս անհաջող արդյունքը չի կարող ստվերել իր անցած ուսումնական ուղին եւ կարողությունները: Հավելեմ նաեւ, որ Շանթը եւ մի քանի ուսանողներ, 2011թվին ուղեգրվել են ՀՀ ԿԳՆ-ի կողմից ուսումնառության, սակայն 2015 թվականի փետրվարի 5-ի N 117-Ն թվի որոշման արդյունքում, հայտնվել են անհավասար ու հանիրավի անօրեն վիճակում (այս խնդրին քաջատեղյակ են համապատասխան պետական մարմինները), այլապես որդիս կունանար տարկետման իրավունք եւ հնարավորություն ուսումն ավարտին հասցնել:

Ինձ բնավ հաճելի չի փաստել, որ որդիս ունի առողջական ոչ կրիտիկական խնդիրներ (ողնաշարի, սրտի, հարթաթաթության, …), որոնք հայտնաբերվել են Զինկոմիսարիատի կողմից դեռ 2010 եւ 2015 թվականներին: Հիմա հասակը գերազանցում է 170 սմ-ը, իսկ քաշը 45-47 կգ է (որը զարմանալիորեն համարվում է նորմալ):

Պետական բարձրաստիճան այրերը կարեւորում են երկրում գիտության եւ մտավոր ներուժի գրավմանը, խթանմանը: Ուսումնառելով ֆիզիկայի բնագավառում աշխարհի  լավագույն ԲՈւՀ-երից մեկում (8 Նոբելյան մրցանակակրի հիմնական աշխատավայր, եւս 2 Նոբելյան մրցանակակրի alma-mater (մայր բուհ), Ֆիզտեխի 3 շրջանավարտ դարձել են տիեզերագնաց) եւ նկատի առնելով վերը նշված առողջական հանգամանքները, կրկին խնդրում եմ հնարավորություն ընձեռել որդուս իր ծառայությունն առավել արդյունավետ անցկացնել ՊՆ այնպիսի օղակում, որտեղ առավելագույնս կօգտագործվի իր ներուժը: 

Դեմ եմ ցանկացած օրինազանցության: Սակայն մի՞թե օրենքի տառին հետեւելով, չդիտարկելով տարբեր դեպքեր, այդկերպ չենք անտեսում երիտասարդ Մարդու ճակատագիրը: Մի՞թե ճկուն, բազմակողմանի համալիր մոտեցմամբ ավելի մարդասիրական ու արդյունավետ չենք օգտագործի մարդու հնարավորությունները: Հաճախ փաստարկում ենՙ նախադեպ չի եղել: Բայց չէ՞ որ նախադեպերից են ծնվում նոր ուղիներ… Երիտասարդներ, որոնց համար Հայրենիք գաղափարն առաջնային է եղել (հրաժարվել են այլ երկրում առաջարկված քաղաքացիությունից), հիմա սեփական Հայրենիքում զգում են իրենց գիտելիքներն անպետք: Քանիցս իմ հարցադրմանը, պատասխանել ենՙ գիտելիքները կկիրառվեն զորամասում…

Երիտասարդ մի քանի ուսանողների վերադարձին առնչվող, ամիսներ առաջ հղած նամակներից շատերին անգամ պատասխան չի եղել: Պարզապես, վհատեցնող է:

Որդուս զորակոչի հետ կապված դիմել եմ ՀՀ ՊՆ ռազմարդյունաբերության կոմիտեի նախագահին, ՀՀ ՊՆ նախարարին, ՊՆ ԶՈւ ԳՇ, ԿԳՆ, ԱԺ հանձնաժողովներ, ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարին, ՊՆ-ին կից հանրային խորհուրդ, ՀՀ նախագահին, ՀՀ կառավարություն:

Երբեւէ չէի նախընտրի հանրայնացնել այն կարգի խնդիր, որը ներառում է նաեւ անձնական տարրեր: Հստակեցնեմՙ իմ որոշումն է որպես ծնող եւ երիտասարդն անհաշտ է հրապարակայնացմանը: Իմ որդին դասալիք չի եւ վերադարձել է Հայրենիք իր մտավոր կարողությունները ԶՈւ-ում կիրառելու: Ինձ տեսանելի վերջին քայլն է, որ հուսամ կվերադարձնի հավատն առ Հայրենիքի հոգածություն իր զավակների, նրանց գիտելիքների կարեւորության հանդեպ, կխթանի նրանց վերադարձը:

Համին Գրիգորյան
hetq.am, https://hetq.am/hy/article/105835

ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ի ֆեյսբուքյան էջում ընկերության գլխավոր տնօրեն Ռալֆ Յիրիկյանը ներկայացրել է «Rakuten Viber»-ի հետ համատեղ նախագիծՙ ուղղված սոցիալական ցանցերում հայերենով հաղորդակցումը խթանելուն:

Ֆեյսբուքյան ուղերձում Ռալֆ Յիրիկյանը վերահաստատել է, որ ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ը մշտապես կարեւորում է հայերենի կիրառումն առօրյա հաղորդակցության մեջՙ թե՛ կարճ հաղորդագրություններում (SMS), թե՛ սոցիալական ցանցերումՙ հաշվի առնելով այն, որ լեզուն ազգային ինքնության կարեւոր մաս է:

Մասնավորապեսՙ տարիներ առաջ ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ն առաջինն է սկսել իր բաժանորդներին ուղարկել հայատառ SMS-ծանուցումներ: Այժմ, երբ սոցիալական ցանցերը գնալով ավելի ու ավելի են զարգանում, հայերեն գրելն այլեւս բավարար չէ: Չէ՞ որ մարդիկ տարբեր հավելվածներում շփվում են ոչ միայն գրելով, այլեւՙ հաճախ պիտակներ (ստիկերներ) ուղարկելով:

«Սոցիալական ցանցերում ստիկերներն օգտագործվում են զգացմունքներ արտահայտելու կամ տպավորություններ կիսելու համար: Ուշադրություն դարձրե՛ք եւ ինքներդ էլ կհամոզվե՛ք, թե որքան հաճախ եք օգտագործում լատինատառ ստիկերներ. «OK», «OMG», «Oooops», եւ այլն … Դրանք համատարած են եւ հասկանալիՙ աշխարհի ցանկացած կետում: Բայց արդյո՞ք դրանք արտահայտում են մեր ազգային առանձնահատկությունները, արդյո՞ք դրանք արտահայտում են հայախոս մարդու հարուստ ներաշխարհը, հային բնորոշՙ զգացմունքների ու հարաբերությունների ամբողջ ջերմությունը, մեր հայրենիքի գույներն ու երանգները: Որքա՜ն լավ կլիներ, եթե դրանք լինեին հայերեն», – նշել է Յիրիկյանը:

Բաց աղբյուրների համաձայնՙ Հայաստանում ամենաօգտագործվող հավելվածը «Viber»-ն է: Այս հանգամանքը հաշվի առնելով, որպես սոցիալական հարթակներում ազգայինը խրախուսող ընկերությունՙ ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ը «Viber»-ի հետ համատեղ իրականացրել է եւս մեկ կարեւոր քայլՙ համացանցում մարդկանց շփումը հայերեն դարձնելու ուղղությամբ:

«Այսօրՙ «Viber»-ի հետ միասին գործարկում ենք հայկական ստիկերներ: Ինչու՞ չասել «Բարեւ»ՙ «Hello»-ի փոխարեն, ինչու՞ չլինի հայկական կերպար, ինչու՞ «Good night», այլ ոչ թեՙ գեղեցիկ «Բարի գիշեր», ինչու՞ սերը չխոստովանել հայերենով…»,- ասել է ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ի գլխավոր տնօրենն իր ուղերձում:

Սոցիալական ցանցերի օգտատերերին ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ն ու Viber-ը մաղթում են ուրախ եւ հաճելի ամառային շփումներՙ հորդորելով երեք ամիս անվճար ներբեռնե՛լ ու օգտագործե՛լ հայեցի պիտակներ (ստիկերներ) ու վայելել հայերենը «Viber» հավելվածում:

ԱՐԵՎԻԿ ՔԵՇԻՇՅԱՆ

Նավագնացության անվտանգության խնդիրներ

Պենտագոնը հավանություն է տվել Սաուդյան Արաբիա հավելյալ զինծառայողներ եւ անհրաժեշտ տեխնիկա ուղարկելու ծրագրին: Համապատասխան կարգադրությունը հաստատել է ԱՄՆ պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Ռիչարդ Սպենսերը : ԱՄՆ Կենտրոնական հրամանատարության հաղորդագրության մեջ նշվում է, որ հավելյալ զինծառայողները եւ համապատասխան տեխնիկական միջոցները Սաուդյան Արաբիա կուղարկվեն այդ երկրի պաշտպանության նախարարի թույլտվությամբ: Պենտագոնում մանրամասնել են, որ նման որոշումը կդառնա հավելյալ զսպիչ գործոն եւ տարածաշրջանում կապահովի երկու երկրների ուժերի ու շահերի պաշտպանությունը:

2003 թվականին ԱՄՆ-ը Սաուդյան Արաբիայից գրեթե ամբողջությամբ դուրս էր բերել իր 10 հազարանոց զորքը, որն այնտեղ էր գտնվում Պարսից ծոցի պատերազմի ժամանակներից: 2003 թվականից հետո Սաուդյան Արաբիայում մնացել էին միայն ամերիկացի զինվորական հրահանգիչներ:

Մայիսի վերջերին Սպիտակ տան ղեկավար Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ լրացուցիչ կարգով Մերձավոր Արեւելք կուղարկվի մոտ 1500 ամերիկացի զինծառայող: Նշվում էր, որ դա անհրաժեշտ է իրանական ապառնալիքից պաշտպանվելու համար: Ապա հունիսին Պենտագոնը հայտարարեց, որ Մերձավոր Արեւելք կուղարկվի 1000 զինծառայող: Համապատասխան կարգադրությունը ստորագրել էր ԱՄՆ պաշտպանության նախարարի այն ժամանակվա պաշտոնակատար Պատրիկ Շանահանը:

Ի հավելումն ԱՄՆ զինված ուժերի Կենտրոնական հրամանատարության պարտականությունների, լրացուցիչ զորաբաժինը պետք է ապահովի անվտանգ նավագնացությունը Մերձավոր Արեւելքում: Կենտրոնական հրամանատարությունը մշակում է միջազգային ծովային գործողություն, որպեսզի տարածաշրջանում նավագնացության անվտանգություն ապահովի Պարսից ծոցի վերջին իրադարձություններից հետո: Հաղորդագրության մեջ մասնավորապես խոսվում է Օրմուզի եւ Բաբ-էլ-Մանդեբ նեղուցներում, ինչպես նաեւ Ադենի եւ Արաբական ծոցերում անվտանգության ապահովման մասին:

Անցյալ շաբաթավերջին Իրանը Օրմուզի նեղուցում կալանեց բրիտանական Stena Impero նավթատար նավըՙ հայտարարելով, որ վերջինս խախտել է միջազգային նավագնացության կանոնները: ԱՄՆ-ը դա համարեց Իրանի կողմից բռնության ուժեղացում եւ հայտարարեց, որ կշարունմակի Իրանին հակազդելու աշխՓատանքը:

ԱՐԵՎԻԿ ՔԵՇԻՇՅԱՆ

Եվրոպա-Իրան կապը թուլացնելու ձգտում

Իրանի արտգործնախարար Մուհամմադ Ջավադ Զարիֆը հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ը հույս ունի Մեծ Բրիտանիան ներքաշել Թեհրանի հետ հակամարտության մեջ: «Մի մոլորվեք. այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ նախագահի օգնական Ջոն Բոլթոնին չհաջողվեց Թրամփին ներքաշել հարյուրամյակի պատերազմի մեջ, նա, վախենալով իր «Բ խմբի» (Բենիամին Նաթանյահու, Բոլթոն, Սաուդյան Արաբիայի եւ ԱՄԷ-ի թագաժառանգ իշխաններ) տրոհումից, իր թույնն օգտագործում է Մեծ Բրիտանիայի դեմՙ հույս ունենալով նրան ներքաշել Իրանի հետ ճգնաժամի մեջ: Միայն հեռատեսությունն ու ողջախոհությունը թույլ կտան խուսափել դրանից», գրել է Զարիֆը իր թվիթթերյան էջում:

Իրոք, ո՞վ կարող է խելամտորեն բացատրել, թե ինչո՞ւ բրիտանացիները Ջիբրալթարի մոտ կալանեցին իրանական Grace լցանավը, իսկ հետո իրանցիները Օրմուզի նեղուցում նույն կերպ վարվեցին բրիտանական Stena Bulk լցանավի հետ: Տվյալ իրավիճակը մեկնաբանելովՙ բրիտանական The Independent թերթը գրում է, որ կա՛մ Լոնդոնը, կա՛մ էլ Թեհրանը ռազմավարական սխալ է թույլ տվել, երբ սրել է իրադրությունը: Ամենայն հավանականությամբ դա Լոնդոնի սխալն է, որը փորձել է պահպանել Իրանի հետ կնքված միջուկային բազմակողմ համաձայնագիրը: Հիմա, ինչպես ենթադրում է թերթը, Լոնդոնը ստիպված կլինի հետեւել ԱՄՆ-ի հակաիրանական պատժամիջոցներին, եւ այդ շղթան կարող է առաջացնել Ֆրանսիայի եւ Գերմանիայի համապատասխան արձագանքը, որոնք կարող են Իրանի գործողությունները բնութագրել որպես էներգակիրների համընդհանուր մատակարարումներին սպառնացող վտանգ: Թեհրանն ունե՞ր արդյոք գործողությունների այլընտրական ծրագիր:

Երեւի ուներ, բայց նա կարծում էր, որ հակամարտությունը քաղաքական-դիվանագիտական հուն տեղափոխելը ԱՄՆ-ում եւ Մեծ Բրիտանիայում թերեւս կարող է գնահատվել որպես թուլության նշան, ինչը անցանկալի կլիներ: Միեւնույն ժամանակ, ինչպես կարծում է Կովկասի եւ Մերձավոր Արեւելքի հարցերի փորձագետ Ստանիսլավ Տարասովը , սկսված լցանավային պատերազմը միջուկային նոր համաձայնագրի շուրջ ԱՄՆ-ի եւ Իրանի անդրկուլիսյան բանակցությունների դրսեւորումն է: Վաշինգտոնը փորձում է փլուզել միջուկային համաձայնագիրը ստորագրած եվրոպական պետությունների ճամբարը, Թեհրանին զրկել եվրոպական ուղղությամբ գործելու հնարավորությունից եւ մեն-մենակ մնալ նրա հետ: Պատահական չէ, որ լցանավային պատերազմը ծագեց Ֆրանսիայի նախագահ Էմանյուել Մակրոնի այն փորձերի նախօրեին, որոնց նպատակն էր Ռուսաստանի, Եվրոմիության եւ ԱՄՆ-ի ներկայացուցիչների հանդիպում կազմակերպել Իրանի միջուկային ծրագրի առնչությամբ: Սակայն բրիտանական լցանավի կալանումը խոչընդոտ դարձավ դիվանագիտության համար:

Մեկ ուրիշ տարբերակ է Թեհրանին դեպի Ռուսաստան եւ Թուրքիա մղելը, մինչդեռ Թեհրանում որոշակի շրջանակներ ճգնաժամի հաղթահարման այլ ուղիներ են տեսնում: Պատահական չէ, որ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հանդես է գալիս արտաքուստ չպատճառաբանված այնպիսի հայտարարություններով, որոնց համաձայն ինքը չի ձգտում Թեհրանի վարչակարգի փոփոխմանը եւ փորձում է գտնել դիվանագիտական լուծումներ:Ավելին, ԱՄՆ պետքարտուղար Մայք Պոմպեոյին վկայակոչելովՙ Deutsche Welle-ն օրերս հաղորդեց, որ Թեհրանը պատրաստակամություն է հայտնել բանակցելու բալիստիկ հրթիռների շուրջ: Հարց է ծագում. Թեհրանից ո՞վ է նման ուղերձներ հղում ԱՄՆ-ին եւ առհասարակ հղո՞ւմ է արդյոք: Գոյություն ունի Իրանի պաշտոնական հայտարարություն, ըստ որի ինքը պատրաստ է սկսել բանակցություններ, միայն թեՙ ԱՄՆ-ի սահմանած պատժամիջոցների վերացման դեպքում:

Մի խոսքով, այն տպավորությունն է ստեղծվում, թե Իրանի հետ կապված ճգնաժամը քողարկում է ինչ-որ անդրկուլիսյան դիվանագիտություն: ԱՄՆ-ը չի թաքցնում, որ դրա համար ինքն ունի համապատասխան միջոցներ: Համենայն դեպս, այդ մասին ասվում է գրեթե հրապարակայնորեն, ինչը կարելի է գնահատել որպես Իրանի վրա քաղաքական-դիվանագիտական ներգործության միջոց: Այժմ հընթացս խոսվում է Մերձավոր Արեւելքում նավագնացության անվտանգության ապահովման նպատակով ԱՄՆ-ի Sentinel գործողության ձեռնարկման մասին, որին պետք է մասնակից դառնան տարածաշրջանային պետությունները: Միեւնույն ժամանակ, ինչպես նշում է դանիական Berlingske հրատարակությունը, իրավիճակը մնում է փակուղային, թեեւ Իրանն ու ԱՄՆ-ը հայտարարում են, որ իրենք պատերազմ չեն ուզում, այլ ընդհակառակը, ձգտում են լուծում գտնել բանակցությունների միջոցով:

ՍՈՒՐԵՆ Թ. ՍԱՐԳՍՅԱՆ, Պրոֆեսոր

Անշուշտ գիտեի, որ Չինաստանը եղել է հնագույն քաղաքակրթության օրրաններից մեկը եւ թղթի, վառոդի, կողմնացույցի եւ այլ դարակազմիկ հայտնագործությունների հայրենիքը: Եվ երբ խոսք էր լինում Չինաստանի մասին, սովորաբար շեշտում էինք այդ գյուտերի հանգամանքը: Սակայն ավելի ուշ տարբեր աղբյուրներից տեղեկանալով հետպատերազմյան եւ նույնիսկ 1960-70-ական թվականների Չինաստանի ընդհանուր վիճակի մասին, այդ հայտնագործությունները համարում էինք ընդամենը շատ հին ժամանակների արդյունք, իսկ երբեմն էլ նույնիսկ կասկած էինք հայտնում դրանց իրական ծագումնաբանության վերաբերյալ:

Վերջին 20-25 տարիների ընթացքում Չինաստանի ու չինականի հետ օրեցօր ավելացող շփումներին զուգընթաց նրանց արտադրանքի մասին ծնվեց նաեւ «քանակով շատ, էժան, որակով ոչ այնքան բարձր» կարծիքը: Սակայն ժամանակի ընթացքում, ընդ որում շատ արագ, տարբեր երկրներից ծանոթ-բարեկամների ուղարկած կամ բերած նվերների ճնշող մեծամասնությունը չինական արտադրության էին, ոչ շատ թանկ, իսկ որակն արդեն գրեթե չէր զիջում հայտնի բրենդներին: Աստիճանաբար մեզ համար սկսում էր ուրվագծվել մեկ այլ` որակյալ ապրանքներ արտադրող Չինաստանի կերպարը: Իսկ վերջին տարիներին էլ հաճախ ականջալուր էինք լինում զարգացած երկրների, մասնավորապես` ԱՄՆ-ի եւ Չինաստանի միջեւ օրեցօր աճող մրցակցության ու տնտեսական հակասությունների փաստերին:

Այդ ամենին զուգընթաց, որպես աշխարհի քաղաքական կյանքով հետաքրքրվող ու դրա մասին գրող անձ, գիտեի նաեւ, որ Չինաստանը շարունակում է ղեկավարել ՉԿԿ-ն` Չինաստանի Կոմունիստական կուսակցությունը: Անկեղծ ասած, խորհրդային համակարգի վերջին երեք տասնամյակում ապրած անձնավորության համար դժվարընկալելի էին կոմկուսի ղեկավարությամբ չինական հաջողությունները հատկապես տնտեսության բնագավառում: Խորհրդային միության կոմունիստական կուսակցության այլասերումն ու գաղափարախոսության ու գործունեության միջեւ առաջացած ահռելի տարբերությունները տեսած ու այդ պայմաններում ապրած մարդու համար մի տեսակ անհավատալի էին թվում, որ դրանց ակունքում իսկապես կարող է կանգնած լինել Կոմկուսը: Պատմաբանիս մասնագիտական ամբողջ զինանոցը գործի դնելով եւ մեծ թվով աղբյուրներ ուսումնասիրելով ինքս ինձ համար փորձում էի լուծել այդ հանելուկը:

***

Հավանաբար նախախնամություն ասվածն իսկապես գոյություն ունի: Սովորական աշխատանքային օրվա վերջում «Ազգի» հիմնադիր եւ անփոփոխ խմբագիր Հակոբ Ավետիքյանն իր մոտ հրավիրեց ու առաջարկեց մասնակցել ՀՀ-ում Չինաստանի դեսպանատան կողմից ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչների համար պատմական Մետաքսի ճանապարհի հենքի վրա 2013 թ. նախագահ Սի Ցզինինի նախաձեռնած «Մեկ գոտի մեկ ճանապարհ» ծրագրի շրջանակներում կազմակերպված ճանաչողական այցին:

Նախապատրաստական որոշ աշխատանքներից, դեսպանատանը մուտքի արտոնագիր ստանալուց հետո (դեռեւս գործում է վիզային ռեժիմը մեր երկու երկրների միջեւ, հակառակ ստորագրված համաձայնագրի) մեզ ընդունեց դեսպանի խորհրդական Ժոու Հոնգյունը : Հանգիստ, հանդարտ ու բարեհամբույր տոնով ներկայացնելով վերջին տարիներին իրենց երկրի հսկայաքայլ առաջընթացը եւ բոլոր բնագավառներում արձանագրած հաջողությունները, նա հույս հայտնեց, որ երբեք չեն բավարարվի ձեռքբերածով եւ հետագայում եւս առաջընթաց ապահովելու համար կանեն ամեն ինչ: Այնուհետեւ նշելով ճանապարհորդության հոգնեցուցիչ լինելու հանգամանքը, անթաքույց վստահությամբ հույս հայտնեց, որ հարուստ տպավորությունները կչեզոքացնեն այն: Հարգարժան խորհրդականը չէր սխալվում:

Տպավորություններն իսկապես մեծ են ու շատ, որոնք սիրով մի քանի հոդվածով կկիսեմ «Ազգի» ընթերցողների հետ:

Մեզ տրված ծրագրերով նախատեսվում էր, որ հնարավորություն կունենանք այցելելու Չինաստանի աշխարհահռչակ մի քանի վայրեր, այդ թվում` Գուգուն կայսերական պալատ, Չինական մեծ պատ, BYD (ԲիԱյԴի) ավտոգործարան եւ այլն: Մայրաքաղաք Պեկինից բացի մեր խմբին հնարավորություն էր ընձեռվում այցելելու նաեւ Չինաստանի հնագույն մայրաքաղաք Սիանում գտնվող կայսերական աշխարհահռչակ Տերակոտյան բանակի թանգարան-դամբարան եւ Սիչուան գավառի վարչական կենտրոն` Չենդու քաղաք: Ընդ որում, այդ լայնածավալ երկրում մենք քաղաքից քաղաք մեկնելու էինք ժամանակակից Չինաստանի հպարտության եւս մեկ առհավատչյա արագընթաց (ժամում մինչեւ 350 կմ/ժ) գնացքներով:

Հանրապետության տարբեր ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչներից կազմված յոթհոգանոց խմբով հուլիսի 7-ին դեսպանատան բարեհամբյուր աշխատակցուհի Սին Կեի գլխավորությամբ Երեւան-Մոսկվա-Պեկին չվերթով մեկնցինք: Բացի «Գոլոս Արմենիի» աշխատակից Աշոտ Արամյանից , բոլորն առաջին անգամ էին այցելում Չինաստան եւ, բնականաբար բոլորիս սպասելիքներն էլ մեծ էին այդ երկրից: Առաջ անցնելով նշեմ, որ իրականում այդ «մեծը» սպասվածի համեմատ շատ մեղմ էր ասված:

Ամեն ինչ հրաշալի էր կազմակերպված: Ընդունող կողմն արել էր ամեն բան, որ այցելությունը հագեցած ու առավելագույն տեղեկություններ հաղորդող լինի: Պեկինում մեզ դիմավորեց ժպտերես ու մարդամոտ Միշան , որի ռուսերենը չէր փայլում, բայց մեզ անհրաժեշտը կարողանում էինք միմյանց փոխանցել:

Առաջինն այցելեցինք Սի Սի Փի մեգահեռուստաստուդիա: Ամենուրեք աչք էր շոյում մաքրությունն ու հարմարավետ կահավորանքը ոչ միայն աշխատատեղերում, այլեւ միջանցքներում: Եղանք տարբեր տաղավարներում: Դրանք չափերով մեծ չէին, սակայն ապահոված էին անհրաժեշտ բոլոր պարագաներով: Աշխատասենյակներում յուրաքանչյուրն իր տեղում զբաղված էր իր գործով այնպես կլանված եւ սեփական գործի կարեւորության զգացողությամբ, որ նույնիսկ ուշադրություն էլ չէին դարձնում օտարերկրյա հյուրերին: Շատ բաներ, այդ թվում այդ աշխատասենյակներն ու ընդհանրապես հեռուստահամալիրը հիշեցնում էր ամառային ամենաթեժ պահի մեղվաբույն, որտեղ յուրաքանչյուրը գիտեր իր պարտականություններն ու մեծ ջանասիրությամբ հստակորեն կատարում էր դրանք:

Հեռուստատեսությամբ մի քանի անգամ առիթ ունեցել էի տեսնելու, թե ինչպիսի զգացողություն են ունենում մարդիկ Չինաստանում բարձր վայրերում կառուցված ապակե կամուրջների վրայով քայլելու ընթացքում եւ երբեմն զարմանում էի, որ նրանք ահ ու սարսափով են քայլեր կատարում, թեեւ գիտեն, որ այդ ապակիները ոչ մի դեպքում չեն կոտրվելու: Սակայն մի բան է բազմոցին հանգիստ ու ապահով նստած դիտելը, բոլորովին այլ` իրականում այդ վիճակում հայտնվելը: Հեռուստահամալիրի 37-րդ հարկի տանիքում շրջելիս նկատեցինք, որ դրա մեջտեղում թափանցիկ ապակե հատված կա, որտեղից առաջին հարկ պարզ երեւում էր: Խմբի աղջիկները միանգամից վախեցած հետ ցատկեցին: Անկեղծ ասած, շատ փորձությունների միջով եմ անցել, հետո էլ վախենալու տարիքում չեմ, բայց մի պահ ինքս էլ վախի զգացում ապրեցի: Սակայն նկատելով, թե մեզ հյուրընկալող կանայք ինչպես են աչքի պոչով դիտում այդ տեսարանը, հիշեցի ոչնչից չվախեցող երիտասարդ տարիներս ու անցա այդ չարաբաստիկ ապակե ծածկի վրայով: Հաճելի էր տեսնել նաեւ, որ «Կենտրոն» հեռուստաընկերության ներկայացուցիչ Ահարոնը շատ սովորական ու հանգիստ անցավ այդ նույն տեղով: Ակամա մտածեցիՙ ուրեմն քաջ եւ ուժեղ երիտասարդություն ունենք:

«Ով չի տեսել Չինական պատը, չի եղել Չինաստանում» տարածված արտահայտություն է: Մենք էլ «ստիպված» տեսանք: Գիտեի, որ աշխարհի յոթ հրաշալիքներից մեկն է եւ միակ կառույցը երկրագնդի վրա, որ անզեն աչքով տեսանելի է տիեզերքից: Գիտեի նաեւ, որ Չինական մեծ պարիսպը քարից, աղյուսից, հողից ու փայտից պատրաստված ամրությունների շարք է եւ ձգվում է Չինաստանի հյուսիսային սահմանների երկայնքով: Սակայն սեփական աչքով տեսնելն ու դրա վրայով քայլելը բոլորովին այլ, անբացատրելի զգացողություններ են: Ամեն տարի բերքահավաքից հետո տափաստանաբնակ քոչվոր ցեղերը հյուսիսից պարբերաբար հարձակվել ու խլել-տարել են ամբողջ բերքը: Այդ ոտնձգություններից պաշտպանվելու համար էլ սկսած մ.թ.ա 7-րդ դարից այն կառուցվել է: Ավելի ուշ տարբեր դինաստիաների տիրապետության շրջանում շարունակել են պատի կառուցումը, ինչպես նաեւ վերակառուցել են, նորոգել, ավելացրել նոր շարքեր: Պարիսպների ամենահայտնի հատվածը կառուցվել է Մին դինաստիայի (1368-1644 թթ.) օրոք:

Պաշտպանականից բացի պարիսպն ունեցել է սահմանների վերահսկողության նշանակություն` ապահովելով Մետաքսի ճանապարհով ապրանքների անվնաս տեղափոխումը, արտագաղթի եւ ներգաղթի վերահսկողությունը: Դեռ ավելինՙ պարսպի պաշտպանական հատկանիշները բարելավվել են պահակակետ աշտարակների, զորանոցների, կայազորի կայանների, ծխի եւ կրակի միջոցով ազդանշաններ տալու համակարգեր ստեղծելով: Միեւնույն ժամանակ պարիսպների վրայի ուղին ինքնին եղել է նաեւ տրանսպորտային միջանցք: Մին դինաստիայի կողմից կառուցված պարսպի երկարությունը` 8851,9 կմ. է, առավելագույն լայնությունը` 9,1 մետր, պատերի միջին հաստությունըՙ 5,5 մետր, իսկ հիմքի մոտՙ 6,5 մետր, բարձրությունը որոշ հատվածներում հասնում է 10 մետրի: 1987թ. այն ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից ճանաչվել է Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ:

Չինաստանի թիվ մեկ առանձնահատկությունը, որը միանգամից աչքի է զարնում, իմ կարծիքով մարդկանց բազմաքանակությունն է եւ դրանից բխող թվաքանակներն ու ծավալները: Օդանավակայանից սկսած նկատելի են չափից ավելի ընդգրկունությունը եւ կառույցների մեզ համար անսովոր գիգանտ չափերը: Սովորական փողոցներն ամենաքիչը յուրաքանչյուր կողմից 3, 4, իսկ երբեմն էլ հնգաշարք էին: Ամենուրեք ամբարձիչ կռունկներ են: Այսինքնՙ ամեն քայլափոխի հսկայական թափով շինարարություն է ընթանում: Կառուցվում են ինչպես հանրային նշանակության, այնպես էլ բնակելի շենքեր: Նորակառույցները, որպես կանոն, քսան, երեսուն ու ավելի հարկանի էին: Հետաքրքրական է, որ ամենուրեք դեռեւս զգացվում է «սովետիզմը»: Նույնիսկ շենքերը ներկայացվում էին «Ստալինյան», «Խրուշչովյան», «Բրեժնեւյան» դասակարգումներով:

Բոլոր երեք քաղաքներում, որտեղ եղանք, գեր մարդ չտեսանք: Ընդհակառակըՙ ավելի շուտ նիհար էին բոլորը: Սակայն որքան տարօրինակ էրՙ ընդհանուր սեղանի շուրջ նկատելի էր, որ բոլորն էլ նորմալ ուտում են: Ինձ թվում է չգիրանալու գաղտնիքը ռեժիմով սնվելու մեջ է եւ, որ ամենակարեւորն էՙ բոլոր չինացիներն անկախ սեռից ու տարիքից ցանկացած սնունդ կամ հեղուկ ընդունում է բացառապես մարդու օրգանիզմին մոտ ջերմաստիճանում, իսկ դա լավագույնս նպաստում է նյութափոխանակության գործընթացին:

Նկատելի էր նաեւ, որ անկախ այն հանգամանքից, թե մեզ հետ շփվողը կարեւոր պաշտոնյա էր, զբոսավար կամ թարգմանիչ, աշխատում էին անթաքույց հպարտությամբ ներկայացնել իրենց երկիրն ու հաջողությունները: Մի բան, որն անկասկած գովելի երեւույթ է եւ ուսանելի կողմեր ունի: Որեւէ օբյեկտ, հուշարձան կամ կառույց ներկայացնելիս խոսում են սեփականատիրոջ, առաջին դեմքով` մենք արեցինք, փորձում ենք կատարել, նորոգեցինք եւ այլն: Այսինքն` նրանք իսկապես իրենց զգում են իրենց երկրի տերը եւ գիտակցում որոշակի պարտավորություններ նրա նկատմամբ: Զգացվում էր պարտքի եւ կատարվածի նկատմամբ հպարտության անթաքույց դրսեւորում: Կարճ ասած, կարծես յուրաքանչյուրն իրեն զգում է մրջնանոցի մեկ անդամ, որը գրեթե ոչինչ է միայնակ եւ հզոր ուժ`միասնության դեպքում: Որքան շատ է պակասում մեզ` հայերիս հենց այդ հատկանիշը:

Մի բան էլ` պատմական թեմաների մասին լիներ խոսքը թե ժամանակակից, «չմոռանալով» երկրում իշխող սոցիալիստական համակարգը, անպայման դրանք կապվում էին կայսրերի հետ, շեշտվում նրանց դերակատարությունը եւ մակարդող, միաձուլող դերակատարությունը հասարակության համար: Ավելին, որեւէ բացասական խոսք կամ արտահայտություն չհնչեց նրանց մասին: Իսկ ես ու իմ սերունդը լավ է հիշում բռնակալ, ժողովրդին հարստահարող ու թալանող թագավոր-ցարերի մասին դասագրքային «անվիճելի» ճշմարտությունների առատությունը մեզանում: Ամենակարեւորն ու գրավիչը բոլորի հանգիստ, անվրդով կեցվածքն էր: Բոլորի մոտ նկատեցի հավատ ու վստահություն թե՛ իշխանությունների, թե՛ միմյանց եւ, որ ամենակարեւորն է` վաղվա օրվա նկատմամբ: Երանի մենք էլ…

Շարունակությունը հաջորդիվ

07.07-17.07.2019

Ստեփան ՊԱՊԻԿՅԱՆ, Հայկական էներգետիկական ակադեմիայի հիմնադիր նախագահ, տեխնիկական գիտությունների թեկնածու

Վերջերս ՀՀ էներգահամակարգում տեղի ունեցած վթարը տարբեր կարծիքների տեղիք տվեց: Քանի որ վթարի պատճառները հայտնի չեն հանրությանը, ապա կարելի է մի քանի ենթադրություններ անել:

Գաղտնիք չէ,որ Հայաստանի էներգետիկայի զարգացումը կարեւոր նշանակություն ունի տնտեսության հետագա զարգացման եւ նոր մարտահրավերներին դիմակայելու համար: Ինչպիսի էներգետիկ համակարգ ստեղծել,որպեսզի կարողանանք աշխարհաքաղաքական, բնապահպանական, հնարավոր ոտնձգությունների, արտակարգ իրավիճակների, ռազմական գործողությունների ժամանակ հաղթահարենք կամ նվազ կորուստների գնով կարողանանք դուրս գալ ստեղծված վիճակից: Ներկայումս որքանո՞վ ենք պատրաստ:

Ընդհանուր առմամբ, էներգահամակարգի հարյուր տոկոսանոց աշխատանքի հուսալիություն գոյություն չունի: Էներգահամակագի տարբեր տեսակի վթարներ եղել են նույնիսկ աշխարհի ամենահզոր երկրներում: Հայտնի է,որ եթե էներգահամակարգում էկեկտրական բեռնվածությունը կտրուկ ընկնում է, ապա համակարգի հաճախականությունը նույնպես փոքրանում է եւ կարող են առաջանալ տարբեր տեսակի անցանկալի երեւույթներ: Հասկանալի է, որ այս դեպքում էներգետիկ աղբյուրների հաշվին լրացվում է բացը եւ համակարգը գտնվում է հավասարակշռության մեջ: Այսինքն, տվյալ պահին արտադրվում է այնքան էլեկտրական էներգիա, որքան անհրաժեշտ է սպառման համար: Հաճախականությունը մեր համակագի համար կազմում է 50 հերց: Բնական է , որ բեռի պակասորդի դեպքում այս ցուցանիշը ընկնում է եւ մեծ խնդիրներ կարող են առաջանալ էլեկտրական էներգիայի սպառման համակարգում:

1965թ. նոյեմբերի 9-ին ԱՄՆ-ում եւ Կանադայում վթարի պատճառով 30 միլիոն մարդ մնաց առանց էլեկտրականութան: 1977թ. Հուլիսի 13-ին կայծակի հարվածից վնասվեց էլեկտրահաղորդման գիծը եւ 25 ժամ հոսանք չտրվեց Նյու Յորք քաղաքին, իննը միլիոն մարդ մնաց առանց էլեկտրականութան: 2012թ. սեպտեմբերի 9-ին տեղի ունեցավ վթար Կուբայի էներգահամակարգում եւ այլն:

Եթե վթարի պատճառը Իրանական էներգահամակագի հետ է կապված, ապա մեր էներգահամակարգը կարող էր համարժեք պատասխանել: Առայժմ մասնագիտական տեսակետից անչափ դժվար է եզրակացություն հայտնել եւ փորձել տարբերակներ փնտրել: Սակայն մի բան պարզ է, որ կատարելությունը սահման չունի: Անընդհատ անհրաժեշտ է զարգացնել մեր երկրի էներգահամակարգի աշխատանքի հուսալիությունը տարբեր դժվարին պայմաններում հուսալի եւ կայուն աշխատելու համար: Աշխարհի բոլոր երկրներում նմանատիպ աշխատանքներ կատարվում են:

Էներգետիկ անվտանգությունը քաղաքական, տնտեսական, իրավական, կազմակերպական, մեթոդական եւ այլ բնույթի միջոցառումների համալիր է, որն ապահովում է պետության կարիքների բավարարման համար մատչելի գներով, որակյալ եւ հուսալի էներգամատակարարում ամենօրյա պայմաններում, ինչպես նաեւ արտակարգ իրավիճակներում եւ պատերազմի ժամանակ:

Թերեւս ճիշտ կլիներ ՀՀ կառավարությանը կից ունենալ հասարակական հիմունքներով մշտական գործող էներգետիկական հանձնաժողով: Այն հնարավորություն կտա պարբերաբար քննարկել եւ արժեքավոր առաջարկություններ անել հետագա լուծման համար:

Տողերիս հեղինակի կողմից ՀՀ Էներգետիկ անվտանգության հետ կապված բազմաթիվ առաջարկներ վերջին տասնամյակների ընթացքում տպագրվել եւ շարունակվում են տպագրվել «Ազգ» շաբաթաթերթում:

ՀՀ պետական պարգեւների ցանկում «ՀՀ վաստակավոր ինժեներ» կամ «ՀՀ վաստակավոր էներգետիկ» պարգեւները բացակայում են: Անհրաժեշտ է մտածել այս մասին: Հայ էներգետիկների հմուտ եւ գրագետ աշխատանքի արդյունքում դեռեւս 1990-ական թվականների դժվարին ճգնաժամային ժամանակահատվածում կարողացանք հաղթահարել բազմաթիվ բարդություններ: Այս հարցում տարակույս լինել չի կարող: Հայ էներգետիկները աշխատում են գիշեր ու ցերեկ, տիրապետում են մասնագիտության բոլոր գաղտնիքներին եւ բարձր են պահում մասնագիտության պատիվը: Անշուշտ, նրանք պետականորեն խրախուսման կարիքն ունեն:

Անհրաժեշտ է մշակել ՀՀ էներգետիկ զարգացման նոր ռազմավարություն եւ մարտավարություն եւ փուլ առ փուլ այն իրականացնել: