Ապրիլի 10-ին Իրանում ազդարարվեց Ռամադան ծոմապահության ամսվա ավարտը՝ Ֆիտր տոնը, որի առիթով Թեհրանում տեղի ունեցած հավաքական աղոթքի ժամանակ, Իրանի հոգեւոր առաջնորդ Ալի Խամենեին մասնավորապես անդրադարձել է Դամասկոսում ԻԻՀ հյուպատոսարանի հրթիռակոծմանն ու հայտարարել. «Սիոնիստական չարանենգ ռեժիմը սխալվել է եւ պետք է պատժվի, ու պատժվելու է»:
Հիշեցնենք, որ ապրիլի 1-ին Դամասկոսում ԻԻՀ հյուպատոսարանի հրթիռակոծման հետեւանքով զոհվել են իրանցի բարձրաստիճան զինվորականներ: Իրանը համոզված է, որ ահաբեկչությունն իրականացրել է Իսրայելը եւ իրեն իրավունք է վերապահում դիմել պատժիչ գործողությունների:
Իրանի ու Իսրայելի միջեւ պարբերական բնույթ կրող պրոքսի բախումների նոր իրողության պայմաններում, Դամասկոսում տեղի ունեցած ահաբեկչությունն իր թիվ մեկ թշնամուն մեղսագրելուց բացի, պաշտոնական Թեհրանը հիմնավոր կասկածներ ունի նաեւ, որ Թել Ավիվը մտադիր է «նոր Իսրայելի» նախագիծը կյանքի կոչել հենց Հարավային Կովկասում:
Նախկինում Թեհրանին մտահոգում էր Իրանին սահմանակից մեկ այլ տարածքում՝ իրաքյան Քրդստանում «Նոր Իսլրայել» նախագծի իրականացման հեռանկարը: Սակայն, այսօր Իրանի համոզմամբ, ավելի իրատեսական է դարձել այդ նախագծի ադրբեջանական տարբերակը:
Այսօր այլեւս Թեհրանը կասկածներ չունի, որ Արցախի գրավումով ու հայերի էթնիկ զտումով, Բաքուն մտադիր է ռազմական գործողություններում Ադրբեջանին օժանդակելու դիմաց, Արցախը վերածել «սիոնիստների» հակաիրանական պլացդարմի:
Իր ենթադրությունները հիմնավորելու համար Թեհրանը փաստեր է ներկայացնում, որ 44-օրյա պատերազմից հետո Իրանին սահմանակից շրջաններում տնտեսական գործունեության անվան տակ, սակայն լրտեսական նպատակներով, ի հայտ են եկել իսրայելական ընկերություններ: Դեռեւս 2023 թվականի ամռանն արդեն խոսվում էր Արցախի «ազատագրված» տարածքներում 12 իսրայելական ընկերությունների գործունեության մասին:
Իրանական աղբյուրները վկայաբերում են Ադրբեջանի էկոնոմիկայի նախարարության հրապարակած տվյալներն այն մասին, որ 2021 թվականի համեմատությամբ Ադրբեջանի ու Իսրայելի միջեւ ապրանքաշրջանառության ծավալներն աճել են 85 տոկոսով: Նույն աղբյուրների համաձայն, վերջին երկու տարիների ընթացքում, գյուղատնտեսության եւ արդյունաբերության տարբեր ճյուղերում ավելի քան 90 իսրայելական ընկերություններ 30 միլիոն դոլարը գերազանցող ներդրումներ են կատարել:
Ըստ հրապարակված պաշտոնական տվյալների, 2023 թվականին Իսրայելը Ադրբեջանի 10 լավագույն առեւտրական գործընկերների շարքում էր դասվում, որոնց առեւտրատնտեսական շրջանառությունը գերազանցել է 1,7 մլրդ դոլարը:
Իրանական կողմի ներկայացրած տվյալների համաձայն, Ադրբեջանն ապահովում է Իսրայելի 30 տոկոս նավթի պահանջարկը, իսկ Իսրայելը համարվում է Ադրբեջանին ռազմական տեխնիկա մատակարարող կարեւորագույն գործընկերներից մեկը:
Ադրբեջանի կառավարությունը, ըստ իրանական աղբյուրների, ավելի քան 2 մլրդ դոլար է հատկացրել Արցախի «ազատագրված» տարածքներում վերականգնողական աշխատանքների համար:
Իրանական աղբյուրները նաեւ հավաստում են, որ Ադրբեջանը ջանք չի խնայում հնարավորինս արագ վերաբնակեցնել Ղարաբաղը, այդ հարցում համագործակցելով նաեւ Իսրայելի հետ: Պաշտոնական Թեհրանը ենթադրվում է, որ ռազմական ոլորտում Ադրբեջանի հետ համագործակցության դիմաց Իսրայելը ձգտում է Ղարաբաղի՝ Իրանին սահմանակից շրջաններում հենակետեր ունենալու հնարավորություն ձեռք բերել:
Իրանը հիմնավոր կասկածներ ունի, որ «զանգեզուրյան» միջանցքի հարցը գտնվում է նաեւ Իսրայելի օրակարգում, որի նպատակն է Իրանին զրկել Եվրոպայի հետ հաղորդակցվելու հնարավորություններից:
Փորձագիտական այս տեսակետի կողմնակիցներից է Իրանի իշխող պահպանողական թեւի ակտիվիստ, «կանաչների կուսակցության» հիմնադիր եւ գլխավոր քարտուղար Հոսեին Քանանի Մողադդամը, որի կարծիքով, Իրանի հյուսիսային շրջանների աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների հարցը ներառված է ո՛չ միայն Ադրբեջանի ու Թուրքիայի, այլ նաեւ Իսրայելի, կամ, ինչպես ակտիվիստն է նշում՝ ՆԱՏՕ-ի օրակարգում:
ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
Իրանագետ, Իրանում ՀՀ նախկին դեսպան