Քաղաքագիտության մեջ ընդունված չափանիշ կա, ըստ որի լավագույն կառավարությունն այն է, որի ներկայությունը առերեւույթ նկատելի չէ, չի ճնշում, չի պարտադրում: Ավելին՝ որոշ պարագաներում ու որոշ երկրներում այդ չափանիշը գերազանցում է ինքնիրեն՝ լավ կառավարությունն այն է, որի բացակայությունն էլ զգալի չէ, ամեն ինչ ընթանում է իր հունով, ինքնակարգավորման եւ հասարակական ինքնաղեկավարման սկզբունքով, ինչի վառ օրինակը 2008 թ.ին մեզ տվել է Հայաստանի տարածքից փոքր եւ բնակչության եռապատիկ քանակը ունեցող Բելգիան, որը 18 ամիս մնաց առանց կառավարության, սակայն, ինչպես ասում էր բելգիացի իմ գործընկերներից մեկը անվրդով ժպիտով, այդ բացակայությունը նկատելի էր միայն լրագրողների կողմից, որոնք զրկվել էին կառավարությանը քլնգելու… հաճույքից:
Մեզ համար իդիլլիա թվացող այդ չափանիշին բելգիացիք, ինչպես եվրոպական շատ երկրներ, հասել են դառը փորձառությամբ, նրանց երկիրը միայն 20-րդ դարում երկու անգամ գերմանական բանակների ոտքի կոխան են դարձել, բյուր հազարներով զոհ են տվել, ավերվել ու քանդվել գրեթե հիմնովին: Դիմացել են եւ ընդդիմացել, վերակառուցել են ամեն ինչ, ստեղծել հարուստ երկիր՝ կրթական օրինակելի մակարդակով, իր իրավունքներին ու պարտականություններին գիտակից հասարակությամբ՝ արժանանալով հարեւան ժողովուրդների հիացմունքին, հարգանքին: Բայց ամենակարեւորը՝ նրանց կրթական համակարգը, դպրոցներն ու համալսարանները կերտել են իսկական քաղաքացիական հասարակություն, ինքնակառավարման, ինքնակարգավորման եւ ինքնավերահսկման հատուկ մեխանիզմներով օժտված, հակառակ բազմազգ, բազմալեզու եւ բազմադավան պետություն լինելուն:
Անշուշտ, տարածաշրջանի բազում խնդիրները աղացող աղորիքի քարերի արանքում գտնվող Հայաստանը չես համեմատի Բելգիայի աշխարհագրական, քաղաքական ու տնտեսական դիրքի ու միջավայրի հետ, սակայն կա գլխավոր մի բան, որի բարձունքում գտնվել ենք նաեւ մենք ոչ հեռավոր անցյալում, որը անտեսել, մոռացել, հիմա էլ աղճատում ենք՝ գիտությունը, կրթությունը: Ոչ միայն տեխնիկական, այլեւ հասարակագիտական, քաղաքական, հոգեւոր, գեղագիտական եւ այլ: Բարձունքներից վայրէջք՝ մինչեւ ստորոտ: (Համոզվելու համար առաջարկում եմ գեթ մեկ անգամ այցելել Երեւանի Բագրեվանդ թաղամասում գտնվող Տիեզերագիտական թանգարան, Բյուրականի աստղադիտարան կամ պարզապես՝ Մատենադարան):
Գիտական-վերլուծական մի պուտ ուղեղ ունենալու դեպքում 2018 թվականին մեր ժողովուրդը երկրի ճակատագիրը չէր հանձնի արկածախնդիր, անհավասարակշիռ մի տղայի, որը անձնական մուռ ունի կրթական համակարգի նկատմամբ, որը կյանքում մինչ այդ ոչ մի բան չի ղեկավարել առանց չարության ու շանտաժի, առանց ատելության ու մեծամտության, անպարկեշտությամբ, ստախոսությամբ եւ մասամբք նոցին:
Մեր ժողովուրդը եթե բավարար չափով կրթված լիներ, չէր թողնի, որ այդ անձը բանակ ու պաշտպանություն ղեկավարեր, իսկ բազմազոհ պարտությունից հետո մնար նույն աթոռին ու վրա տար հինավուրց հայրենիքի մասը եւ մասերը: Չէր թողնի Եկեղեցի, պատմություն, ավանդույթ, սփյուռք արհամարհեր, դասագիրք ու դասավանդում աղճատեր, Սահմանադրություն եւ օրենքներ ըստ կամս փոխեր, կոռուպցիայի դեմ պայքարի կարգախոսի ներքո լայնածավալ կոռուպցիայով հարստանար, արդարադատությունը անձնական ոխակալության գործիք դարձներ, ոստիկանությունը՝ ծեծող-կրակող անձնական թիկնազորի վերածեր, ընդդիմախոսներին կալաներ, պետականության պաշտպանության քողի ներքո զորք ու զենք հաներ ժողովրդի դեմ, ընդվզողներին պատժեր, թշնամիների առաջ խոնարհվեր, ստրկանար, զիջեր, զիջեր եւ զիջեր անձնապես իրեն չպատկանող ամեն ինչ, ներառյալ հայրենիք ու պետություն, սուտի վրա ստեր ամեն օր եւ ամեն ժամ: Չէր թողնի խաբել իրեն՝ մեր հանրությանը, ողջ ժողովրդին:
Առողջ եւ առողջացնող կրթության պակասն է մեր Աքիլլեսյան գարշապարը, հիշելու, տրամաբանելու եւ վերլուծելու անկարողությունը: Իսկ կրթությունը արդյունավորելու համար մեզ պետք են տարիներ:
Ունե՞նք, կտա՞ն մեզ այդքան ժամանակ:
ՀԱԿՈԲ ԱՎԵՏԻՔՅԱՆ