Ավելի քան մեկ դար առաջ իրականացված Ցեղասպանությունից ի վեր 2023-ը թերեւս ամենավատ տարին էր հայերի համար: Թուրքիայի հատուկ ջոկատայինների աջակցությամբ եւ իսրայելական ԱԹՍ-երի կիրառմամբ ադրբեջանցիները հարձակվեցին Լեռնային Ղարաբաղի վրա եւ կարողացան հաջողությամբ այնտեղից դուրս քշել բնիկ հայ քրիստոնյա բնակչությանը: Ադրբեջանի բռնապետ Իլհամ Ալիեւի համար քրիստոնյաների բնաջնջումն ու էթնիկ հայերի արտաքսումը երկարամյա ձգտումների իրագործումն էր:
Ափսոս, սակայն, որ 2024 թվականի ապրիլի 22-ին հրապարակված Մ. Նահանգների պետքարտուղարության «2023-ի մարդու իրավունքների գործադրման տարեկան զեկույցը» չի լուսաբանում այս իրականությունը: Մինչ նախագահ Ջո Բայդենը իրեն ներկայացնում է որպես մարդու իրավունքների պաշտպանի եւ հպարտանում է, որ բարոյական կամք դրսեւորելով ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը, վերոնշյալ զեկույցի ոչ միայն Ադրբեջանի հանցագործությունների, այլեւ իր իսկ դիվանագետների նախկին հայտարարությունների անտեսումը ցույց է տալիս, որ ինչ-որ բան նեխած է առնվազն պետքարտուղարությունում, եթե ոչ ամբողջ Սպիտակ Տանը:
Զեկույցը մակերեսայնորեն իբր քննադատում է Ադրբեջանին, սակայն բացթողումներն ու անտեսումները հավասարազոր են սերիալական մարդասպան Տեդ Բանդիին բնութագրելու որպես մի անձնավորության, որն ընդամենը բռնացել է կանանց:
Իրականությունն այն է, որ Լաչինի միջանցքը շրջափակելով Ադրբեջանը ոչ միայն խախտեց 2020-ի նոյեմբերի 9-ի հրադադարի համաձայնության դրույթները, այլեւ Մ. Նահանգների օրենքը:
«Մարդասիրական օգնության միջանցքներ տրամադրելու հրամանագիրը» արգելում է որեւէ միջամտություն կատարել կամ խաթարել մեկ այլ երկիր, շրջան կամ տարածք ուղարկվող Մ. Նահանգների օգնության նախաձեռնություններին: Այս կետը հստակ չի արտահայտված զեկույցում: Լաչինի միջանցքի շրջափակման մասին մենք այնտեղ (զեկույցում) կարդում ենք. «Ադրբեջանը խափանեց Լաչինի միջանցք հասնելը, ինչը աներթեւեկելի դարձրեց ճանապարհը քաղաքացիական շատ անձերի եւ առեւտրական փոխադրամիջոցների համար: Ադրբեջանը արգելեց, որ Հայաստանի մարդասիրական օգնության առաքումները տեղ հասնեն, նշելով, որ պատրաստ է ապրանքների պաշարները Լեռնային Ղարաբաղ հասցնել այլընտրանքային ճանապարհներով, սակայն ԼՂ-ի բնիկ հայերը մերժեցին ընդունել Ադրբեջանից առաքված ապրանքները»: Նման պարբերությունը անտեսում է ոչ միայն այն հանգամանքը, որ իբրեւ բնապահպաններ ներկայացող անձինք իրականում երկրի անվտանգության աշխատակիցներ էին, այլեւ այն, որ Ադրբեջանը անջատել էր գազի, էլեկտրականության եւ կենցաղային սպասարկման այլ մատակարարումները: Դրանով, փաստորեն, պետքարտուղարության զեկույցը օրինականացնում է Ադրբեջանի այլընտրանքային ուղիների առաջարկը եւ ընդգծում Ադրբեջանի ապատեղեկատվությունն այն մասին, որ անկլավի բնակչությունը մեղքի իր բաժինն ունի առաջարկը չընդունելու համար: Իրականում Ադրբեջաննի առաջարկը անկեղծ չէր: Այն ավելի շուտ հավասարազոր էր Երկրորդ համաշխարհայինի օրերին Վարշավայի հրեական թաղամասի բնակիչներին սնունդով ապահովելու Գերմանիայի առաջարկին:
Մ. Նահանգների պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը չի կարող անտեղյակ ձեւանալ այս ամենից: Զեկույցը հակադրվում է իր իսկ նախկինում արտասանած խոսքերին եւ պետքարտուղարության 2023-ի հունվարից-սեպտեմբեր կատարած հայտնաբերումներին: Բլինքենը շրջափակումից անմիջապես հետո Ադրբեջանին մեղադրեց եւ պատասխանատվության ենթարկեց, շարունակ պահանջելով, որ Ադրբեջանը դադարեցնի «ռազմական գործողությունները Լեռնային Ղարաբաղում»:
Մոռանալով բարոյական անաչառությունը, զեկույցը հանուն բարոյական հավասարակշռության, նաեւ Բլինքենի ավելի վաղ կատարած արտահայտություններն է անտեսում: Նախ առ այն, որ Ադրբեջանի շրջափակումը եւ ռազմական ագրեսիան «է՛լ ավելի են վատթարացնում առանց այն էլ սարսափելի ծանր մարդասիրական վիճակը Լեռնային Ղարաբաղում եւ խարխլում խաղաղության հասնելու բոլոր հեռանկարները» եւ երկրորդ` նրա զգուշացումները հոկտեմբերին, որ Ադրբեջանը կարող է ներխուժել Հայաստան:
Նույնը կարելի է ասել Արցախի հանրապետության պաշտոնական այրերի ձերբակալման մասին: Պետքարտուղարությունը կարծես վախվխելով չակերտների մեջ է առել «պաշտոնական այրեր» բառերը հակառակ, որ նրանք ընտրվել են ազատ քվեարկության հետեւանքում: Դրանով փաստորեն Բլինքենը զբաղվում է այդ ընտրությունների ժխտմամբ եւ Ադրբեջանի սարսափելի գործողությունների մեղմացմամբ: Նա դրանք ներկայացնում է ոչ թե որպես էթնիկ զտումներ եւ դիտումնավոր բնաջնջում հազարամյակների վաղեմություն ունեցող բնիկ ազգաբնակչության դեմ, այլ որպես բռնակալական իշխանության հաղթանակը մի տարածքի վրա, որն արդեն ժողովրդավարությունն էր ընտրել որպես կենսակերպ: Բլինքենը կարող է նման բացթողումների նշումը խեղաթյուրված համարել, բայց Բայդենի վարչակազմը կորցնում է բոլոր բարոյական հիմքերը դատապարտելու ընտրական զեղծարարությունների ժխտումը երկրի ներսում եւ քաջալերելու այն այլ պետություններում:
Ափսոս նաեւ, որ Սամանթա Փաուերի ղեկավարության ներքո Մ. Նահանգների Միջազգային Զարգացման Գործակալությունը (USAID) ավելի լավը չի դարձել: Եվրոմիության իրենց գործակիցների հետ Փաուերի եւ Բլինքենի հանդիպումներից հետո USAID-ն շրջանառության մեջ դրեց մի հայտարարություն, որ պարտավորեցնում էր գործակալությանը «33 միլիոն դոլար հատկացնել Հայաստանի բնակաչությանը` ի պաշտպանություն պատերազմական գործողությունների հետեւանքում տեղահանվածներին եւ սատարելու համար էներգետիկայի, տնտեսության կայունության, սննդամթերքի անվտանգության, թվայնացման եւ մարդու իրավունքների ապահովման ոլորտներում բարեփոխումներ իրականացնելու գործընթացներին»: Ինչպես ասում են` սատանան մանրամասնությունների մեջ է: Փաուերը նշյալ գումարը հատկացրել է օգնելու համար ԼԳՏԲ խմբավորումներին եւ եղանակի քմահաճ փոփոխությունները դիմակայող գյուղացիներին: Հայտարարված գումարի մեկ չորրորդից էլ պակասն է միայն տրամադրվելու ԼՂ-ից տեղահանվածներին: Ավելի հասկանալի լինելու համար նշենք, որ Բայդենի վարչակազմը այդ գումարից 6 անգամ ավելին է տրամադրել Դեյվիդսոնում (Հյուսիսային Կարոլինա) մի նոր փոստատուն կառուցելու համար: Սա անշուշտ այն Փաուերը չէ, որ Ցեղասպանության մասին այնքան կրքոտ էր արտահայտվում նախքան կառավարության պաշտոնյա դառնալը:
Սխալ մի հասկացեք: Հայերը պետք է տարեկան զեկույցը գնահատեն Ադրբեջանի էթնիկական զտումների գործողությունները ճանաչելու, դատապարտելու տեսանկյունից: Եթե զեկույցը չի պարունակում այդ ճանաչումը եւ շարունակում է ընթանալ Բլինքենի գծած ուղիով, ապա արդյունքում նոր բռնարարքների դուռ է բացվելու:
Հիշատակման արարողությունները իմաստազրկվում են, եթե անկեղծ չեն:
Խորհրդապաշտությունը երբեք չպետք է բուն էությունից առաջ անցնի: Եթե Բլինքենը ցանկանում է Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները հարթեցնել, ապա նա չպետք է ստերի վրա հիմնվի, այլ փորձի իրականությանը համապատասխան քաղաքականություն վարել:
Անգլ. բնագրից թարգմանեց ՀԱԿՈԲ ԾՈՒԼԻԿՅԱՆԸ
(The Mirror-Spectator)
Դոկտ. ՄԱՅՔԼ ՌՈՒԲԻՆ
«Middle East Forum»-ում քաղաքական վերլուծության կենտրոնի տնօրեն եւ «American Enterprise Institute»ի ավագ գիտաշխատող
