Ադրբեջանցի իսկական բնապահպանները երբեւէ արձագանքելո՞ւ են

«American Enterprise Institute»ի ավագ գիտաշխատող

Ադրբեջանը նախապես ծրագրել էր Լեռնային Ղարաբաղի բնիկ քրիստոնյա բնակչության էթնիկական զտումը: «Բրիտիշ Փեթրոլիումի» (BP) կասպյան բազմամիլիարդ պայմանագրի եկամուտներով եւ միջազգային օժանդակությամբ, նախագահ Իլհամ Ալիեւը Իսրայելից եւ Թուրքիայից գնեց դրոններ (ԱԹՍ-եր) եւ հրետանի Հայաստանի նկատմամբ ռազմական առավելություն ձեռք բերելու նպատակով: Մինսկի խմբի դիվանագետներին ձեւացրեց, թե իբր պարտավորվածություններ է ստանձնում՝ թաքցնելով իր իսկական մտադրությունները: ԼՂ-ի երկրորդ պատերազմից առաջ Ալիեւը նույնիսկ նախաձեռնեց սահմանային մի քանի միջադեպեր, որպեսզի ստուգի ընդհանուր իրավիճակը, հաստատի իր բանակի պատրաստվածությունը եւ հետազոտի Հայաստանի թույլ կողմերը:

Ալիեւը շատ արագ կողմնորոշվեց նաեւ, որ Արեւմուտքը այնքան էլ վտանգավոր հակառակորդ չէ եւ ԼՂ-ի վրա հարձակումը ոչ թե բախտախաղ է լինելու, այլ հաղթական գործարք: 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանը լայնածավալ հանկարծակի հարձակում սանձազերծեց մի քանի ճակատներով Հայաստանի դեմ, գործողությունները համընկեցնելով Հայաստանի առաջին հանրապետության վրա Օսմանյան Թուրքիայի հարձակման հարյուրամյակի հետ:

Հետին հայացք գցելով կարելի է ասել, որ 2020-ի նոյեմբերի 9-ի հրադադարը ոչ մի կապ չուներ ԼՂ-ի հակամարտությունը խաղաղորեն կարգավորելու պարտավորվածության վերահաստատման հետ: Ալիեւի համար դա պարզապես վերազինման ու վերամատակարարման առիթ էր: Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն էլ հույս ուներ, որ հրադադարը ոտքի կհանի մոլեգնած հայերին եւ վերջ կդնի 2018-ի հեղափոխության ու Հայաստանի դեպի արեւմուտք շրջադարձին:

Երբ տասներեք ամիս առաջ Ալիեւը վերսկսեց իր ագրեսիվ արշավը, նա Պուտինից օրինակ վերցրեց: Ճիշտ այնպես, ինչպես Ռուսաստանը Ղրիմ ներխուժեց առանց համապատասխան համազգեստ, կամ զինվորական տարբերանշաններ ունեցող մարդկանցով, Ալիեւն էլ նույնը կատարեց Արեւմուտքին մոլորեցնելու կամ շփոթեցնելու նպատակով: Սեւազգեստ մարդկանց փոխարեն Ալիեւը ինքնակոչ բնապահպաններ ուղարկեց շրջափակելու Լաչինի միջանցքը, որը հրադադարով նախատեսված միակ կենսատու ճանապարհն էր ԼՂ-ի հայերի համար:

Ադրբեջանցի կամ թուրք լրագրողների հետ անկեղծ զրույցների ժամանակ այսպես կոչված բնապահպանները հայտարարել են, որ իրենք անկախ հասարակական ակտիվիստներ են, որոնք պայքարում են Հայաստանի ոսկեհանքերի պատճառած օդի աղտոտվածության դեմ: Այն, որ վաշինգտոնյան «ուղեղների շտեմարանների» որոշ վերլուծաբաններ հալած յուղի տեղ են ընդունել ներկայացված ալիեւյան վարկածը` խոսում է կա՛մ նրանց միամտության, կա՛մ էլ Ադրբեջանի քարոզչությունը հանրայնացնելու ցանկության մասին:

Ըստ «Freedom House» հաստատության, Ադրբեջանը աշխարհի ամենաբռնակալական պետություններից մեկն է: Անկախ քաղաքացիական հասարակություն գոյություն չունի այդ երկրում: Ադրբեջանի քաղաքացիական ազատությունների ցուցանիշը (դարձյալ ըստ F.H.-ի) ավելի ցածր է, քան Համասի վերահսկողության տակ գտնվող Գազայի հատվածը կամ զինվորական խունդայի ղեկավարության տակ գտնվող Միանմարը (Բիրմա): Հայկական «Civil Net» անկախ կազմակերպությունը, որ կոչված է խրախուսելու ազատականացումը, թափանցիկությունն ու ժողովրդավարությունը, բացահայտել է, որ այսպես կոչված «բնապահպանները» իրականում Ալիեւի մերձակա շրջանակներում աշխատող պետական պաշտոնյաներ են: Նրանք հասան իրենց նպատակին, սովի մատնեցին ԼՂ-ի քրիստոնյա ողջ բնակչությանը եւ կարգավորեցին շրջափակումը՝ նախապատրաստելով Ալիեւի ամբողջական հաղթանակը:

Հարցի զավեշտական մասն այն է, որ մինչ Ալիեւի այդ բնապահպանները զորակոչի ենթարկվեցին մի երեւակայական ճգնաժամի կապակցությամբ, նրանց բացակայությունը Ադրբեջանին սպառնացող բնապահպանական իրական ճգնաժամի ժամանակ ավելի քան ակնհայտ է: Որպես օրինակ կարելի է բերել Ալիեւի ավագ դստեր՝ Լեյլա Ալիեւայի եւ կրտսեր դստեր՝ Արզու Ալիեւայի վերահսկողության տակ գտնվող ոսկեհանքերի գործունեությունը: Ադրբեջանի կառավարությունը 2007-ին «Chovdar» հանքարդյունաբերական փաթեթը շնորհեց Լեյլային եւ Արզուին մի շարք ընկերությունների միջոցով, որոնք գործում են Ադրբեջանում, Միացյալ Թագավորությունում եւ Պանամայում: 2012-ից 2016-ի ընթացքում Ալիեւի դստրերի շահաբաժինը 2,5 միլիարդ գնահատվող հանքարդյունաբերության մեջ 11 տոկոսից հասավ 56 տոկոսի:

Ալիեւի ընտանիքն ունի օրենքից վեր կարգավիճակ, որի հետեւանքում Լեյլան եւ Արզուն կարողացան առավելագույնի հասցնել իրենց եկամուտները՝ տեղական իշխանությունների անմիջական միջամտությունների շնորհիվ: Նրանք իրենց «գերագույն իրավասության» հանգամանքը օգտագործելով վտարեցին մի քանի տասնյակ գյուղացիների այն տարածքներից, որտեղ հարուստ ոսկեհանքեր կային: 2016-ին «Chovdar»-ի հարյուրավոր աշխատակիցներ բողոքի ակցիաներ կազմակերպեցին աշխատավարձերը ժամանակին չստանալու կապակցությամբ: Հետագայում բողոքները չշարունակվեցին ոչ թե լուռ հնազանդության պատճառով, այլ ոստիկանների կիրառած մարտավարության հետեւանքում: Հարաբերական անդորրը վերջ գտավ 2023-ի հունիսի 20-ին, երբ բողոքի նոր, ավելի հզոր մի ալիք բռնկվեց Գադաբեյի (Գադաբեկ) ոսկեհանքերի շրջանում:

Պատճառը ժողովրդի վրդովմունքն էր այն երեւույթի հանդեպ, որ ընկերությունը ցիահիդախառն ջրարտանետումներ էր իրականացնում եւ թունավորում բնակիչներին եւ նրանց անասուններին: Այդ ժամանակ առնվազն 17 երեխա մահացավ այդ շրջանում քաղցկեղի հազվադեպ տեսակի հիվանդությունից:

Կառավարության հակազդեցությունը խիստ էր: Դուրս մղվեցին բողոքողները, ներս մտան գրոհայինները, որոնք բնապահպանական բողոքի էպիկենտրոն հանդիսացող Սոյուդլու գյուղը ամբողջությամբ մեկուսացրին: Որոշ տեսանյութեր, այնուամենայնիվ, սպրդեցին, որոնցում նշմարելի էին, թե ինչպես անվտանգության ստորաբաժանումները պղպեղախառն նյութեր են հեղուկացիրի միջոցով շաղ տալիս տատիկների երեսին: Այդ ժամանակ առանց մեղադրանք ներկայացնելու ոստիկանությունը տասնյակ երիտասարդների ձերբակալեց եւ կալանավորեց: Նրանց թվում էր նաեւ խորհրդարանի մեկ նախկին պատգամավոր:

Ոչ Վաշինգտոնը, ոչ էլ Երեւանը լուռ չպետք է մնան: Ալիեւը ցինիկաբար թաքցրեց էթնիկական զտումների արշավը «բնապահպանների» դերակատարումով, սակայն նա դրանով բնապահպանությունը դարձրեց դիվանագիտական քննարկումների կարեւոր թեմա: Ադրբեջանում գյուղացիների, ջրհորներից օգտվողների թունավորումները քրեականորեն պատժելի հանցագործություններ են համարվում: Լեյլան եւ Արզուն պետք է պատասխան տան իրենց անտարբերության համար: Այն ինչ տեղի է ունենում Ադրբեջանում, միայն Ադրբեջանում չի մնում: Ղարաբաղի ջրբաժանքի մեծ մասը թափվում է նաեւ Սեւանա լիճ: Հայերը չպետք է ձեռները ծալած նստեն: Լաչինի «բնապահպանների» անկայուն կարգավիճակը եւ այն հանգամանքը, որ նրանք չբողոքեցին Սոյուդլուի իրադարձությունների դեմ, ցույց է տալիս, որ նրանց նպատակը բոլորովին էլ բնապահպանությունը չէր, այլ` ցեղասպանությունը: Այդ պատճառով էլ ժամանակն է մատնաշնել յուրաքանչյուր ադրբեջանցու, որ մասնակից էր Լաչինի շրջափակմանը եւ մեղադրանք ներկայացնել ցեղասպանություն գործելու քրեական դավադրությանը մեղսակից լինելու համար:

Դոկտ. ՄԱՅՔԼ ՌՈՒԲԻՆ

Անգլ. բնագրից թարգմանեց` ՀԱԿՈԲ ԾՈՒԼԻԿՅԱՆԸ

(The Armenian Mirror-Spectator)