«Ազատ Թալիշ»՝ OTV ինտերնետային հեռուստաալիքի հաղորդման համաձայն, թալիշ ակտիվիստ Զաբիլ Մահերամովը արգահատանքով է խոսել է ԻԻՀ նախագահի մահվանը հանգեցրած ուղղաթիռի կործանման պատճառով Բաքվի զանգվածային լրատվամիջոցների անթաքույց հրճվանքի մասին եւ հավելել՝
«Ինչպես Գյուլիստանի ու Թուրքմենչայի պայմանագրերվ Ռուսաստանին հայերի պաշտպանությունն իրականացնելու իրավունք է վերապահվել, այդպես էլ նույն պայմանագրերով պաշտպանության կարիք ունեցող մահմեդականներին հովանավորելու պարտավորությունը տրված է Իրանին»:
Թալիշ ակտիվիստ Մահերամովը ահազանգել է, որ ներկայումս Ադրբեջանի ժողովրդի, հատկապես իրանական ծագումով ու Իրանի մշակույթը կրող թալիշցիների նկատմամբ բռնություն է գործադրվում Բաքվում: Ըստ վերջինիս, թալիշցիներին բերկրանք է պատճառում Իրանին ուրախություն պարգեւող իրադարձությունները, եւ ընդհակառակը՝ տխրեցնում Իրանին պատուհասած դժվարություններն ու ցավերը, հավելելով, որ Իրանի հովանավորության եւ ուշադրության կարիքն ունեցող իրանամետ հավատացյալներից առնվազն հինգ հազար հոգի ներկայումս գտնվում են Բաքվի բռնատիրական ռեժիմի բանտախցերում:
Զաբիլ Մահերամովը Թեհրանին հիշեցրել է, որ թե՛ բարոյապես, թե՛ մարդասիրական ու կրոնական հանձնառություններից ելնելով, եւ թե՛ Գյուլիստանի ու Թուրքմենչայի պայմանագրերի դրույթներով պայմանավորված՝ Իրանը պետք է պաշտպանի Ադրբեջանի Հանրապետությունում սիոնիստների ու Իսրայելի գործակալների կողմից բռնության ենթարկվող մարդկանց իրավունքները:
Այնուհետեւ Զաբիլ Մահերամովն ասել է.
«Ադրբեջանի Հանրապետութունում կյանքի անբարենպաստ պայմանների պատճառով, թալիշցիներից շատերը ստիպված լքել են երկիրն ու աշխատանք գտել Ռուսաստանում: Ուստի, անհրաժեշտ է հոգ տանել նրանց ինքնության ու իրանական արմատների պահպանման համար: Ադրբեջանում ապրելու համար դժվարին պայմաններից բացի, Կովկասի այս հատվածում սիոնիստական ռեժիմի ներկայության ահագնացող չափերի պատճառով, վտանգավոր իրավիճակ է ստեղծվել, ինչը հնարավորություն է տալիս այդ ռեժիմին՝ օգտվելու Իրանին հարված հասցնելու բոլոր հնարավորություններից: Իրանը դեռ ոչ մի անգամ լավ բան չի տեսել Բաքվի վարչախմբի հետ հարաբերություններից: ԻԻՀ նախագահի մահվանը հանգեցրած ուղղաթիռի կործանման պատճառով Բաքվի զանգվածային լրատվամիջոցների անթաքույց հրճվանքը Բաքվի անշնորհակալ վերաբերմունքի մասին է վկայում»:
Հիշեցնենք, որ Ադրբեջանի հարավ-արեւելքում՝ Իրանին եւ Կասպից ծովին սահմանակից հատվածում 1993 թվականի հունիսին ինքնահռչակված Թալիշ-Մուղանական Ինքնավար Հանրապետությունն ունեցել է ընդամենը երկու ամսվա կյանք:
Ռուսաստանաբնակ թալիշցիները 2023 թվականի օգոստոսի 7-ին ռուսական Եկատերինբուրգ քաղաքում որոշ ռուս պաշտոնատար անձանց մասնակցությամբ նշել են Թալիշ-Մուղանական Ինքնավար Հանրապետության հռչակման 30-ամյակը: Միջոցառմանը ելույթներով հանդես են եկել թալիշ ակտիվիստներ Զաբիլ Մահերամովը, Ալշեն Հասանովը, Զոհրեդդին Իբրահիմին, ինչպես նաեւ ռուս պաշտոնյաներ, այդ թվում՝ ՌԴ Պետդումայի խոսնակ Իգոր Վոլոդինը: Ելույթները հիմնականում կառուցված են եղել Ադրբեջանում թալիշցիների իրավունքների կոպիտ ոտնահարմանը վերաբերող փաստերի եւ նրանց ոտնահարված իրավունքների վերականգնման անհրաժեշտության շեշտադրումների վրա:
Ըստ ամենայնի, Արցախյան հարցի ադրբեջանանպաստ լուծման պատճառով, եւս մեկ միավորով նվազել է Խորհրդային Միությունից անջատված ազգային փոքրամասնությունների լծակների օգնությամբ իր ազդեցության նախկին տարածքում միջամտելու Մոսկվայի հնարավորությունները: Այս պայմաններում, Ռուսաստանը փորձում է ռուսախոս ազգային փոքրամասնություններին հովանավորելու անվան տակ ազդեցության նոր լծակների տիրանալ: Այսպիսով, Ադրբեջանի նկատմամբ ազդեցության լծակ ձեռք բերելու նպատակով թալիշցիներին հովանավորելու հարցը հայտնվել է Մոսկվայի օրակարգում:
Օգոստոսի 7-ի միջոցառմանը Պետդումայի խոսնակ Վոլոդինի մասնակցությունն ուղերձ էր Բաքվին՝ Արցախին փոխարինող նոր լծակի մասին:
Սակայն, իրանական արմատներ ունեցող եւ Իրանին համակրող թալիշցիների նկատմամբ Թեհրանի քայլերն առայժմ նկատելի չեն:
Խնդրո առարկա երկու պայմանագրերի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ Թուրքմենչայի պայմանագրով, իրոք, Իրանը պարտավորվում էր չխոչընդոտել իրանաբնակ հայերին՝ ռուսական տիրապետությանն անցած տարածքներ տեղափոխվելիս, որի մասին է վկայում 1818-1819 թթ. ռուս դրամատուրգ եւ դիվանագետ Գրիբոյեդովի կազմակերպած պարսկահայերի հայտնի ներգաղթը:
Ինչ վերաբերում է թալիշցիներին, ապա Ադրբեջանում բնակվող այդ էթնիկ փոքրամասնության իրավունքների մասին ո՛չ Գյուլիստանի, եւ ո՛չ էլ Թուրքմենչայի պայմանագրում որեւէ հիշատակում չկա:
ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
Իրանագետ