ՂԱԼԱԹ
ՂԱԼԱԹ բառի իմաստային նրբերանգներով հետաքրքրվողներին Էդուարդ Աղայանն իր «Արդի հայերենի բացատրական բառարանի» միջոցով խորհորդ է տալիս նայել «ՍԽԱԼ» բառահոդվածը, հուշելով, որ այդ երկու բառերը հոմանիշներ են:
ՀՀ նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանը 2022 թ. ապրիլի 5-ի ընդդիմության հանրահավաքին, լրագրողի հետ զրույցի ժամանակ, հերյուրանք է համարել այն պնդումները, թե ինքը մշտապես բանակցել է Արցախը հանձնելու մասին՝ հակադարձելով, որ «ԱՍՈՂԸ ՂԱԼԱԹ Է ԱՐԵԼ»: Արդյո՞ք Սարգսյանն իր արտասանած այդ նախադասությամբ ցանկացել է ասել՝ «ասողը սխալվել է»:
Իրանում 1979 թվականին իսլամական հեղափոխության դրոշ բարձրացրած այաթոլլահ Խոմեյնիին է վերագրվում «Ամերիկան ոչ մի ղալաթ չի կարող անել» թեւավոր դարձած կարգախոսը: Միգուցե հեղափոխության առաջնորդը մտադիր է եղել ասել՝ «Ամերիկան ոչ մի սխալ թույլ չի տա»: Փորձենք պարզաբանել.
Մեզ շրջապատող տարբեր ժողովուրդների լեզուներում բույն դրած ՂԱԼԱԹ բառն արաբերեն ծագում ունի, որը բացառապես նշանակում է «սխալ», «անճշտություն»: Թուրքերը ՂԱԼԱԹ-ը փոխառելիս, նախընտրել են ԽԱԼԹ HALT արտասանությունը: Բայց քանի որ այն փոխառել են պարսկերենից, պահպանել են բառի երկրորդ՝ թանձրացական իմաստը՝ նույնը փոխանցելով նաեւ պոլսահայ բարբառին: Վրացիներն իրենց «սովորույթի» համաձայն, բառն արտասանում են ՂԱԼԱՏԻ ձեւով՝ «սխալ», «դատապարտելի արարք» եւ «դավաճանություն» իմաստներով: Նույնիսկ «պետական դավաճանություն» բառակապակցության մեջ այս բառն է օգտագործվում:
Պարսկերենում ՂԱԼԱԹ-ը օգտագործվում է թե՛ «անճշտություն» իմաստով, եւ թե իբրեւ հանդիմանական խոսք: Եվ երբ ասվում է «ՆԱ ՂԱԼԱԹ Է ԱՐԵԼ», հայերեն կարելի է թարգմանել բառացի: Կարելի է թարգմանել նաեւ օգտագործելով ՍԽԱԼ բառը:
Աֆղանստանում ՂԱԼԱԹ-ը արաբերենի նման միայն անճշտություն իմաստն է արտահայտում: Այնտեղ նույնիսկ ԹՅՈՒՐԻՄԱՑՈՒԹՅՈՒՆ (ghalat-fahmi) բառի կազմության մեջ ՂԱԼԱԹ բառն է օգտագործված: Եթե դուք Քաբուլում վերցնեք հեռախոսն ու սխալ համար հավաքեք, ձեզ քնքշաբար կպատասխանեն, որ դուք ՂԱԼԱԹ եք արել (սխալ համար եք հավաքել):
Եվ, քանի որ մենք այդ բառը փոխառել ենք մեր անմիջական հարեւաններից, բառի մեջ զետեղել ենք միաժամանակ երկու հայտնի իմաստները: Նույնիսկ մեր որոշ բարբառներում ՍԽԱԼ բառը ՂԱԼԱԹ բառի տարնմանությամբ դարձրել է «ՍՂԱԼ»:
Հայերը բառի թանձր իմաստը ճիշտ փոխանցելու համար հաճախ օգտագործում են հատուկ շեշտադրումով արտասանված ՂԱԼԼԱԹ ձեւը: Եվ երբ մենք մեր անբարեհաճ վերաբերմունքը խոսակցին փոխանցելիս ասում ենք «ղալլաթ ես արել», բնավ չի նշանակում, որ թիրախավորված անձը «չարաչար սխալվել է», այնպես, ինչպես մեր բառարաններն են փոխանցում, այլ նշանակում է, որ նա «գլուխը պատին է տվել»:
Գ. ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
