Հայաստանյան մերօրյա միջավայրն արտառոց տարօրինակ է: Մի կողմից, որն է իշխանությունը, նշվում է երկրի տնտեսական կյանքում արտառոց հաջողությունների մասին, անգամ երկնիշ աճի ցուցանիշից է խոսվում, երբ ֆինանսական միջոցներ չունենալու պատճառաբանությամբ, անգամ բյուջեի պակասորդը լրացնելու նպատակով, հարյուր միլիոնավոր դոլարների պետական պարտքեր են վերցվում: Ուր որ է դրանց տարեկան տոկոսները փակելու գումարը կմոտենա մեկ միլիարդ դոլարի, որն ահռելի թիվ է անգամ այսօրվա աննախադեպ համարվող 6 մլրդ դոլար բյուջեի պայմաններում, որը ճնշող ազդեցություն կունենա նաեւ առաջիկայում աճ կանխատեսվող բյուջեների վրա: Նկատենք, որ այս առումով այլ միջավայրում կգտնվեինք, եթե ասենք մեր երբեմնի բախտակից Էստոնիայի 1 բնակչի հաշվով տարեկան մոտ 50.000 դոլար ՀՆԱ-ն ունենայինք, որը մեզանում հազիվ 8000 դոլար է եւ որն առայժմ հեռավոր երազանք է ՀՀ տնտեսության համար:
Իրոք մտահոգ է հայաստանաբնակ քաղաքացին եւ այն կամայական անհիմն դրսեւորման նախանշան չէ: Այն առաջանում է հենց թեկուզ երկրի թիվ 1 պաշտոնյայի, ՀՀ վարչապետի այնպիսի եզրահանգումներից, ինչպիսիք են «աղքատությունը մեր գլխուղեղներում է» մոտեցումն է եւ ամփոփվում է «բարեփոխումներին խոչընդոտում է պետական ապարատը» գնահատականով: Փորձեմ հիմնավորել շարքային քաղաքացուս նման մոտեցումը, որն ուղղակի ու անուղղակի առնչվում է հիշյալ կարծիքների հետ:
Հանրահայտ է, որ երկրի կարգավիճակի թիվ 1 շահառուն գործադիր մարմինն է, մեր պարագայում` ՀՀ կառավարություն որակվողը: Երբ սիրելի քաղաքացին հարցեր ու խնդիրներ է տեսնում ու ունենում, դրանք ուղղում է նաեւ իր մուծած հարկերով ու տուրքերով վարձված սույն կառույցի բազմաբնույթ մարմիններին: Նման մի հարց, ներքոհիշյալ դիմումի տեսքով, սույն թվականի մայիսի 30-ին հղել էի ՀՀ վարչապետին. Ձեր առաջիկա հրապարակային ելույթներից մեկում խնդրում եմ պատասխանել ակտիվ լրագրությամբ զբաղվող 80-ամյա ՀՀ քաղաքացուս շրջապատում կազմավորված հետեւյալ հարցին. ինչո՞ւ է ՀՀ-ում արտադրվող ու վաճառվող կաթնամթերքի հիմնական արտադրանք համարվող պարենը ներկայացվում «պանրային մթերք» անվանումով, որը սուպերմարկետների ցուցափեղկերում կրկնակի տարածքներ է զբաղեցնում պանիր պիտակավորվողի համեմատ. (նույնը` կաթնամթերքների այլ արտադրանքի պարագայում):
Անցավ մեկ շաբաթ, ոչ մի ձայն, 2-3 շաբաթ` որեւէ արձագանք չկա, չորրորդում նույնպես, եւ միայն հինգերորդի ավարտին հետեւյալը. վարչապետը հեռարձակվող նիստում, շինաշխատանքներին նվիրված հարցի ավարտից հետո անակնկալ խոսեց կաթնաշոռից, դրա որակից, մթերքում կաթի առարկայության ու քանակի խնդրից, դրանում օգտագործվող հավելումներից… Եվ որպես եզրահանգում հնչեցվեց` մեզանում կաթնամթերքները հիմնականում կաթ պարունակող են մակնշվում, քանզի դրանք այլեւայլ սննդային հավելումներից ու կաթի որոշակի քանակներից պատրաստված արտադրանքներ են, որտեղ հաշվի է առնվում սպառողների գնողունակության հանգամանքը: Վարչապետը հավելեց, որ կան 1-2 ընկերություններ, որոնք զուտ կաթ օգտագործելու առումով բարձր գներ են սահմանում: Եվ վերջ, սա է իրողությունը, հանրությունը պատրադրված է հաշտվել այս վիճակի հետ, ինչքան էլ այն տխուր ու անհասկանալի լինի, առավել եւս` անընդունելի:
Չհամակերպվելով այսօրինակ պասիվ մոտեցմանը՝ կապվում եմ Սանկտ Պետերբուրգում բնակվող բարեկամուհուս հետ, հարցնում կաթի 1 լիտրի գինն իրենց մոտակա սուպերմարկետում: Խնդրեմ ծանոթացեք պատասխանին.- հենց այսօր գնել եմ, լիտրը 65 ռուբլով, որը ՀՀ արժույթով մոտ 270 դրամ է: Եվրոպական առաջատար երկրներում կաթի լիտրը վաճառվում է 1 եվրոյից աննշան բարձր գնով, որի մոտ 50 տոկոսը հարկվում է եւ սոցիալական տարբեր ծրագրերի միջոցով վերադարձվում հանրությանը: Ասենք, քաղաքներ կան, որոնցում հանրային տրանսպորտն անվճար է, կենսաթոշակառուները հավելումներ են ստանում, ուսանողներն ազատված են վճարումներից… Զանգահարում եմ ԱՄՆ, Վերջինիայի նահանգ, ուր դոկտորանտական կրթություն է ստանում ՀՀ քաղաքացի մաթեմատիկոս թոռս: Ահա նրա պատասխանը. – պապիկ, չեմ գնել այն գալոնով վաճառվելու հանգամանքով, որը 3.785 լիտրն է, յուղայնությունը 3.5 տոկոս, գինը 3.49 դոլար, լիտրը ստացվում է 90 ցենտ, մոտ 370 դրամ:
Դե եկ ու գլուխ հանիր հայաստանյան այսօրինակ միջավայրից, որն իշխանությունը լռելյայն առաջ է մղում, յուրօրինակ գործընթացներ ձեռնարկելով դրանց հետեւանքների վերացման ուղղությամբ: Ասենք` հիվանդությունների աճի կանխարգելման ուղղությամբ, քանզի հավելումների կիրառումը սննդամթերքներում անհրաժեշտություն չէ, այլ ոչ ցանկալի պարտադրանք: Բարձր գներից օգտվող հանրային հատվածն էլ իր գնողունակությունը բարձրացնելու լրացուցիչ միջոցների է դիմում, որի դրսեւորումներն են պետական համակարգում արձանագրվող չարաշահումները: Անվերջանալի մի շարան, որը կապված է կաթնամթերք ներկայացվող մեկ տասնյակ կազմող մթերքների օգտագործման անհրաժեշտության հետ: Թանկ, հետն էլ ոչ երաշխավորված որակի, ինչո՞ւ, պարոնայք պաշտոնյաներ: Այդ ի՞նչ ունակություններով են օժտված արդեն հիշատակված երկրների կառավարիչները, որ կարողանում են հավասարակշռված տնտեսական միջավայր ապահովել արտադրող-սպառող հարաբերություններում, երբ կաթի լիտրը մթերվում է միջինը 10 ցենտով, ՀՀ արժույթով 40-50 դրամով, երբ մեզանում գոհացուցիչ չէ 130-180 դրամը, արդյունքում` կով պահելն աննպատակահարմար հռչակելը, գլխաքանակի անկումը, 320 հազար գլխաքանակը 220 հազարի հասցնելը: Արդյո՞ք պետք է մեկընդմիշտ մոռանանք, որ կաթից նաեւ կարագ է ստացվում, որն օգտագործվում է սննդի պատրաստման ընթացքում, թխվածքների արտադրությունում, որտեղ հիմա մարգարին կոչվող փոխարինիչ է կիրառվում, իր պակաս համա-հոտային հառկություններով: Ի դեպ, ռուսական HTB հեռուստաընկերության օգոստոսի 18-ի «Նաշպատրեբնադզոր» հաղորդման հեղինակ Օլեգ Սոլնցեւը նշեց, որ երկրում կաթի գնման հիմնական գինը ռուսական 17 ռուբլին է, ՀՀ արժույթով 75 դրամը: Իսկ ահա ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության գործարար միջավայրի վարչության պետ Քրիստինե Գեւորգյանը հեղինակիս գրավոր պատասխանում է. «Այսօրվա դրությամբ միջազգային շուկայում 1 կգ հում կաթի գնման գինը կազմում է շուրջ 0.45 ԱՄՆ դոլար»: Ստացվում է մոտ 200 դրամ: Այս մասին` առաջիկայում առավել մանրամասն:
Կարճ ասած: Կարելի է ժամերով խոսել եւ ամբողջ էջեր գրառել Հայաստանի հանրապետությունում կաթնամթերքի արտադրության ու օգտագործման ընթացքում ծավալվող գործընթացների շուրջ: Չբացառելով նման զարգացումները, հանրությունը` մոր կաթից կտրված մանուկից մինչեւ ավագ սերունդ, արժանի է լիարժեք սննդակարգի, որտեղ անարատ կաթի վերամշակումից ստացվող մեկ տասնյակի հասնող պարենային մթերքներն օրվա անհրաժեշտություններ են, կենսաբանական ժառանգափոխանակության երաշխիքներ, առօրյայի ու տարիքային նոր սահմանումների հաստատումներ…
Եվ հարցը` ի զորո՞ւ ենք կերտել մեր ակնկալվող Հայաստանը, հնչում է ինքնաբերաբար;
Առայժմ մեր միջավայրում գերիշխողը թունավոր արտանետումներն են, շինարարական փոշին ու էլի փոշին, անհասկանալի սննդային հավելումներն ու…
Մինչեւ ե՞րբ:
ԳԵՂԱՄ ՔՅՈՒՐՈՒՄՅԱՆ
20.08.2024թ.