Թարգմանությունը ֆրանսերենից ԱՐՈՒՍՅԱԿ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ-ԳՐԻՆՈՅԻ, France Arme”nie, 2021 սեպտեմբեր
Գագիկ Հարությունյանը [1] եւ նրա «Նորավանք» հետազոտական կենտրոնը Բաքվի աչքի փուշն էին: Հայկական ռազմավարական միտք առաջարկող այս միակ ինստիտուտը կամայականորեն փակեց նոր վարչակարգը, եւ նրա վերլուծական կենտրոնը 2018 թվականից այլեւս գոյություն չունի: Այսօր, երբ Հայաստանի վրա կախված են գոյաբանական սպառնալիքներ, Գագիկ Հարությունյանը համաձայնեց պատասխանել մեր հարցերին:
Տիգրան Եկավյան (Երեւան)
France-Arme՛nie – 2018 թվականին Նիկոլ Փաշինյանի թիմի առաջին քայլերից մեկը եղավ «Նորավանք» կենտրոնը փակելը, որը դուք ղեկավարում էիք մոտ տաս տարի: Մինչդեռ դա Հայաստանում միակ աշխարհառազմավարական հետազոտական կենտրոնն էր : Ինչպե՞ս կբացատրեք այս կամայական քայլըՙ այն պարագայում, երբ Հայաստանը մշտական պատերազմի մեջ գտնվող երկիր է:
Գագիկ Հարությունյան- Այն, ինչ տեղի ունեցավ 2018 թվականին «Հեղափոխություն» անվան տակՙ Հայաստանի դեմ տարված հաղթական պատերազմ էր` հիբրիդային հակամարտությունների օրենքներին համապատասխան: Այս օրենքները թելադրում են օկուպացված երկրների մտավոր կարողությունների հնարավորինս նվազեցում, քանի որ դրանք են սահմանում տվյալ երկրի ինքնիշխանության եւ անվտանգության մակարդակը: Նման ռազմավարությունը նոր բան չէ: Հիշենք Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Հիտլերի հավանությունն ստացած «Ost» կոչվող պլանը: Ըստ այդ ծրագրի, գրավյալ տարածքների ժողովուրդները չպետք է ստանան կրթության չորսից ավելի մակարդակ, քանի որ Երրորդ Ռեյխը կիրթ եւ մտածող հասարակություններին իրավացիորեն դիտարկում էր որպես ամենավտանգավոր թշնամիներ: Զարգացած հասարակությունները համարվում էին դժվար կառավարելի, մինչդեռ կիսագրագետ հասարակությունները համարվում էին հնազանդ: Նման մոտեցումը հոգեհարազատ է նաեւ «գունավոր հեղափոխություններ» կազմակերպող ուժերին: Բավական է հիշենք, որ Ուկրաինայի «հեղափոխությունից» հետո գիտնականների թիվը այդ երկրում նվազեց մինչեւ մոտ 100-120.000-ի: Ուստի «Նորավանքի» փակումը լիովին կանխատեսելի էր ու սպասելի, քանի որ հասարակության «հիմարությունը» «գունավոր հեղափոխությունների» հիմնական նպատակներից մեկն է: Իմիջայլոց ասեմ, որ 2018 թվականի «թավշյա հեղափոխության» բռնկումից մի քանի ամիս առաջ մեր կենտրոնը հրատարակել էր մի աշխատությունՙ գիտական հետազոտությունների եւ կրթության կարեւորության ու դրանց անտեսման աղետալի հետեւանքների վերաբերյալ:
– Ի՞նչ ներդրում է ունեցել «Նորավանք» կենտրոնը Հայաստանում ռազմավարական ուսումնասիրությունների զարգացման գործում:
– Պետք է հիշել, որ «Նորավանք» գիտակրթական Հիմնադրամը հիմնել է այն ժամանակվա վարչապետ Անդրանիկ Մարգարյանը (2000-2007): Այդ ժամանակաշրջանում Հայաստանի գիտության ու կրթության ոլորտը գտնվում էր մշտական ուշադրության եւ հոգածության կենտրոնում: Հիմնադրամը պետք է ստեղծեր ժամանակակից think-tank-ի (վերլուծական կենտրոն) մեթոդաբանությամբ գործող կառույց, որի հիմնական նպատակն էր ուսումնասիրել Հայաստանի անվտանգության խնդիրները, հայ հասարակությունը եւ առաջարկել լուծումներ: Որպես «Նորավանքի» գործունեության իրեղեն «արտադրանք» կարող ենք նշել, որ կենտրոնը հրատարակել է ազգային անվտանգության ոլորտին վերաբերող 80-ից ավելի գրքեր, որոնցից կցանկանայի մասնավորապես առանձնացնել «Տեղեկատվության անվտանգություն» կոլեկտիվ մենագրությունը, որը հրապարակվել է կրթության եւ գիտության նախարարության եւ մեր ռուս-հունական գործընկերների հովանավորությամբ: «Նորավանքը» կատարել է նաեւ ավելի քան 400 գիտական եւ վերլուծական հրապարակումներՙ շնորհիվ մեր որոշ պարբերականներիՙ «21-րդ դար» (հայերեն, ռուսերեն եւ անգլերեն), Գլոբուս (հայերեն), կազմակերպել է հարյուրավոր գիտաժողովներ, սեմինարներ եւ թեմատիկ դասընթացներ: «21-րդ դար» ամսագրի հրատարակմանը որոշ ժամանակ աջակցել է Գալուստ Գյուլբենկյան հիմնադրամի (որի այն ժամանակվա տնօրենն էր Զավեն Եկավյանը) Հայկական համայնքների բաժանմունքը: Այս աշխատություններն, ինչպես նաեւ գիտաժողովների արդյունքները անվճար ու ազատ հասանելիությամբ առաջարկվել են Հայաստանի Հանրապետության եւ Արցախի Հանրապետության տարբեր վարչակազմերի, զինված ուժերին, բարձր հոգեւորականությանը, Հայաստանի եւ Սփյուռքի դիվանագետների եւ հետազոտողների: Բոլոր այս նյութերն ամբողջությամբ, երեք լեզվով, տեղադրվել են մեր կայքում, որն ուներ մի քանի հարյուր հազար այցելու: Եվ, իհարկե, միեւնույն ժամանակ, առանձնակի առաջարկներ են արվել եւ ներկայացվել պատկան մարմիններին: Այսպիսով, Հայաստանի Հանրապետությունում, Արցախի Հանրապետությունում եւ Սփյուռքում ձեւավորվեց համախոհ մարդկանց մի խումբ, որոնք հստակ հասկանում էին մեր առջեւ ծառացած մարտահրավերները եւ դրանց դիմակայելու միջոցները: Օրինակ, մեր կենտրոնն ակտիվորեն համագործակցել եւ որոշ ծրագրեր է իրականացրել Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության հետ: Մեր սպաների հետ համատեղ հրատարակած բազմաթիվ աշխատությունների շարքից կցանկանայի առանձնացնել «Մեր հաղթանակները» եւ «Հայաստանի պատերազմները» քառահատոր մենագրությունը, որը լայն տարածում գտավ հասարակության մեջ:
– Ձեր կարծիքով ի՞նչ դեր պետք է ունենա Սփյուռքը հայկական պետությանն աջակցելու գործում: Ի՞նչ առաջարկներ կանեիք ազգի գոյատեւման համար կենսական նշանակություն ունեցող այդ հարաբերությունները բարելավելու ուղղությամբ:
– Պատահական չէ, որ ներկայիս վարչակարգն առաջինը փակեց Սփյուռքի նախարարությունը, քանի որ վերջինս առանցքային դեր ունի մեր անվտանգության ու զարգացման համար: Մի ժամանակ «Նորավանքը» պայմանագիր ուներ Սփյուռքի նախարարության հետՙ մեր համայնքների արդի խնդիրների վերաբերյալ հետազոտություններ իրականացնելու համար, որոնցից տասներեքը հրատարակվել են առանձին մենագրություններով: Իհարկե, Սփյուռքին առնչվող այսօրվա խնդիրները բավականին բարդ են: Նշենք, որ տարբեր երկրներում ապրող մեր հայրենակիցները միմյանցից շատ տեղյակ չեն, եւ նրանց մոտեցումը հայկական պետությանը եւ հայ հասարակությանը հաճախ զգալիորեն տարբեր են իրարից: 2018-ին այս ավերիչ կառավարության ի հայտ գալն անհիմն ոգեւորություն առաջացրեց որոշ արեւմտյան համայնքներում, ինչը, հուսով եմ, արդեն մարել է: Այս առիթով արժե հիշեցնել «Նորավանքի» մի նախագծի մասին, որը մեզ չհաջողվեց իրականացնել. այն կոչվում էրՙ «Համահայկական առցանց համալսարանի հիմնադրում»: Ըստ այս նախագծի, պետք էր միավորել «Սփյուռքի եւ Հայաստանի մտավոր ներուժը»: Նշենք, որ հարյուրավոր մասնագետներ կան արտերկրի հայ գիտնականների ցանկում: Մեր նպատակն էր կազմակերպել մի տեսակ «նախատրամադրությամբ» դասավանդում, այսինքնՙ բոլոր հիմնական առարկաներում ուղղակի կամ անուղղակի կերպով հետաքրքրություն առաջացնել ազգային ռազմավարությանն առնչվող հարցերի նկատմամբ: Նշեմ, որ իսրայելացի փորձագետներն արտակարգ տիրապետում են այս ոլորտին. նրանք ստեղծել են բազմաթիվ կրթական հաստատություններ, որոնք ի զորու են նաեւ միավորել իրենց ազգն ամբողջ աշխարհում:
– Դուք խորապես համոզված եք հայ-ռուսական հարաբերություններն արժեքավորելու կարեւորության մեջ: Անշուշտ, կա ռազմական եւ էներգետիկ ոլորտը, որը երաշխավորում է Հայաստանի գոյատեւումը, սակայն դուք ավելացնում եք նաեւ քաղաքակրթական մերձեցումը: Ի՞նչ նպատակով:
– 18-րդ դարում ազգային մեծ գործիչ Իսրայել Օրին, եվրոպական իշխանությունների առաջ Հայաստանի ազատագրման հարցն անարդյունք պաշտպանելուց հետո, հանդիպեց Պետրոս Մեծին, որը սիրով ընդունեց նրա առաջարկները եւ ներառեց դրանք Ռուսական կայսրության ռազմավարության մեջ: Արդեն 19-րդ դարում, 1827 թվականին գեներալ Պասկեւիչը ազատագրեց Արեւելյան Հայաստանը, որտեղ, Թուրքմենչայի պայմանագրի համաձայն, ներգաղթեցին նաեւ մեր շատ հայրենակիցներ, հատկապես Թուրքիայից: Այս իրողությունները ճակատագրական դարձան հայերի համար, մեր լեզուն, մեր կրթությունը, մեր գրականությունը, մեր մշակույթն ընդհանրապես վերածնունդ ապրեցին ու զարգացան քրիստոնյա Ռուսաստանի կազմում: Հայտնի է, որ 10-րդ դարում Ռուսաստանում ուղղափառ քրիստոնեության հաստատմանը նպաստել է hայկական ծագումով բյուզանդական ազնվականությունը: Վերջերս Երեւանում հրատարակվեց բյուզանդական ժառանգությանը նվիրված ամսագիր :
44-օրյա պատերազմի ժամանակ Հունաստանի արտաքին գործերի նախարարը միակն էր, որ պաշտոնական այց կատարեց Երեւան: Նշենք, որ ԽՍՀՄ-ի կազմում Երկրորդ Հանրապետության հասարակության գիտական ու տեխնոլոգիական մակարդակը ավելի քան տասն անգամ գերազանցում էր ներկայիս հանրապետության ցուցանիշը: Պատահական չէ, որ Խորհրդային Հանրապետության հասարակությունը կարողացավ հաղթել Արցախյան առաջին պատերազմում, եւ, իդեպ, բրիտանական հատուկ ծառայությունները հասկացան, որ դա տեղի ունեցավ առաջին հերթին մեր տեխնոլոգիական առավելության շնորհիվ: Իհարկե, այս ամենը չի նշանակում, թե Հայաստանը խնդիրներ չի ունեցել Ռուսական կայսրության կամ ԽՍՀՄ-ի կազմում. դրանք բազմաթիվ էին: Նշենք, որ խնդիրներ կան բոլոր տեսակի հասարակություններում. այստեղ պետք է տեսնել, թե որքանով են պահպանվում մեր ազգային շահերըՙ այս կամ այն քաղաքական համակարգում: Եթե այս տեսանկյունից նայենք, ապա ակնհայտ է, որ Հայաստանի եւ Ռուսաստանի սերտ հարաբերություններն ամենից առաջ բխում են մեր շահերից, մանավանդ իրատեսական այլընտրանքների բացակայության պայմաններում: Ուզում եմ շեշտել, որ այս համատեքստում, մեր անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին, որտեղ հիմնական դերակատարը Ռուսաստանն է, պետք է կարեւորել: ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու կոչերը հակասում են մեր ազգային շահերին: Նման քայլը, ինչպեսեւ Ռուսաստանի նկատմամբ այլ թշնամական դրսեւորումներ, միայն կվատթարացնեն մեր առանց այն էլ բարդ վիճակը:
– Ինչպե՞ս եք գնահատում ԱՄՆ-ի եւ Ֆրանսիայի դերը ներկա համատեքստում եւ կարծո՞ւմ եք արդյոք, որ այդ երկու երկրներն ի վիճակի են հավասարակշռել պանթուրքիստական սպառնալիքի դեմ ուժերի մրցակցությունը:
– Ես շատ դրական եմ համարում Հայաստանի բարիդրացիական հարաբերությունները յուրաքանչյուր երկրի հետ: Ներկա վիճակում ես կարեւորում եմ ձեր նշած պետությունների հնարավոր դերը մեր տարածաշրջանում: Խնդիրն այն է, որ աշխարհաքաղաքական շահերը պահանջում են, որ ԱՄՆ-ը դուրս մղի Ռուսաստանին Հարավային Կովկասից, ինչն այսօր նրանք փորձում են անել իրենց դաշնակից Թուրքիայի միջոցով: Պետք է նշել, որ մի պահ, որոշ վերապահումներով, նման սցենար իրականացվեց Վրաստանում, որտեղ այսօր գերակշռում է թուրքական ազդեցությունը: Հետեւաբար, բավական է հիշել, որ վերջին պատերազմի ժամանակ Վրաստանը փակեց օդային տարածքը, ինչը դժվարացրեց ռուսական զինամթերքի մատակարարումը Հայաստանին: Ներկա իրավիճակում Վրաստանի ազգային եւ տնտեսական շահերը ոչ միայն անտեսված են, այլեւ, իրականում, այս երկրի ինքնիշխանությունն ու ամբողջականությունը հարցականի տակ են դրված (այս վերջին կետը չափազանց վտանգավոր է դարձել հատկապես Աջարիայի թուրքացման համատեքստում): Իսկ Ֆրանսիայի գործունեությունը կարելի է միայն ողջունել, քանի որ այսօր տպավորությունն այն է, թե մարդասիրական հարուստ ավանդույթներ ունեցող այդ երկրին առաջին հերթին հուզում են հումանիտար խնդիրները: Ես կարծում եմ, որ Ֆրանսիան նման մոտեցում ունի նաեւ Կիպրոսին առնչվող հարցերում. լավ իմաստովՙ իսկական եվրոպական մոտեցում: Պետք է նաեւ ընդունել, որ ներկայիս աշխարհաքաղաքական իրողություններում Ֆրանսիայի հնարավորությունները փոքր-ինչ սահմանափակ են, Հայաստանին ուղղված նրա զորակցական արտահայտությունները հիմնականում կօգտագործվեն դիվանագիտական ոլորտում:
[1] Գագիկ Հարությունյանն իր գործունեությունը շարունակում էՙ ղեկավարելով Research Network Institute-ը (http://rni.am/): Նա կարողացավ իր նոր կայք տեղափոխել նախկինում «Նորավանքի» կայքի բովանդակության մեծ մասը:
