Ադրբեջաներենում երկու ուշագրավ բառ կաՙ «սֆթա» եւ «բալթաջի»: «Սֆթա»ՙ նշանակում է առաջին անգամ: Օրինակ, երբ ադրբեջանցի ջահել տղան գնում է ադրբեջանական բանակ, ուտում է այնտեղ տրամադրվող առողջ սնունդը, ամեն անգամ թեյի հետ էլ երկու հատ ընկույզՙ մեղրով, ու գիշերը բռնաբարում վաշտի երեսուն տոկոսին, ընդ որումՙ առաջին անգամ, դա կարելի է կոչել «սֆթա»: Ի դեպ, «սֆթա» է կոչվում ադրբեջանական ազգային մի ծես, որի մասին դեռ կխոսենք: Իսկ «բալթաջի» բառացիորեն թարգմանաբար նշանակում է կացնով մարդ, այսինքն այդ երկրում այնքան շատ կան կացնով մարդիկ ու այնքան դա նորմալ է, որ, օրինակ, Լենքորանի փողոցներում կացնով մեկը կարող է մտնել խանութ եւ օրինակ անանուխի ծամոն գնել, որ ադրբեջանցիները իրենց լեզու են ներմուծել «բալթաջի» բառը, պետք էր չէ՞ ինչ-որ կերպ կոչել իրենց երկրում շատ հանդիպող կացնով մադկանց:
Ադրբեջաներենում կա մի ուշագրավ բառ եւսՙ «քըհրըման», որը թարգմանաբար նշանակում էՙ հերոս, բայց այն լայնորեն կիրառելի չէ հարեւան երկրում, համենայն դեպսՙ ավելի շատ կիրառելի չէ, քան «սֆթա»-ն եւ «բալթաջի»-ն: Ու սա բնական էլ է. երկիր ու ժողովուրդ, ավելի ճիշտՙ երկիր, քանի որ ադրբեջանցի ժողովուրդ բառակապակցությունը մի քիչ աբսուրդի ժանրից է, որը պարտվել է պատերազմում, որի զինվորները փախել են ու փախչում են մարտի դաշտիցՙ թողնելով այնտեղ իրենց վիրավոր զինվորներին, ջհանդամը նրանց, թողնելով մարտադաշտում իրենց թանկարժեք զինամթերքը, չի կարող հերոս ունենալ, քանի որ հերոսությունն այս ամենի հակառակն է: Չունեն, դե հիմա այդպես է եղել, Ալլահն այդպես է կամեցել: Ու քանի որ չունենՙ աչքը տնկել են հարեւանի հերոսների վրա, մանավանդ, որ հարեւանն այն նույն ժողովուրդն ու երկիրն է, որն իրենց հաղթել է ու իր պատմության ոչ մի դարում հերոսների պակաս չի ունեցել: Հիմա էլ չունի, ապրիլյան պատերազմը վկաՙ չունի: Այս խնդիրը լուծելու համար Ադրբեջանը երկու ճանապարհ ուներ. կամ նրանք փաստերով, եզրակացություններով պետք է ապացուցեինՙ առաջին հերթին սեփական հանրությանը, որ հայ հերոսներն իրականում հայ չեն, այլՙ ադրբեջանցի են, ու «այդ գող հայերը, ինչպես Ղարաբաղն են գողացել, այնպես էլ ադրբեջանցի ժողովրդի հերոսներին են գողացել», կամ էլ պետք է ծաղրեին մեր հերոսներին, թե բաՙ հա ի՞նչ են արել որ: Հասկանալի է, որ առաջին տարբերակը անգամ ադրբեջանցիների համար հիմարություն կլիներ, քանի որ նույնիսկ ադրբեջանցին, որն ըստ միջին վիճակագրության բարձրագույն կրթություն չունի ու ադրբեջաներենից բացի տիրապետում է միայն թուրքերերին, այն էլ զուտ խոսակցական մակարդակով, ուրեմն նույնիսկ նա չէր կարող հավատալ, որ օրինակ Մոնթե Մելքոնյանը կարող է ադրբեջանցի լինել, ստիպված Բաքուն որոշել է ու սկսել է ծաղրել հայ հերոսներին: Իբր նրանք ամենեւին էլ հերոսություն չեն արել, իբր հայերը նրանց հորինել են, որ սեփական ժողովրդի ոգեւորության մակարդակը բարձրացնեն, իբր հայերը ղարաբաղյան պատերազմում չեն էլ հաղթել… Ճիշտ է, եթե չեն հաղթել, ապա ինչո՞ւ ադրբեջանցիներ չկան Ղարաբաղում եւ ինչո՞ւ ադրբեջանցի տղա երեխայի «սֆթա»-ն չեն տոնում Ղարաբաղում:
Իմիջիայլոցՙ «սֆթա»-ի մասին: Հարկ է նկատել, որ այս ծեսը մինչեւ հիմա անցկացվում է ադրբեջանական գյուղերում, ընդ որումՙ մեծ շուքով: Նախ ադրբեջանցի ընտանիքը տղա է ունենում, հետո նա մի քիչ մեծանում է ու սկսումՙ վազվզել, հետո տան բակում է վազվզում, հետոՙ հարեւանի ու հենց հարեւանի բակից ինչ-որ բան է գողանում, օրինակՙ հավ, ավելի ակտիվներըՙ աքլոր, գողանում է ու կամ տեղում սատկացնում, կացնով բնականաբար ու միանգամից դառնում նաեւ «բալթաջի», կամ էլ բերում է իրենց տուն, որպեսզի հայրիկը մորթի, հայրիկն էլ, քանի որ մորթելու մեծ սիրահար է, անմիջապես մորթում է ու հենց այդ պահից սկսվում է որդու «սֆթա»-ի տոնակատարությունը: «Սֆթա»ՙ այսինքն առաջին գողություն: Ադրբեջանում, այսինքն, երբ տղա երեխան առաջին գողությունն է կատարում, իսկ նրանք բոլորը դա կատարում են, դա կոչվում է «սֆթա» ու դա նշվում է: Հա, տուժող կողմ հանդիսացող հարեւանն էլ, որպես կանոն նշանակվում է սեղանի թամադա ու մի քանի անգամ պաչում է «սֆթա»-ի հերոսին, շրթունքները, որպեսզի մանկուց նաեւ բանակում ծառայելուն սովորի:
Հիմա այս մարդիկ մեծացել են ու ծաղրում են մեր հերոսներին: Չէ, մինչեւ ծաղրելը նրանք բանակ են գնում, այնտեղ լավ սնվում են, որն, ինչպես Ադրբեջանի ՊՆ ղեկավարն է նշելՙ նպաստում է զինվորների սեռական ցանկության բարձրացմանը, ապա բռնաբարում են իրենց ծառայակիցներին, ընդ որումՙ կապ չունի բռնաբարվողի ազգանունը Ալիե՞ւ է, Զաքարո՞վ, թե՞ Ֆաթուլաեւ: Եթե այդ պահին զորամասում սպաներ կան, նրանց էլ են հրավիրում այդ միասեռական խրախճանքին, մանավանդ, որ ադրբեջանական բանակում միասեռական կրքերով մի շարք սպաներ կան, որոնք արդեն տեսահոլովակներ են տեղադրում համացանցումՙ իրենց արտասահմանյան հերոսությունների մասին ու այդպես իրենց հերոս զգալովՙ մուշ-մուշ քնում են, մուշ-մուշ եւ իրար գրկած, ամեն մահճակալինՙ մի քանի հոգով, իրար վրա, կողքի, տակ եւ լրիվ մերկ: Հետո զարթնում են ու սկսում ծաղրել: Միմյանց չէ, ինչը տրամաբանական կլիներ, այլ հայ հերոսներին. բա էլ ի՞նչ անեն, հո չե՞ն կարող օրվա բոլոր ժամերին բռնաբարել, որքան էլ սնունդը համապատասխան լինի, դեսերտն էլՙ ընույզով ու մեղրով համեմված: Սաՙ ադրբեջանական բանակի ստորին շարքերում: Ավելի բարձրաստիճանները, հասկանալի է, ընկույզն ու մեղրն ավելի շատ են օգտագործում, օրինակ Ադրբեջանի ՊՆ շենքում բոլոր գեներալների աշխատասենյակներում չորս իր հաստատ կա. մեկըՙ Ալիեւի լուսանկարը, մյուսըՙ ընկույզ, երրորդըՙ մեղր, չորրորդն էլ ադրբեջանցի զինվորի համազգեստ, որպեսզի երբ գեներալն ուզի, նայի Ալիեւի նկարին, հոտ քաշի ադրբեջանցի զինվորի համազգեստից ու… հերոսանա:
Եթե հանենք զենքը, ապա սա է ադրբեջանական բանակը, որին կարելի է հանգիստ կոչելՙ «բալթաջիանոց», որտեղ ամեն մեկը տոնել է իր «սֆթա»-ն, յուրաքանչյուրին կարելի է անվանել «բալթաջի» եւ բռնաբար, ընդ որում, որքան շատ են ու մեծ ուսադիրների աստղերը, այնքան շատ է ու մեծ բռնաբարելու ցանկությունը: Այնպես որ կարելի է միջոց գտնելՙ զրկելու ադրբեջանական բանակին ընկույզից ու մեղրից. բռնաբարալու ցանկություն այլեւս չեն ունենա, ստիպված կուտեն իրար, սկզբում կացնով միմյանց գլուխները կկտրեն, հետո կուտեն…
Ամեն դեպքում, եթե անգամ մեր դիմաց սրանք են կանգնած, դա չի նշանակում, որ մենք պիտի դադարենք հերոս լինելուց:
