ԴԻՎԱՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ, ԿԱՐԳԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՏԱՐԱԿԱՐԾՈՒԹՅՈՒՆ

ԵՐՎԱՆԴ ԱԶԱՏՅԱՆ, Դետրոյթ, ԱՄՆ

Ներկայի հայկական մեր կյանքում կան գերադասելի որոշ խոցելի թեմաներ, որոնց շուրջ շատ մարդիկ են հաճույք ստանում խոսել, հանրաճանաչ դառնալու հույսով: Ոչ ոք չի փորձում վիճել այդ մարդկանց էժանագին «կրակոցների» դեմՙ վախենալով, որ իրենք կհայտնվեն այդ խոցելի թեմաների թիրախում: Տողերիս հեղինակը հավակնություն չունի անդրադառնալու կամ պաշտպանելու այդ խոցելի թեմաներից որեւէ մեկին, բայց քաոսային մեր ներկա մթնոլորտում տրամաբանական կլինի որոնել դրականը, փորձել առաջարկել կոնստրուկտիվ, կառուցողական լուծումներ եւ ամենակարեւորըՙ հասկանալ, թե ո՞րն է մեր վերջնական նպատակը եւ ի՞նչ հետեւանքներ են ունենալու ամեն ինչ (ենթակառույցներ, ղեկավարություն, խորհրդանշաններ) ոչնչացնելու, քանդելու կամ սեւացնելու մեր ձգտումները:

Հայաստանը կարողացել է ցարդ իրականացնել բավականին կենսունակ եւ հաջողակ դիվանագիտություն: Կարելի է նույնիսկ ասելՙ լավագույն հնարավոր դիվանագիտությունը իր սահմանափակ հնարավորությունների պայմաններում: Իհարկե, դիվանագիտությունը հաջողակ համարվում է, երբ պաշտպանված է զենքով: Մ. Նահանգներն, օրինակ, իր արտաքին քաղաքականությունը իրականացնում է հրացանների ծխուկները վառ պահելու միջոցով, եւ մեզ մղում է հանգել Լաֆոնտենի դիպուկ եզրակացությանը, որ «ուժեղի դատողությունն է միշտ լավագույնը»:

Հայտնի է, որ Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը միշտ չէ, որ հասնում է իր նպատակին: Այդ պատճառով էլ այն միշտ քննադատության նյութ է դառնում եւ շատ անպատասխանատու մարդիկ պարզապես կրակում են օդում, առանց կարողանալու հիմնավորումներ գտնելու կամ այդ քաղաքականությունը ճիշտ ուղու վրա դնելու առաջարկներ ներկայացնելու:

Հայերս ուենք այդ քայքայիչ, կործանարար գենը մեր օրգանիզմում: Վեց դար շարունակ լաց ենք եղել մեր կորսված անկախության համար: Բայց հենց վերատիրացել ենք դրանՙ մեր անկախությանը, մենք ամեն ջանք ի գործ ենք դնում կործանելու ձեռք բերածը (որը թերի էՙ հասկանալի պատճառներով), փոխանակ կատարելագործելու եւ կենսունակ դարձնելու այն:

Հայաստանը գտնվում է աշխարհի նյարդային ամենաթեժ կենտրոններից մեկում: Շրջապատված է թշնամիներով եւ նրանց սպառնալիքների տակ է գտնվում: Երկրի ղեկավարները անհանգիստ ջրերում են նավարկում: Նրանք կատարյալ պետական գործիչներ կարող են չլինել, բայց անընդհատ կրկնել, որ նրանք կոռումպացված են, բոլորովին էլ հայրենասիրական արարք չէ: Այո, կոռումպացված կառավարությունից ձերբազատվելու մարմաջ կա, որը գուցե կարելի է արդարացնել, բայց այն չպետք է հասնի հիստերիկ մակարդակի, իսկ որ ավելի կարեւոր էՙ այն պետք է ընկերակցի այլընտրանքային առաջարկություններով:

Համաձայն եմ, եկեք քանդենք ամեն ինչ: Բայց նախքան մեր կործանարար բնազդներին հագուրդ տալը, եկեք մտածենք, թե ինչո՞վ ենք փոխարինելու այդ ամենը:

Քննադատությունների մեկ այլ թիրախ է դարձել նաեւ Ս. Էջմիածնի հայոց եկեղեցվո առաջնորդը: Եկեղեցական նվիրապետության հասցեին սոցցանցերում հնչած քննադատությունները երբեք էլ դրական միտումներ չեն ցուցաբերել:

Կրոնական նվիրապետութունը հիմնված է կարգապահության վրա: Որեւէ հոգեւորական, ինչպես որեւէ զորակոչիկ, երդվում է հավատարիմ մնալ այդ համակարգի օրենքներին եւ կանոններին: Խախտողները պարտավոր են կրել հետեւանքները: Բայց կարգալույծ եղած որեւէ քահանա կամ հոգեւորական անմիջապես որակվում է «զոհ», եւ ինքնակոչ քննադատներն անմիջապես եւ անողոքաբար հարձակվում են գերագույն հովվապետի վրա առանց խորամուխ լինելու, թե ինչ պատճառներով է կարգալույծ եղել տվյալ կղերականը: Այդ քննադատներն այնքան ինքնանպատակ են գործում, որ պատրաստ են անգամ «փրկելու» մի անգրագետ հոգեւորականի, որ ինչ-ինչ մեքենայություններով եւ քվեների գնումով կարողացել է տիրանալ պատրիարքական պատվարժան գահին եւ դեռ հանդգնում է զանգվածային լրատվամիջոցներով շրջանառության մեջ դնել կոպիտ գրություններ եւ խորհուրդ տալ իր վերադասին, որի խորհուրդների կարիքն ինքն ամենից ավելի ունի: Իսկ մեր ինքնակոչ քննադատները ողջունում են այդ գրությունները եւ նամակագրին, փոխանակ պախարակելու նրան, ի շահ մեր եկեղեցու:

Նողկալի արարքներն այսպիսով չափանիշ են դառնում միջակությունների այն հասարակությունում, որը կորցրել է իր արժեհամակարգը մեր այս խառնաշփոթ ժամանակներում: Քչերն են ժամանակ հատկացնում եւ ջանք թափում տեսնելու Մայր Աթոռ սուրբ Էջմիածնում կատարվող հսկայական փոփոխոթյուններն ու ծանոթանալու այն գիտական հրատարակությունների հետ, որոնք հոգեւորականների նոր սերնդի կողմից են գրվում խորհրդային իշխանության պարտադրած 70 տարվա ընդմիջումից հետո:

Իհարկե չի կարելի բացառել այս կամ այն քաղաքական ղեկավարի կամ եկեղեցու առաջնորդի քննադատությունը: Բոլորն էլ հարկ եղած դեպքում ենթակա են քննադատության, բայց այդ քննադատությունը Հայաստանում եւ ինչու չէՙ նաեւ սփյուռքում այնքան ցածր մակարդակի վրա է, որ ավելի շուտ քննադատողին է բնութագրում, քան քննադատվողին:

Առողջ քննադատությունը իշխանությունների դեմ, լինեն նրանք քաղաքական, թե կրոնական, միշտ էլ ողջունելի է: Սակայն մենք գտնվում ենք նիհիլիզմի եւ անարխիզմի եզրին, որն անտեսելով դրականըՙ հակված է միայն քանդելու ամեն ինչ:

Թող ոչ ոք չողբա, որ Հայաստանում ազատ մամուլ կամ խոսքի ազատություն չկա: Ամեն կողմից հնչող քննադատությունն այնքան անպատշաճ է ու անտեղի, որ արժեզրկում է «խոսքի ազատություն» հասկացությունը: Ոչ սրբություն է մնացել, ոչ էլ առողջ դատողություն: Իսկ մենք գիտենք, որ իր սրբությունները կործանող ազգը ինքն է ի վերջո կործանման դատապարտվում:

Վերջերս զինված մի խումբ երիտասարդներ Երեւանում հարձակվեցին պարեկապահակային ծառայության գնդի վրա: Սպանվեց մեկ սպա եւ երկու ոստիկան: Վիրավորվեցին շատերը: Հարձակվողները ղարաբաղյան պատերազմի հարգված հերոսներ էին: Դրդապատճառը ազնիվ էր եւ նրանց վհատությունըՙ արդարացված: Բայց նրանց գործողությունները համարժեք չէին նրանց գաղափարներին, իդեալներին: Իրեն հարգող որեւէ այլ երկիր շատ ավելի կոշտ միջոցներ կձեռնարկեր նրանց դեմ, փոխանակ երկար-բարակ բանակցելու նրանց հետ: Ճիշտ է, ի վերջո նրանք հանձնվեցին եւ ձերբակալվեցին, բայց նրանց դատը պաշտպանողների թիվն հետզհետե աճեց: Մարդիկ դուրս եկան փողոց բողոքելու կոռումպացված կառավարության դեմ, որ նրանց արարքը ահաբեկչություն էր որակել:

Մ. Նահանգները մահվան դատապարտեց Թիմոթի Մկվեյ անունով մի ահաբեկչի, ով Օկլահոմայում պայթեցրել էր Մուրա Դաշնային շենքը, պատճառ դառնալով հարյուրավոր մարդկանց մահվան, այդ թվում նաեւ մսուր-մանկապարտեզային տարիքի երեխաների: Կարո՞ղ է որեւէ մեկը խարազանել Մ. Նահանգներին եւ ասել, որ ժողովրդավարական երկիր չէ, որովհետեւ ձերբակալում եւ մահվան է դատապարտում նման հանցագործին: Հայաստանում քաղաքական առաջնորդի ունակությունները վերագրում են միայն նրանց, ովքեր արիաբար կռվել եւ պաշտպանել են Հայաստանն ու Ղարաբաղը: Սակայն պատմությունը քանիցս ապացուցել է, որ հեղափոխական առաջնորդներն ու պատերազմի հերոսները միշտ էլ դարձել են ամենաանողոք բռնակալները:

Վախենում եմ, որ սխալ կամ անհարկի քննադատությունների դեմ գրածս հոդվածը մեկնաբանվի որպես պաշտպանություն այն անձերի, ովքեր ներկայիս թիրախ են դարձել քննադատությունների: Բայց դա այդպես չէ: Հարցը քննադատության այն զազրելի մակարդակն է, որը ցինիզմի է հասնում:

Որեւէ քննադատություն, որին գալիս են ամբողջացնելու նաեւ դրական գաղափարներն ու գործադրելի առաջարկները, կարող է առողջ փոփոխությունների եւ նոր հաջողությունների դուռը բացել:

Թուրքերենում մի ասացվածք կա (իսկ թուրքերը միշտ չէ, որ սխալվում են), որն հնչում է այսպես. «Եթե ծրագրում ես մզկիթ կողոպտել, ապա լավ կլինի նախօրոք մտածես, թե ինչպես ես պաշտպանվելու»: Եկեք առողջ դատենք:

Թարգմ. Հ. ԾՈՒԼԻԿՅԱՆԸ, Armenian Mirror-Spectator