ՍԱՐԳԻՍ ՇԱՀԻՆՅԱՆ. «ՍԱ ՈՉ ԹԵ «ՓԵՐԻՆՉԵՔՆ ԸՆԴԴԵՄ ՇՎԵՅՑԱՐԻԱՅԻ», ԱՅԼՙ «ԹՈՒՐՔԻԱՆ ԸՆԴԴԵՄ ԱՇԽԱՐՀԻ» ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ Է»

ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Ստորեւ ներկայացվող «Շվեյցարիա-Հայաստան» ընկերակցության նախագահի հետ զրույցը շարունակում է 2014-ին «Ազգ»-ի մեր հրապարակումներում (03.14, 03.21, 06.06) հանգամանալից արծարծված, վերնագրում հստակ ձեւակերպված հարցը:

– Պարոն Շահինյան, Ստրասբուրգի Մարդու իրավունքների միջազգային դատարանը հունվարի 28-ին լսելու է «Փերինչեքն ընդդեմ Շվեյցարիայի» կամ «Շվեյցարիան ընդդեմ Փերինչեքի» դատավարությունը: Շվեյցարական մամուլը դեռեւս չի անդրադառնում հիշյալ դատավարությանը, երեւի նաեւ ժամանակային առումով: Միայն հպանցիկ ակնարկ կար շաբաթներ առաջՙ Ժնեւի Հայոց ցեղասպանության հուշարձանի ոդիսականի առնչությամբ:

– Առաջին հերթին չմոռանանք, որ թղթակցությունը փոխվել էՙ կարճ տեղեկությունների մրցակցություն է, կարեւորագույն խնդիրներուն խորունկության երթալու ժամանակ չիկա: Ինչ կվերաբերի Հայոց ցեղասպանության պատմողականությանը, ապա դա պիտի բարձրացնել այն մակարդակի, որ ընթերցողը հետաքրքրություն ունենա, ինչպես ամենօրյաՙ Կոբանիի, Ուկրաինայի, Էբոլայի խնդիրը: Հայոց ցեղասպանության ժխտողականության դեմ պայքարը մարդկային արժանապատվության պաշտպանությունն է: Ամենամեծ պայքարը, որը վտանգի մեջ է այս պահուս, քանի որ հայկական կողմը չի կարողացել այս խնդիրը պետք եղած ձեւով ոչ միայն Շվեյցարիո, այլեւ Եվրոպայի մեջ ներկայացնել: Սա ասում եմՙ ելնելով ստորին պալատի վճռից, տեսնելով, թե ինչպես պատճառաբանվեցավ այդ երկրորդ վճիռը, որքան մակերեսային ձեւով պաշտպանվեց զոհի իրավունքի ոտնահարումը ի տարբերություն ազատ մտքի արտահայտության: Սա գլխավոր դաշտն է, ինչի վրա մեր պայքարը պիտի հենվի, մինչեւ հունվար 28 եւ մանավանդ այդ օրը: Հունվարի 28-ին բանավոր արտահայտվելու հնարավորություն ունեն 4 պետությունների ներկայացուցիչներ: Հստակ չէՙ Ֆրանսիան պիտի մասնակցի՞, թե ոչ: Պարզ է, որ Փերինչեքի փաստաբանը պիտի մասնակցի: Յուրաքանչյուրը որ պիտի խոսի ընդդեմ Փերինչեքի պատճառաբանության, այսինքնՙ Շվեյցարիան, Հայաստանը եւ հուսանք նաեւՙ Ֆրանսիան, պետք է ճկունությունն ունենան մեր թույլ կողմն ուժեղացնելու: Եվ դա այս պահուս հետեւյալ հավասարությունն էՙ արդյոք Փերինչեքի արտահայտությունը համապատասխանո՞ւմ է մտքի բացարձակ ազատության, թե՞ մարդկային արժանապատվության պաշտպանության դեմ է: Եվրոպական կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածը չի հստակեցնում այս երկու խնդիրների տարբերությունը: Բացարձակ ազատությունը սահմանելիս հենվում է ազգային իրավունքի, այսինքնՙ յուրաքանչյուր պետության քրեական իրավունքի վրա, հստակ չի սահմանում մտքի ազատ արտահայտությունըՙ մինչեւ ուր կարելի միտքն ազատ արտահայտել , որտեղից է սկսվում դիմացինի արժանապատվության իրավունքի վիրավորումը: 4 երկիր եւ 8 ոչ պետական կազմակերպություն մինչեւ հոկտեմբեր 15-ը հնարավորություն ունեցան իրենց գրավոր տեսակետները ներկայացնել դատարանին:

– Այդ 8 կողմերը մարդու իրավունքների պաշտպա՞ն կազմակերպություններ են:

– Նաեւ: Դրանց թվում է օրինակ «Շվեյցարիա- Հայաստան»-ը, մի շարք այլ կազմակերպություններ, այդ թվում նաեւՙ հակասեմականության հանդեպ հետաքրքրություն ունեցողներ: Ամենակարեւորն այն է, եւ հոս է մեր դժվարությունը, որ հրեաների դեմ գործված ցեղասպանությունը արմատացած հոլովույթ է համաշխարհային համընդհանուր գաղափարախոսության մեջ, մերըՙ ոչ:

– Դժվարությունն այն է, որ Հայոց ցեղասպանությունը եվրոպական հիշողության այդ հոլովույթում դեռեւս տեղ չի՞ գտել: Բայց նախորդ զրույցում հիշատակեցիք, թե մեր Նյուրնբերգն արդեն ունեցել ենք, ուրեմն դրան, ինչպես նաեւ Բեռլինում Թեհլիրյանի դատավարությանը հղում անենք:

– Իհարկե,կարող եմ վստահեցնել, թե դա արդեն եղավ գրավոր մասնակցությունների միջոցով, Թեհլիրյանինը չհիշվեց, սակայն Իթթիհատի դեմ եղած դատավարություններն ընդգծվեցան, նաեւՙ 1915-ի մայիս 24-ին համախոհների հայտարարության մասին նշվեց, ինչպես նաեւՙ 1919-ի Վերսալի համագումարի որոշումների մասին, որոնց թվում հայերու դեմ ոճիրը սահմանվեց իբրեւ մարդկության դեմ ոճիր, ինչն առաջին պաշտոնական արտահայտություններից էր, եւ վկայում էր,թե այդ գաղափարախոսությունը հենց Հայոց ցեղասպանությունից է ծնունդ առել: Սա անվիճելի մաս է կազմում այն գրավոր փաստարկների, որ 17 դատավորները պիտի ունենան, ինչի հիման վրա պիտի կարողանան պատճառաբանել իրենց որոշումները: Նրանք դեռ չեն ընտրվել, կազմը կարող ենք մոտավորապես ներկայացնելՙ ՄԻԵԴ նախագահը, երկու փոխնախագահները, որոնք առաջին անգամ չէին ընդգրկված, նաեւՙ Շվեյցարիայի դատավորը: Շվեյցարիայի մամուլը այս պահուս այդքան չի մոտենում խնդրին, քանի որ շահագրգիռ չէ աղմուկ հանելՙ արդարադատության եւ ԱԳՆ-ի միջեւ եղած անհամաձայնությունը նկատի առնելով: Սա արդեն դարձել է շատ նուրբ խնդիր, գումարած Ժնեւի հուշարձանի հարցը: Շվեյցարիայի համար սա միմիայն դժվարություն պիտի ստեղծե իր նպատակինՙ 2015-ի G-20 գագաթաժողովին մասնակցելու ճանապարհին, քանի որ Թուրքիան բացահայտ պայման է դրել: Ինչ կվերաբերի Փերինչեքի դատավարության, դռները փակված են այլեւս, ԱԳՆ հոն ասելիք չունի: Պայքարն ընթանում է, եւ արդարադատության նախարարությունը հետաքրքրված է այս խնդիրը պետք եղած ձեւով առաջ տանիլ: Սա իմՙ նոյեմբերի 21-ին ժամը 14-ին Հայաստանի Ամերիկյան համալսարանում կայանալիք դասախոսության թեմաներից մեկն է:

– Ունենք որոշակի սահմանումՙ մեր դատն արդար է, հետեւաբար աշխարհը պիտի հասկանա ու սատարի մեզ: Առանց հմուտ փաստաբանի բացատրելը դժվար կլինի: Ինչպիսի՞ փաստաբաններ ունենք:

– Տեղեկություն ունեմ ոչ կառավարական կազմակերպությունների փաստաբանների մասինՙ եվրոպական, նույնիսկ համաշխարհային գետնի վրա ամենապատրաստված անձինք են, մարդու իրավունքների մասնագետներ: Այդ տեսակետից բոլորովին մտահոգ չենք:

– Մեզ համար ինչպիսի հիասթափություն կլինի, երբ տեսնենք Շվեյցարիայի բարոյական անկումը, երբ անհատի ազատ խոսքի եւ ազգի իրավունքների շուրջ խաղը դիվանագիտական կշեռքով է չափում: Չմոռանանքՙ Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչած, այնուհետ ժխտող դպրոցի ուսուցչին:

– Այդ ուսուցիչը քաղաքական անձնավորություն լինելով քաղաքականության ամենաստոր հասկացողության նպաստող անձ է: Այն պատճառաբանությունները, թե ինքը գործածեց ոչ էթիկական, ոչ քաղաքագիտական, ոչ պատմագիտական, ոչ իրավաբանական գետնի վրաՙ ճիշտ արտահայտություններ չէին, եւ դյուրին էր իր փաստարկները տապալել: Սա սակայն ցույց է տալիս, թե Հայոց ցեղասպանության պատմության հիշողության իրողության մասին խոսելիս քաղաքական դաշտի վրա որքան դյուրին է այն տապալելՙ միմիայն հռետորիկայի միջոցով եւ թեթեւ պատճառաբանությամբՙ ազատ մտքի արտահայտությունն ընդդեմ մարդկային արժանապատվության: Թուրքիան եւ Փերինչեքը փորձում ենհետեւյալ ձեւակերպումը շրջանառելՙ արդյոք Հայոց ցեղասպանության ժխտողականությունը կարելի՞ էր հավասարեցնել ատելության հրահրման: Սա շատ նուրբ, բայց հիմնական դաշտն է, որտեղ բանավոր մասնակցողները հունվարի 28-ին կայանալիք դատավարության ընթացքին կարիք պիտի ունենան ծանրակշիռ բացատրություններ բերել եւ հստակ տարբերակել, թե ինչ է իրականում նշանակում Հայոց ցեղասպանության ժխտողականությունը ոչ միայն հայկական, այլեւՙ մարդու համընդհանուր արժեքների պաշտպանության եւ մարդկային արժանապատվության համար: Եթե չկարողանանք սա բացատրել, կրնանք դյուրությամբ մեր իրավունքը կորսնցնել:

– Թուրքիայի ՄԻՊ կազմակերպությունը ճանաչում է Հայոց ցեղասպանությունը, սա թերեւս այս դատավարության մեջ շատ լուրջ խաղաքարտ կարող է լինել:

– Միանգամայն: Թուրքիո ՄԻՊ 2 կազմակերպություններ ոչ միայն հստակ ճանաչում են Հայոց ցեղասպանությունը, այլեւ ամենակարեւորըՙ բացեիբաց ընդգծում, թե Հայոց ցեղասպանության ժխտողականությունը կհամապատասխանե ատելության հրահրման:

– Դատավարությունը հունվարի 28-ին է, բայց երկար ընթացք կարող է ունենալ:

– Հանրային մեկ նիստ է նախատեսվածՙ հունվարի 28-ին, իսկ լսումից հետո որոշում պիտի կայացնեն, բայց հրապարակման հանգրվանը 10-14 ամիս կտեւե: Խոսքի իրավունք կընձեռվի միմիայն 4 պետությունների եւ Փերինչեքի ներկայացուցիչներին: ՄԻՊ կազմակերպություններն արդեն գրավոր արտահայտել են իրենց կարծիքը: Մտքերի փոխանակություն չի լինելու: Բավական ընդլայնված մասնակցություն կաՙ ՄԻՊ 8 կազմակերպություն, 4 բարձր պայմանավորվող կողմ եւ Փերինչեքը, այսինքնՙ 13, որ զգալի թիվ է:

– Եվրոպայում այժմ շատ զգայուն են իսլամ ծայրահեղականներիՙ ատելություն սերմանող կոչերին: Նրանց հակված են մեկուսացնելՙ անվտանգությունից ելնելով: Սա լավագույն զգուշացումը չէ՞, դիտանկյուն չէ՞ մեր հարցի վրա եվրոպացու հայացքը սեւեռելու:

– Որքանով մի հոդված կարող է գաղափարախոսություն ստեղծել, չեմ կարող ասել: Պատմողականություն, հոլովույթ ստեղծելու համար պետք ունինք գիտակցության, եւ այն կարմատանա, երբ քննարկման առարկա դառնա զանազան վերլուծողների կողմից: Ավաղ, գնացքն արդեն կորցրել ենք: 2 ամսվա ընթացքին չենք կրնար վերստեղծել մի բան, ինչ 100 տարվա ընթացքին չի եղել: Պետք է փորձել այսուհետ հունվարի 28-ի հանգրվանը այդ ուղղությամբ տանել: Դատավորներին հասկացնել տանք, որ իրավունք չունին խտրականություն ստեղծել մի ցեղասպանության ժխտողականության եւ մեկ ուրիշ ցեղասպանության ժխտողականության միջեւ: 2-րդ խնդիրն է ցեղասպանության ժխտողականությունը իբրեւ ատելության հրահրման միջոց սահմանելը: Եթե սրանք հասկանալի դարձնենք հունվար 28-ին, ուրեմն նոր փուլ կսկսի: Ժամանակը քիչ է, յուրաքանչյուր երկիր իրավունք պիտի ունենա առավելագույնը 15-20 րոպե խոսելու: Բանախոսն այնքան հմուտ պիտի լինի պատճառաբանության ընթացքին, որ պատահականության չթողնի իր մասնակցությունը: Մանավանդ դեռ չգիտենքՙ Փերինչե՞քը պիտի խոսի, թե՞ Թուրքիան ու մենք, իրենք առաջի՞նը պիտի խոսին, մեջտեղո՞ւմ, թե՞ վերջավորության: Շվեյցարիան պիտի խոսի 1 ձայնով, Հայաստանըՙ նույնպես, եթե Ֆրանսիան էլ մասնակցի, նաեւ նաՙ 1 ձայնով:

– Թուրքիան եւ Փերինչեքըՙ 2 ժխտող ձայն արդեն գիտենք: Իսկ Շվեյցարիա՞ն:

– Նա չպիտի շեղվի իր գրավոր մասնակցությունից: Չգիտեմՙ ինչ սկզբունքներ կներկայացնի, ով կմասնակցի իրենց գործակալից զատ: Պարզ չէՙ մենա՛կ կլինի, թե՞ ուրիշ փաստաբանի աջակցությունը կունենա: Հայաստանն էլ, ներկայացուցչից զատ, որ այս պահուս գլխավոր դատախազն է, իրավունք ունի նաեւ այլ փաստաբանի կողմից ներկայացվելու: Իսկ Ֆրանսիայի պարագային գործակալը, ի տարբերություն ՀՀ-ի եւ Շվեյցարիայի, կախյալ չէ արդարադատության նախարարությունից, այլՙԱԳՆ-ից, որը կարող է ուրիշ ուղղությամբ տանել: Չգիտենքՙ Ֆրանսիան իրավունք ստացա՞վ խոսելու, թե՞ ոչ: Կուզեի նորից հստակեցնելՙ երբ Հոլոքոսթի ժխտողականության նշանակությունն են բացատրում, ընդգծում են, թե դա բացարձակապես հավասարեցվում է հակասեմականությանը: Նույնը չէ հայկական ժխտողականության պարագայումՙ այն հավասարեցնելով հակահայկականության գաղափարախոսության սերմանման: Եթե այս տրամաբանությունը կոտրենք, առաջիկա դատավարության մեջ շահավոր դառնալու հնարավորությունը կունենանք:

Գերմանիա