Արտասահմանյան խոշոր գրադարաններում եւ գիտական կենտրոններում Հայաստանը ներկայացնող գրքեր համարյա թե չկան: Սփյուռքահայ մտավորականները տարիներ շարունակ կոչ ու հորդոր են անում հայաստանյան իշխանություններին դիվանագիտորեն մոտենալ խնդրին, մեր երկրի պատմությունը, ծագումնաբանությունը, մշակույթը, աշխարհագրությունը ներկայացնող օտարալեզու գրքեր տպագրել ու տարածել աշխարհով մեկ: Եթե օտարերկրացիներն ուզում են որեւէ տեղեկություն իմանալ Հայաստանի մասին, գրադարանի համակարգչային ծրագրով Հայաստան բառը փնտրելիս ադրբեջանական գրականություն է հայտնվում էկրանին, ու ստիպված են լինում թերթել ադրբեջանական գրքերը, որտեղ Հայաստանի ու հայ ժողովրդի մասին պատմությունը շաղախված է կեղծիքով, ատելությամբ ու զրպարտություններով: Իսկ Ադրբեջանն իր մասին օտարալեզու զանազան գրքեր տպել-տարածելը ծրագրված պետական ռազմավարություն է դարձրել: Եթե անգամ օտարազգի 100 մտավորական դրական կարծիք կազմի Ադրբեջանի եւ բացասականՙ Հայաստանի մասին, ապա մենք մտահոգվելու լուրջ պատճառ ունենք, որովհետեւ արտերկրում մտավորականները մասնակցություն ունեն անգամ քաղաքական որոշումներում:
Օտար երկրներում մեր հայրենիքի ու ժողովրդի մասին մի գրքույկը, մի տող ակնարկը, մի լավ ելույթը դրական տպավորություն է ստեղծում, որն ալիք-ալիք տարածվում է ու հետաքրքրություն առաջացնում Հայաստանի նկատմամբ: Իհարկե, ցավալի է, որ լինելով աշխարհի հնագույն քաղաքակրթության օրրան, նորաթուխ շատ ժողովուրդների աչքերը կլորանում են, երբ լսում են, որ աշխարհում Հայաստան անունով երկիր էլ կա: Բայց կաթիլը քար է ծակում:
Այդ կաթիլներից մեկն էլ Գերմանիայում բնակվող Սուսաննա Սարգսյանի գիրքն էՙ հայ խոհարարական արվեստի մասին: Լինելով հայ տանտիկին, որ իր ընտանիքին մշտապես գոհացրել է համեղ ուտեստներովՙ Սուսաննան տասնամյակների ընթացքում հավաքել է հայկական խոհանոցի բաղադրատոմսերը: Մտադրվելով, որ գիրք է գրելուՙ վերջին վեց տարում նա ամբողջ ուժերը նվիրել է այդ նպատակին. լուսանկարել Հայոց աշխարհի հեռավոր անկյունները, տեսարժան վայրերը, կոթողները, ինչպես նաեւ իր պատրաստած համադամ կերակուրներըՙ մատուցման պահին: Հայկական համ ու հոտով, կոլորիտով, երանգներով ու պատկերներով ծավալուն նյութ է ստացվել, որը Սուսաննան համադրել է ու զետեղել իր գիրք-ալբոմում: Ապրելով օտարության մեջՙ նա պատվախնդրորեն որոշել է գիրքը հրատարակել գերմաներեն, որպեսզի գերմանացիները ծանոթանան մեր մշակույթին, խոհանոցին ու պատմությանը: Սուսաննան հնարամիտ քայլ է կատարել, որը ծառայել է ազգանվեր նպատակի. նա իր գիրքը չի դարձրել հայկական ճաշատեսակների բաղադրատոմսերի հավաքածու, այլ լուսանկարներով, տեղեկատվական պատմություններով ու բաղադրատոմսերով համակողմանիորեն ներկայացրել է Հայաստանն ու հայ ժողովրդին:
Գրքում նա անդրադառնում է տոնական, ծիսական, ավանդական ճաշատեսակներին, զուգահեռ պատմում, թե Հայոց աշխարհի որ շրջանից է ծնունդ առել տվյալ ուտեստը, եւ տեղեկություններ հաղորդում նաեւ ուտեստի հայրենիքի մասին: Գրքում զետեղված են Արեւմտյան Հայաստանը, Արցախը, բնականաբար, նաեւ Արեւելահայաստանը ներկայացնող պատմություններ, թե ինչպես են հայերը տվյալ ճաշատեսակը մատուցում, ինչ ավանդույթներ ունեն, ծիսական կերակուրներն ինչ խորհուրդ ունեն: Գառնի-Գեղարդ, Սեւան, Նորավանք, Դիլիջան, Գյումրի, Արցախ աշխարհՙ իր ժենգյալով հացով, ընդհուպՙ Մատենադարան, Օպերայի շենք, Հանրապետության հրապարակ. հանրամատչելի նկարագրությունները ներդաշնակորեն համադրված են ուտեստների պատմության ու բաղադրատոմսերի հետ:
Եթե խաշլամա, ուրեմն կճուճների մեջ. Սուսաննան հայացք է գցել դեպի դարերի խորքեր ու ներկայացրել հայկական խեցեգործության պատմությունը, հնագիտական ժառանգությունն ու պեղումների արդյունքները:
Եթե հացամթերք, ուրեմն հացի տարատեսակներն են իրենց պատմություններով, լավաշըՙ պատրաստման հնավանդ եղանակով:
Եթե տոլմա, ուրեմն բոլոր տարատեսակներով ու ծագումնաբանությամբ: Հատուկ ենթագլուխ կաՙ նվիրված հայկական հյուրասիրության ու հյուրընկալության ավանդույթներին: Օրինակՙ ինչ է խաշը եւ խաշի հրավիրվածն ինչ պետք է վերցնի իր հետ, ինչով է առանձնանում Սուրբ Զատիկը, Խաչվերացը, Նոր տարին, ոչ միայն խոհանոցում, այլեւ բժշկության մեջ ինչ գորածածություն ունեն վայրի բույսերը: Առանձին ներկայացված են մեր տատիկների ճաշատեսակներըՙ չխրթման, թանապուրը, արշտայով ճաշերը, բոզբաշը, ղավուրման:
Գրքի գաղափարն այնքան է դուր եկել գերմանական հրատարակչությանը, որ հանձն է առել այն տպագրել սեփական միջոցներով: Գերմանական հրատարակչություներն այդպես են աշխատում. եթե համոզվում են, որ տվյալ նախագիծը մեծ ռեզոնանս կառաջացնի, տպագրության ծախսերն իրենց վրա են վերցնում:
Լայպցիգում տեղի ունեցած գրքի միջազգային ցուցահանդես-տոնավաճառին, որին ներկա է եղել մեկ միլիոն մարդ, ներկայացվել է նաեւ «Խոհարարական ճամփորդություն Հայաստանով» գիրքը, որը մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել: Սուսաննա Սարգսյանը մի կրակոցով երկու նապաստակ է խփել. նախաձեռնել է գրքի շնորհանդեսըՙ միաժամանակ հյուրերին ներկայացնելով Հայաստանը: Պատրաստել է Հայաստանի մասին պատմող լուսանկարչական ֆիլմ ու գրքից բացի, զուգահեռաբար ֆիլմի միջոցով պատմել Հայաստանի մասին: Օտարերկրացիները մեծ հետաքրքրությամբ են դիտել ֆիլմըՙ իրենց համար բացահայտելով մեր երկիրը:
Գերմանացիներն էլ իրենց հերթին են անակնկալ մատուցել Սուսաննային: Տոնական հանդիպման ժամանակ նրանք հյուրերին ներկայացրել են հայկական ուտեստներովՙ բաստուրմայով լցոնված հավ, գաթա, աղցաններ, տաք ուտեստներ: Ազգային խոհանոցի գիտակ Սուսաննան հայի քիմքով է համտեսել գերմանացիների պատրաստած կերակուրները: Օտարերկրացիները ջանք ու եռանդ չեն խնայել հայկական համն ու հոտը վերարտադրելու համար, բայց ամեն ինչ չէ, որ լավ է ստացվել: Գաթան, օրինակ, մոտավորապես է ստացվել, բայց ընկույզով սուջուխի շփոթը, որ գերմանացիներն իմպրովիզացիայի են ենթարկել ու մատուցել փոքրիկ ամաններով, համային իր բոլոր հատկանիշները պահպանել է:
«Խոհարարական ճամփորդություն Հայաստանով» գիրքը Սուսաննա Սարգսյանը հրատարակել է նաեւ ռուսերեն: Մեր երկրի մասին պատմությունները, լուսանկարներն ու ազգային խոհանոցի առանձնահատկություններն օտարազգիների համար էկզոտիկա են:
Այնքան մեծ է եղել արձագանքը հայկական խոհանցի նկատմամբ, որ գերմանացիները որոշել են հյուրասիրությունը կրկնել նաեւ սեպտեմբերին:
