ՎԱՆ ԱՐՅԱՆ. «Նե՛րս նայեք»

«Վան Արյան» հրատարակչության տնօրեն Վան Արյանի հետ զրույցը ստացվեց պատահական ու չպլանավորված: Ուղղակի ընկերաբար զրուցում էինք, ու ես միացրի ձայնագրիչը, քանի որ հասկացա, որ մեր ճեպով զրույցում պահի հետաքրքրական գնահատականներ կան՝ ընթերցողի համար եւս գրավիչ:

–Քեզ հյուրընկալվողն ամեն անգամ նկատում է, թե որքան արժեքավոր, ընթերցողին սիրելի դարձած հեղինակների գրքեր են տպագրվում հրատարակչատանը: Ու քանի որ գիտես, թե ինչ աշխուժորեն են իրենց գովազդները կազմակերպում մեր մյուս մասնավոր հրատարակչությունները, բնական հարց է ծագում, թե ինչո՞ւ չես գովազդում, հանրայնացնում քո տնօրինությամբ լավ գիրքն ընթերցողին հասցնելու հսկայական աշխատանքը եւ, ընդհանրապես, հսկայածավալ գրականամերձ խզբզոցների մեր ժամանակներում ինչպե՞ս անել, որ իսկապես որակյալ եւ բովանդակությամբ լի գրքեր հայտնվեն ընթերցողի սեղանին:

– Իրոք՝ թվի առումով բավականաչափ եւ որակյալ հեղինակների գրքեր ունեն մեր հրատարակչության գրիֆը, այս օրերին 1520-րդ գիրքն եմ հրատարակում: Մի հետաքրքիր դեպք պատմեմ հարցիդ առիթով: Մի օր ընկերներով սրճարանում նստած էինք, սփյուռքահայ մեկի հետ ծանոթացրին, ու մինչ ընկերներս ինձ կներկայացնեին, «Ինչո՞վ եմ զբաղվում» նոր ծանոթիս հարցին ի պատասխան՝ ասացի. «Մակուլատուրա եմ արտադրում»: Մինչ սփյուռքահայն ուզում էր գլխի ընկել, թե արդյոք ի՞նչ եմ արտադրում թղթի թափոններից՝ ընկերներս ծիծաղելով հուշում էին, թե՝ զուգարանի թուղթ, անձեռոցիկ, ի վերջ ճշտելով անձս, թե մեր ամենահայտնի հրատարակիչներից մեկն է: Սփյուռքահայը նույնիսկ նեղացավ. «Ինչո՞ւ գրքին մակուլատուրա կամ զուգարանի թուղթ կըսեք»: Նրան բացատրեցի, քո հարցն էլ եմ կանխում՝ որ երեւի բոլոր հրատարակչություններում էլ նույն վիճակն է, բոլոր հրատարակովող գրքերի եթե տասը տոկոսն էլ գրականություն լինեն՝ էլի լավ է, ու միշտ է այդպես՝ շատ փոքր մասն է մնում-դառնում իսկական գրականություն: Այդ առումով երեւի առանձնապես մտահոգվել պետք չէ՝ առանց հատուկ ջանքերի էլ լավ գիրքը կգտնի իր ճամփան, իր ընթերցողին:

–Ընդհանրապես գրականության ուղին է այդպիսին՝ տարբեր ժամանակներում միշտ էլ տպագրված գրքերի մի փոքր տոկոսն է գրականություն: Բայց անարդար մոռացվածներ էլ են լինում: Ու գրական կառույցները միգուցե անելիք ունե՞ն անարդար մոռացվածներին կամ իրոք շնորհալիներին հանրությանն առաջարկելու առումով:

-Էլի պատկերավորեմ խոսքս մի պատմությամբ: Մի անգամ հարկայինից եկել էին,- վճարած հարկային պարտավորություններն էին ստուգում, ասացի՝ սխալ մոտեցում եք որդեգրել, դուք նայել եք «գ» տառի տակ ինչ ապրանք է թվարկված՝ գինի, գարեջուր, գիրք, ու սկսել եք հավասար հարկել: Կան երկրներ որտեղ հրատարակչական գործը հարկային արտոնություններ ունի: Դե մենք քանի որ նոր կայացող երկիր ենք՝ վերջը գուցե հասնենք այդ վիճակին:

–Վերադարձնեմ թեմա՝ միգուցե լավ չե՞ք հանրայնացնում լավ գիրքը:

– Թեմայի մեջ էի՝ կարեւոր բան ասեմ: Գիրք հրատարակելը մի այլ գործ եմ համարում, գրքի տարածումը, մարկետինգը ՝ այլ բնագավառի մարդկանց գործ: Կան հրատարակչություններ, որոնց աշխատողների ռեսուրսն այնքան է, որ դա եւս կարող են՝ գրախանութներ ստեղծելը նկատի ունեմ, գիրք-ապրանքի իրացումը, այն ընթերցողին հասցնելը: «Անտարեսը», «Զանգակը» դա անում են: Բայց ես գրքի իրացումը այլ բնագավառի մասնագիտություն եմ համարել՝ առեւտրի բնագավառ է: Դա նաեւ այդ բիզնեսով զբաղված-կլանված մարդկանց հավակնությունների հետ է կապված:

–Դա չի՞ նշանակում, որ ավելի շատ գործ անելով եւ ոլորտի առաջնեկ լինելով՝ ձեր հրատարակչությանը դուրս եք դնում այժմյան թեժ մրցակցությունից: Չեք ուզո՞ւմ ինչ-որ բան փոխել:

– Ուրիշները կգան-կփոխեն: Ես առաջին մասնավոր հրատարկչությունն եմ, որ հիմա էլ իր մշտական հեղինակներն ունի : Մեր հրատարակչութունը ոլորտի ամենաառաջին գրանցված մասնավոր ձեռնարկությունն է: Ինչ արել-արել եմ:

–Վերջին շրջանում ի՞նչ արժեքավոր գրքեր եք տպել:

-Լավ գրքերի շարքին կդասեմ բոլոր այն գրքերը, որոնց հեղինակները հայտնի են մեր հանրությանը: Նրանցից շատ-շատերի գրքերը «Վան Արյան» հրատարակչատունն է տպագրել եւ տպագրում: Օրինակ բերեմ, որ հասկանալի լինեմ՝ Արմեն Շեկոյանի իննը գրքից ավելի մեր հրատարակչատունն է տպել, Հենրիկ Էդոյանի, Հակոբ Մովսեսի գրքերը:

– Հեղինակավոր գրողների թողարկման հրատարակչատուն եք փաստորեն:Պետության ուշադրությունը կամ աջակցությունը զգո՞ւմ եք:

-Առաջ կար այսպիսի բան՝ մենք հայտ էինք ներկայացնում մշակույթի նախարարություն, թե ինչպիսի՞ գրքեր ենք տպելու, պետությունը երբեմն աջակցում էր՝ ամբողջովին կամ մասամբ եւ տպում այն հեղինակների գրքերը, որոնք արժեքավոր էր համարում: Հիմա աջակցություն էլի կա կարծեմ պետության կողմից՝ հարյուր, թե՞ ավելի միլիոն դրամ կարծեմ տարեկան, բայց սկզբունքն աջակցելու այլ է: Ինչպե՞ս օգտվել դրանից, ինչպե՞ս մասնակից դառնալ դրան՝ հրատարակիչնեը գիտեն, բայց ես պատվերներ ունեմ եւ չեմ մասնակցում դրան: Եթե արժանի հեղինակներ կան, որոնց գրքերը հարկ է լինում ներկայացնել- երաշխավորել, որ պետությունը հովանավորի, դա չեմ զլանում անել:Բայց դա չի նշանակում, որ իմ ներկայացնելուց հետո անպայման կհրատարակեն: Ուղղվածություն կա ըստ երեւույթին՝ ինչպիսի՞ գրքեր հրատարակել: Ի՞նչ գրքեր են հրատարակում պետության ֆինանսավորմամբ՝ բառերով չեմ կարող նկարագրել, ինքդ պետք է տեսնես: Եթե փորձեմ բնորոշել՝ նոր, երիտասարդական, արտառոց, մի օտար բառ կա, որ սիրում են ասել՝ կրեատիվ: Կան, իհարկե, աչքի ընկնող հեղինակներ, բայց մի քանիսից բացի՝ մնացածը ջուր ծեծողներ են. դե ասենք՝ իրենց լեզվով կրեատիվ ձեւով ջուր ծեծելը ո՞րն է: Սրանք նուրբ եւ խոր զրույցի թեմաներ են, ճեպազրույցին ոչ հարմար: Մի քիչ հումոր դրեցի, բայց մտահոգություն ունենալ այս առումով կարելի է:

–Այդ առումով՝ նորեկ գրականությունն ի՞նչ վիճակում է առհասարակ:

-Էպիգոնային վիճակ է, վերը նշված ուղղվածության գրականություն թմբկահարելը բերում է նրան, որ մեկ-երկու տարի գրականությամբ զբաղվել սկսած մարդիկ ընկնում են էպիգոնային վիճակի մեջ, մտածում են՝ եթե սա է թմբկահարվում, ուրեմն այսպես գրելն է ընդունելի կամ նորաձեւ, ու նմանակում են: Էպիգոնությունը դա է, հաջողված մեկի հետեւից աննպատակ գնալը, չմտածելով, որ եթե դու ուզում ես գրել Լեւոն Խեչոյանի պես, է, Լեւոնն իրեն գտել էր, ի՞նչ կարիք կա նրան նմանակել: Կամ Հրանտ Մաթեւոսյանի ձեւով են փորձում գրել, մտածելով, որ գյուղի մասին գրեն՝ հաջողություն կունենան:Կապկելը վտանգավոր բան է:

–Իսկ նորերի մեջ կա՞ն հեղինակներ, որոնց անվերապահ կընդունեիր:

-Կան: Որոշ գրողներ ինձ ասում են՝ դու ավանդապահ ես, որոշ գրողներ էլ թե՝ նորաձեւ ես: Ես կարող եմ ամենաավանդապահների շարքում լինել ամենաավանգարդիստը, բայց ավանգարդիստների մեջ՝ ամենապահպանողականը: Որովհետեւ այդպես կարող ես հավասարակշռել ու ճիշտ տեսնել գրական ընթացքը: Սերնդի հարց էլ կա:

–Ընդունելով նոր ոճերը, որոնց հեղինակկները երբեմն բառի հետ կարծես մենամարտի մեջ մտած լինելով՝ հաղթեն ու տապալեն նրան այդ մենամարտում, երբեմն նկատում եմ, որ բովանդակություն չկա: Այդ կրեատիվ զրույցներում մեր ժամանակը նստել-մնալո՞ւ է:

-Գրականութունը միանշանակ մի տեսակի չէ: Կա գրականություն, որի խնդիրը ժամանակը փոխանցելն է, դա գերնպատակ դարձնելով: Կա նաեւ մտքի հոսք-գրականություն: Այդ մտքերը, որ ծնվում են այս ժամանակում, որ տանջում են այս ժամանակի մեջ ծնված հեղինակին՝ դրանք տեղ ունեն, այդ մտքերը կարող են առանց սյուժե էլ գրվել:

–Բայց եթե գիրքը չներկայացված մնա հանրությանը՝ այդ գիրքն էլ, հեղինակն էլ կորչում գնում են, չէ՞:

-Ոչ, պիտանի գիրքը միշտ էլ արձագանք գտնում է: Դրա համար ես առանձնապես գրքի գովազդին չեմ հավատում, այդ գովազդը դառնում է մոտավորապես այս բնույթի՝ ես ավելի լավ պանիր եմ արտադրում, քան մյուսը: Լավ գիրքն ու լավ ապրանքը պետք է տարբերվեն: Բացի այդ՝ ինչպես գրողներն են տարբեր իրենց ստեղծագործական մոտեցումներով, ճաշակով, այդպես էլ ընթերցողներն են տարբեր ընկալումներով, հոգեբանությամբ:

–Գրականությունն այժմ ճաշակ թելադրողի դերո՞ւմ է, թե՞ գնում է պահանջարկի հետեւից:

-Այսօր նոր եկող գրողների մեծ մասը մտածում է ՝ պահանջարկին նայեմ: Այ մարդ , դուք նայեք՝ ձեր ներսն ի՞նչ կա, նե՛րս նայեք:

Ճեպով զրույցի մասնակից՝ ՄԱՐԻԵՏԱ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ