Վաստակաշատ բանասեր, իրանագետ, թարգմանիչ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Արմանուշ Կոզմոյանը մեկ հատորով ամփոփել է տարիների իր գիտական հունձքը՝ «Իրանագիտական հետազոտություններ» ընդհանուր խորագրի ներքո (ՀՀ ԳԱԱ Արեւելագիտության ինստիտուտ, 2024):
Արմանուշ Կոզմոյանի հայերեն եւ ռուսերեն ուսումնասիրություններից սույն հատորում ընդգրկվել են 45-ը (հոդվածներ, ակնարկներ, գրախոսականներ, խմբագրականներ, նաեւ հարցազրույց), որոնք վերաբերում են պարսից գրականության պատմությանը, ժանրային ձևերի զարգացման խնդիրներին, հայ-իրանական պատմամշակութային կապերին, հայ իրանագիտությանը, գրականագիտության եւ աղբյուրագիտական այլեւայլ հարցերին: Ընտրված աշխատություններն անդրադառնում են ինչպես նեղ մասնագիտական խնդիրների, այնպես էլ համընդհանուր թեմաների, ուստիեւ սույն ժողովածուն հետաքրքրական կլինի թե՛ մասնագետների, թե՛ ընթերցող լայն շրջանակների համար:
Բազմաթիվ ուշագրավ եւ ուսանելի նյութերի շարքին հիշենք «Մշակութային կողոպուտ կամ պատասխան Արիֆ Հաջիեւին» հոդվածը, որտեղ հեղինակը ներկայացրել է Ադրբեջան արհեստածին պետության «գիտնականների» կողմից պարսիկ մեծ բանաստեղծ Նիզամիին ադրբեջանցի ներկայացնելու եւ նրա «Խոսրով եւ Շիրին» վիպերգի հայ հերոսուհու ազգությունն աղավաղելու պատմությունը՝ ցույց տալով դրա սնանկությունն ու հանցավոր բնույթը:
Արեւելագիտության համար չափազանց կարեւոր բացահայտումներ են մասնավորապես Կոզմոյանի կատարած հայ եւ պարսից միջնադարյան բանաստեղծության համեմատական քննությունները (օրինակ, Նարեկացու եւ Ռուդաքիի), Ղուրանի միջնադարյան հայերեն թարգմանությունների վերաբերյալ ուսումնասիրությունները եւ այլն, իսկ լայն ընթերցողի համար՝ իրանական մշակույթի մասին ընդհանուր ակնարկը, նրա զարգացման համայնապատկերը՝ միջնադարյան արվեստից մինչեւ կինոարվեստ՝ շատ հետաքրքրական:
Գրքի էջերում կարելի է գտնել բազմաթիվ կարեւոր մտքեր, ընդհանրացումներ:
Մեջբերենք հեղինակի բնութագիրը թարգմանական արվեստի մասին. «Թարգմանությունը դիալեկտիկական երեւույթ է, հետեւաբար այն նույնպես հնանալու հատկություն ունի: Փոփոխվում են հոգեւոր արժեքների գեղագիտական չափանիշները, փոխվում, զարգանում են պոետիկայի լեզուն եւ ոճը: Թարգմանիչներն էլ իրենց ժամանակի արդյունքն են եւ յուրովի են ըմբռնում եւ մեկնաբանում բնագիրը: Նույն բանաստեղծին թարգմանում են շատերը, սակայն երբեք իրար չեն կրկնում: Բազմաթիվ հաջողված թարգմանություններ զարգացման երկար ճանապարհ են անցել: Այդ պատճառով էլ ամեն մի սերունդ իրավունք ունի նորից ու նորից անդրադառնալու դասականների թարգմանությանը, քանի որ թարգմանչի վարպետությունից, բանաստեղծական տաղանդից է կախված ոչ միայն սեփական ժողովրդի ճանաչողության սահմանների ընդլայնումը, այլեւ թարգմանվող հեղինակի հետագա ճակատագիրը: …..Իսկական թարգմանիչը պետք է դուրս գա լեզվաբանական ճշմարտացիության սահմաններից եւ արտահայտի էթնոմշակութային ճշմարտացիությունը» (էջ 136, 139):
Արմանուշ Կոզմոյանը 1967 թվականին ավարտել է Երևանի պետական համալսարանը, 1971-1974 թվականներին սովորել ԽՍՀՄ ԳԱ Արևելագիտության ինստիտուտի Մերձավոր եւ Միջին Արևելքի գրականությունների բաժնում, 1974 թվականից աշխատում է ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտում: Դասավանդել է երեւանյան մի քանի բուհերում: Հեղինակ է ութ գրքի եւ յոթ տասնյակից ավելի գիտական հրատարակությունների՝ «Քառյակը պարսկալեզու դասական պոեզիայում X-XII դդ.» (1981, ռուսերեն), «Հայոց և պարսից միջնադարյան քնարերգության համեմատական պոետիկան» (X-XVI դդ.) (1997), «Ղուրանը հայոց մեջ» (2003) եւ այլն: Նրա թարգմանությամբ առանձին հատորներով լույս են տեսել նաեւ պարսիկ միջնադարյան խոշորագույն բանաստեղծներ Բաբա Թահերի, Հաֆեզի, Ռուդաքիի, Օմար Խայամի եւ այլոց ստեղծագործությունները՝ հայ բանաստեղծների (Սիլվա Կապուտիկյան, Գեւորգ Էմին, Վահագն Դավթյան, Արամայիս Սահակյան) համագործակցությամբ:
Ի դեմս Արմանուշ Կոզմոյանի «Իրանագիտական հետազոտությունների»՝ ասպարեզի վրա ունենք մի բացառիկ աշխատություն, որի թարգմանությունը պարսկերեն, նաեւ՝ անգլերեն, խիստ անհրաժեշտ է մեր օրերում՝ ոչ միայն հայ գիտական միտքն աշխարհին ներկայացնելու, այլեւ գիտության կեղծարարներին արժանի պատասխան տալու առումով:
Ա. Բ.