ԵՐԵՎԱՆ – Վիրտուոզ ջութակահար, միջազգային մրցույթների դափնեկիր, Հայաստանի վաստակավոր արտիստ, ՀՀ նախագահի մրցանակակիր, ՀՀ Մշակույթի նախարարության Ոսկե եւ Երեւան քաղաքի Զինանշանի մեդալակիր, Գինեսի ռեկորդի տիտղոսակիր Նիկոլայ Մադոյանի համբավը վաղուց դուրս է եկել Հայաստանի սահմաններից: Նա ջութակ նվագում է յոթ տարեկանից: 1988-ին դարձել է Չայկովսկու անվան երիտասարդ ջութակահարների համախորհրդային մրցույթի հաղթող, 1989-1992 թթ. ուսանել է Գերմանիայում, 1992-ին Բեռլինում ավարտել ասպիրանտուրան՝ պրոֆեսոր Հայբերգի ղեկավարությամբ: Հանդես է գալիս Եվրոպայի, Ասիայի եւ Ամերիկաների հեղինակավոր բեմերում, համագործակցում է մի շարք մեծանուն երաժիշտների (այդ թվում՝ լեգենդար ջութակահար Իսաք Սթերնի) հետ: Նրա անունը գրանցված է «Գինեսի ռեկորդների գրքում» այն բանից հետո, երբ ավելի քան 33 ժամ անընդմեջ ներկայացրել է 59 դասական գործ: Մադոյանի համարձակ ծրագրերից է եղել նաեւ պատմության մեջ առաջին անգամ մեկ երեկոյի ընթացքում Պագանինիի ջութակի վեց կոնցերտների անգիր կատարումը (Երեւան, 2014): 2025-ին սկսել է համաշխարհային շրջագայություն՝ կատարելով Պագանինիի 24 կապրիսներն առանց ընդհատման: Մադոյանի վերջին ձայնասկավառակն է բարձր գնահատականի արժանացած «Հայկական շքեղությունը» («Armenian Brilliance», «Նաքսոս» ֆիրմա, 2023): Նրա ձայնագրությունները դանիական «Կոնտրապունկտ» եւ գերմանական «Նաքսոս ռեքորդս» ընկերությունների հետ արժանացել են բարձր գնահատանքի այնպիսի պարբերականների կողմից, ինչպիսիք են «Սթրադը», «Գրամոֆոնը», «Բի Բի Սի Մյուզիք մագազինը» եւ «Ամերիքան ռեքորդ գայդը»:
–Նիկոլա՛յ, ձեր համերգներին հետեւում եմ 1995 թվականից: Ո՞րն է ձեր մանկության այն կարեւոր բանը, որը, կարծում եք, ուղղակիորեն ձեւավորել է ձեզ որպես արվեստագետ:
-Մեր տանը միշտ երաժշտություն էր հնչում: Ձայնագրությունների մեծ հավաքածու ունեինք, պապս կրքոտ երաժշտասեր էր, ամբողջ օպերաներ գիտեր անգիր: Հայրս ունեցել է գեղեցիկ երգեցիկ ձայն՝ նախքան դեռահաս դառնալը: Բայց իրական բեկումնային պահը եղավ, երբ առաջին անգամ լսեցի Սարասատեի «Գնչուական մեղեդիները» Յաշա Հայֆեցի կատարմամբ: Հմայվեցի եւ ունկնդրեցի հազարավոր անգամ: Դարձավ գրեթե մտասեւեռում՝ ոչ թե ընդօրինակելու, այլ ըմբռնելու եւ մի օր հասնելու, գուցե նույնիսկ՝ գերազանցելու վարպետության այդ աստիճանը սեփական ճանապարհով, ինքնուրույն ձեռագրով:
–Հավատո՞ւմ եք, որ երաժշտությունն ունի հոգեւոր չափում կամ նույնիսկ բուժիչ ուժ: Անձամբ ձեզ երաժշտությունը փրկե՞լ է:
-Ոչ միայն հավատում եմ, այլեւ գիտեմ, որ այդպես է: Երաժշտությունը բուժում է եւ տանում է այնտեղ, ուր բառերն անզոր են: Ես ամեն օր զգում եմ նրա բուժիչ եւ վեր հանող ուժը. երբ երաժշտությանը մոտենում ես ամենաբարձր մակարդակով, մարմինն ու հոգին ներդաշնակվում են: Երաժշտությունը ոչ միայն շարժում է սիրտը, այլեւ նորոգում է հոգին: Այսօր նույնիսկ գիտությունը հաստատում է այն, ինչ երաժիշտները միշտ իմացել են. երաժշտությունն օժտված է մեծ ուժով՝ վերականգնելու թե՛ մարմինը, թե՛ հոգին:
–Երբ կատարում եք անցյալի կոմպոզիտորների գործերը, զգո՞ւմ եք նրանց ներկայությունը, նրանց հետ կապը:
-Այո՛, բացարձակապե՛ս: Երբ ելույթ եմ ունենում, հաճախ զգում եմ, որ մեջս ասես երկխոսություն է կայանում: Ես հավատում եմ, որ կոմպոզիտորի երաժշտության հետ խորը շփման ժամանակ ձեւավորվում է իրական, համընդհանուր կապ: Նրա հոգին ներկա է լինում: Իմ մեկնաբանությունը միշտ ունի համատեղ ստեղծագործական բնույթ. բեմում ես պարզապես չեմ վերարտադրում պարտիտուրը, այլ համատեղ ստեղծում եմ երկն իրական ժամանակում: Ինձ համար սրբազան է այդ կենդանի պահը: Երբ անգիր կատարեցի Պագանինիի վեց կոնցերտները, դահլիճում ներկա կինոբեմադրիչ Հենրիկ Մարգարյանն ինձ ասաց, որ զգացել է, թե Պագանինիի ոգին ներկա է եղել դահլիճում: Նման փորձառություն հնարավոր է միայն այն ժամանակ, երբ ամբողջովին խորասուզվում ես կոմպոզիտորի էներգիայի մեջ, որն էլ կենտրոնանում է քո շուրջը՝ տալով քեզ յուրատեսակ զորություն:
–Ո՞ր գործն է, ըստ ձեզ, ամենից շատ բացահայտում ձեզ կատարելիս: Երբեւէ զարմացե՞լ եք, թե ձեր իսկ կատարումն ինչ է բացահայտել ձեր մասին:
-Ես կցանկանայի ընդգծել Բախի «Չակոնան»՝ սոլո ջութակի համար, ռե մինոր, երկրորդ պարտիտայից: Այն հաճախ կատարվում է առանձին, բազմաթիվ տարբեր գործիքների համար մշակված տարբերակներով: Որոշ կոմպոզիտորներ նույնիսկ դրա թեման ներառել են իրենց ստեղծագործություններում: «Չակոնան» կառուցված է թեմայի եւ հաջորդող վարիացիաների շարանի վրա: Ես միշտ այն ընկալել եմ որպես կյանքի փուլերի կամ զարգացման աստիճանների խորհրդանշում: Վերջում վերադառնում է հիմնական թեման՝ դառնալով ամբողջ գործի մի տեսակ հիմնական էություն, ասես ամփոփելով անցած բոլոր ճանապարհները: Այն կարծես ցույց է տալիս, որ ամեն ինչ անվերջ կրկնվում է՝ շրջանաձեւ, պտույտի նման: Բազմիցս կատարել եմ այս գործը եւ ամեն անգամ՝ նոր մեկնաբանությամբ: Այն ունի եզակի փիլիսոփայություն եւ խորություն, որոնք մշտապես նոր բան են բացահայտում թե՛ կյանքի, թե՛ իմ սեփական եսի մասին:
–Դուք հաճախ անգիր կատարում եք հսկայական ծրագրեր: Ձեր միտքը երաժշտությունը կազմակերպում է ավելի շատ տեսողակա՞ն, զգացմունքայի՞ն, թե՞ կառուցվածքային ձեւով:
-Կարծում եմ՝ այս բոլոր հիշողությունները՝ տեսողականը, մկանայինը եւ երաժշտականը, գործում են միասին: Դրանք միասին ստեղծում են ամուր հիմք՝ հիշողությանը տալով բազմաթիվ հենակետեր: Ես միշտ կերտում եմ ստեղծագործության «ճարտարապետական» կառուցվածքը, որն անցնում է զգացմունքներին եւ միավորվում իմ ներքին հոսքին՝ երաժշտության գիտակցական ու ենթագիտակցական ընկալմամբ: Այդ կերպ հիշողությունն ունենում է հարյուր տոկոս ապահովություն:
–Հաճախ են խոսում «գերբնական» տաղանդի մասին: Բայց ձեր փորձից ելնելով՝ ի՞նչ դեր են խաղում համառությունը, կարգապահությունը եւ կիրքը ջութակ նվագելու վարպետության մեջ՝ համեմատած բնածին հանճարի հետ:
-Տաղանդը կարող է լինել բոցավառումը, բայց ջանքն ու կիրքն են այրվող կրակը: Հանճարն առանց քրտինքի պարզապես ներուժ է, իսկ ներքին կրակից զուրկ հանճարը՝ պարզապես անավարտ սքանչանք: Կարծում եմ՝ այս բոլորը շատ կարեւոր դեր են խաղում. աշխատասիրությունն ու համառությունն անփոխարինելի են: Եվ պետք է հափշտակված լինել ջութակով, քանզի դա կբորբոքի այն կիրքը, որն անհարժեշտ է բոլոր դժվարությունները հաղթահարելու համար: Ջութակը, հավանաբար, ամենաբարդ գործիքն է, եւ յուրաքանչյուր գործոն իր փոխկապակցված դերն ունի վարպետանալու ճանապարհին:
–Չորս տարրերից ո՞ր մեկն եք դուք:
-Ես ինձ նույնացնում եմ ջրի տարրի հետ: Ըստ որոշ հին օրացույցների՝ ծնվել եմ հենց այդ տարրի ներքո: Ջուրը համարվում է ամենափափուկ տարրը, բայց երբ բախվում է ամուր նյութի՝ անպարտելի է եւ միշտ գտնում է առաջ ընթանալու ուղին: Դա նաեւ իմ ճանապարհն է: Նվագելիս հաճախ զգում եմ, որ իմ մեկնաբանությունը ջրի պես հոսուն է, ճկուն եւ խորապես զգայական, սակայն ունի ներքին ուժ, որը կարող է ամեն մի խոչընդոտ հաղթահարել: Ջուրը հարմարվում է, հոսում, բայց նաեւ ձեւավորում է իր ճանապարհը: Ես ձգտում եմ այդ նույն որակին՝ լինել նուրբ ու զգայուն, բայց նաեւ անզիջում, եթե երաժշտությունը դա պահանջի: Երբ հասկանում ես սեփական էներգիան, այն դառնում է հզոր եւ ստեղծագործ, իր ուժով՝ գրեթե անհաղթահարելի:
–Ի՞նչ է տեղի ունենում ձեր առավել ինքնամփոփ, մասնավոր փորձերի ընթացքում:
-Այդ երկարատեւ ժամերին, երբ ինձ ոչ ոք չի տեսնում, ես հաճախ երգում եմ՝ միաժամանակ նվագելով: Դա օգնում է ավելի խորապես միավորվել երաժշտության հետ: Իմ ձայնը «դնելով» ջութակի ձայնի վրա՝ ես դառնում եմ ստեղծագործության համահեղինակ, մի այլ տեսակի անձնական, եթերային տարածքում:
–Երբեւէ բեմում ստիպված եղե՞լ եք արագ որոշում կայացնել՝ փրկելու համար անսպասելի իրավիճակը:
-Նիդեռլանդներում կատարում էի Սիբելիուսի ջութակի կոնցերտը, երբ լարերից մեկը՝ ամենաթույլը եւ ցանկացած ջութակահարի ամենամեծ վախի աղբյուրը, հանկարծ կտրվեց: Ես արագ կողմնորոշվեցի եւ առաջին ջութակահարից վերցնելով նրա գործիքը՝ շարունակեցի նվագն առանց դադարի: Նախկինում նման իրավիճակներ էլի էին եղել, եւ այդ պահերին հանգստություն պահպանելը եւ արագ կողմնորոշվելը շատ կարեւոր է:
–Եթե ջութակը խոսեր, ի՞նչ ճշմարտություն կբացահայտեր ձեր մասին, որը բառերով հնարավոր չէ արտահայտել:
-Այն կբացահայտեր, որ ես հակասությունների մարդ եմ. մի կողմից փափուկ եւ մեղմ, մյուս կողմից՝ հետեւողական եւ պահանջկոտ՝ գերազանցության հասնելու իմ ձգտման մեջ: Ջութակի ձայնի միջոցով, որը գերազանցում է մարդկային ձայնը, ջութակահարը կարող է տալ այն զգացումները, որոնք բառերը չեն կարող արտահայտել: Մինչ բառերը հաճախ մեզ հողին են իջեցնում, ջութակը վարպետ ձեռքերում մեզ բարձրացնում է երկինք՝ միաձուլվելով աշխարհի շուրջն ընթացող թրթռացումներին: Այն կպատմեր երաժշտության հետ իմ խոր կապի մասին՝ ոչ միայն որպես ձայնի, այլեւ որպես սիրո լեզվի եւ հաղորդակցության ամենասպասված ու կատարյալ ձեւի:
–Երբեւէ ունեցե՞լ եք երազ կամ տեսիլք, որը փոխել է երաժշտությունը կատարելու ձեր ոճը:
-Այո՛, բայց դա ուղիղ իմաստով երազ չէր: Երբ մոտ ութ տարեկան էի, ունեցա մի խորհրդավոր, սյուրռեալիստական փորձառություն, որը պատահեց միայն մեկ անգամ եւ մնաց ինձ հետ մինչ օրս: Արձակուրդին Մարտունիում էինք, քայլում էի բաց դաշտում: Նկատեցի մի փոքրիկ թփուտ եւ որոշեցի դրանց մեջ մտնել: Երբ անցա թփերի միջով, ակնթարթորեն հայտնվեցի մի աշխարհում, որը կարծես քվանտային զուգահեռ իրականություն լիներ. մի թաղամաս էր՝ շենքերով եւ մարդկանցով, որոնք իրենց առօրյա կյանքն էին ապրում: Ահավոր շփոթվեցի, քանի որ վայրկյաններ առաջ դեռ դաշտում էի: Շրջում էի անորոշ վիճակում՝ չհասկանալով, թե ինչ է տեղի ունեցել: Ի վերջո շրջվեցի եւ վազելով հետ վերադարձա: Մի քանի րոպե անց, հետաքրքրասիրությունից մղված, եղբորս հետ վերադարձա եւ անցա նույն թփուտը, բայց թաղամասն անհետացել էր, մնացել էր միայն դաշտը: Այդ փորձառությունը, թեեւ խորհրդավոր ու անբացատրելի, մնաց ինձ հետ, եւ կարծում եմ՝ սկսեց ազդել իմ երաժշտական կատարման վրա, հատկապես նեղ անձնական կամ ինտենսիվ պահերին: Ես փորձում եմ փոխանցել այդ արտասովոր զգացողությունը՝ մեկ այլ չափման մեջ անցնելու, ապա ունկնդրին նորից հետ բերելու:
–Ի՞նչն է սնուցում ձեր հոգին երաժշտությունից դուրս:
-Սերը:
ԱՐԾՎԻ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ
Շարունակելի
Գլխավոր լուսանկարը՝ Խանդութ Պարույրյանի
