Հանճարի գրքային հարստության գանձացուցակը

Գրադարանը, որպես կանոն, յուրաքանչյուր մտավորականի, մտավոր պահանջմունքներով ապրող յուրաքանչյուր մարդու առօրյայի, միջավայրի,  կյանքի, արարման կարեւոր ու անբաժանելի մասն է, առավել եւս երբ խոսքը վերաբերում է գրքասեր ու գրքապաշտ անհատի: Հայոց մեջ, հայ մշակույթում,  մասնավորաբար հայ գրականության անդաստանում, անշուշտ, եղել են գրքի պաշտամունք եւ վերջինիս արդյունքում` հարուստ գրադարան ունեցող մշակներ, նրանցից է հայ եւ համաշխարհային գրականության բացառիկություններից մեկը՝ Եղիշե Չարենցը:

Ըստ բանաստեղծի ավագ դուստր Արփենիկ Չարենցի, 1930-ական թթ. վերջին հոր անձնական գրադարանն ընդգրկել է մոտ 6000 կտոր գիրք: Բանաստեղծի ձերբակալությունից հետո, ցավոք, գրքերի մեծ մասն անհետացել է: Մեզ հասել է չարենցապատկան հարուստ գրադարանի լոկ մի մասը՝ շուրջ 1452 կտոր գիրք՝ հայերեն եւ օտարալեզու, որ ահա տասմանյակներ շարունակ սուրբ մասունքների պես պահպանվում է նրա տուն-թանգարանում:  Չարենցի անձնական գրադարանն ունի լայն ընդգրկում՝ մինչեւ 1937 թ. տպագրված հայերեն, ռուսերեն, անգլերեն, գերմաներեն, իտալերեն, վրացերեն, ուկրաիներեն, ֆրանսերեն գրքեր՝ մի մասը՝ հազվագյուտ արժեքավոր, եւ պարբերականներ: Նշված  լեզուների մեջ քանակապես առաջատարը ռուսերենն է, վերջինիս հաջորդում է հայերենը, որին էլ՝ մյուսները: Ռուսերեն գրքերը ոչ միայն ռուս, այլեւ օտար հեղինակների՝ ռուսերեն թարգմանված գրքերն են: Չարենցյան այս գրքային գանձարանի հիմնական հատվածը կազմում է գեղարվեստական գրականությունը: Անձնական գրադարանում առկա տպագիր նյութերի գերակշիռ մասն ունի արժեքավոր ինքնագրեր, ընծայագրեր, տարբեր մակագրություններ, որոնք պատկանում են ինչպես իրեն՝ Չարենցին, այնպես էլ տարբեր ժամանակների հայտնի հայ եւ այլազգի գրական, մշակութայն գործիչների: 

Այս տարի Չարենցի տուն-թանգարանը շատ արժեքավոր նվեր մատուցեց չարենցասեր, չարենցապաշտ ու չարենցագետ հանրությանը. լույս ընծայեց գրողի  անձնական գրադարանի մատենագիտությունը՝ նվիրված պոետի ծննդյան 125-ամյակին: Մատենագիտությունը կազմողները ուսումնասիրել են միայն բանաստեղծի տուն-թանգարանում առկա հավաքածուն: Հավանաբար անձնական գրադարանի շատ գրքեր եւ պարբերականներ այսօր պահվում են նաեւ այլ կառույցներում կամ մասնավոր հավաքածուներում. այդ հատվածը, վերջինիս մասին տեղեկության բացակայության պատճառով, չի ներառվել սույն մատենագիտության մեջ: Յուրաքանչյուր գրքի մատենագիտական նկարագրությանը զուգահեռ շարադրված է տվյալ գրքի բովանդակությունը՝ հնարավորություն ընձեռելով օգտվողին ուսումնասիրել այն  եւ գտնել իրեն անհրաժեշտ նյութը: Կան նաեւ ծանոթագրություններ: Մատենագիտության կազմման աշխատանքներն սկսվել են 2019 թ.-ից՝ բանաստեղծի տուն-թանգարանի նախկին տնօրեն, բանասիրական գիտությունների թեկնածու Անահիտ  Ասատրյանի նախաձեռնությամբ, եւ իրենց արդյունավոր ավարտին հասել Ասատրյանի հաջորդի՝ ներկա տնօրեն Ժաննա Մանուկյանի հետեւողական աշխատանքի շնորհիվ:

Գիրքը լույս է տեսել Չարենց ընտանիքի բարեկամներ Հրաչ Ջերրահյանի եւ Խաչիկ Վարդանյանի մեկենասությամբ: Կազմողներն են Մայա Գրիգորյանը (Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի Վաչե եւ Թամար Մանուկյան մատենադարան, բանասիրական գիտությունների թեկնածու), Օլյա Աղայանը (Հայաստանի ազգային գրադարան, գլխավոր մասնագետ), խմբագիրներն են Վարդան Դեւրիկյանը (ՀՀ ԳԱԱ Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր), Անուշ Թասալյանը, որ նաեւ մասնակցել է կազմման աշխատանքներին (Ե. Չարենցի տուն-թանգարանի գլխավոր ֆոնդապահ, ՀՀ ԳԱԱ Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտ, հայցորդ), նախագծի ղեկավարը Ժաննա Մանուկյանն է:

Պոետի անձնական գրադարանի մասին խոսելիս երբեւէ չի հանրայնացվել, թե ինչ գրքեր կան այնտեղ, ինչ է կարդացել Չարենցը: Բացի դրանից՝ բոլորը չէ, որ կարող են գալ Չարենցի տուն-թանգարան եւ տեղում ծանոթանալ մեր բանաստեղծական հանճարի անձնական գրադարանին. այս մատենագիտության միջոցով դա դյուրությամբ հնարավոր է դառնում: Անձնական գրադարանը պատկերացում է տալիս գրադարանատիրոջ մտավոր, գեղարվեստական, գեղագիտական, փիլիսոփայական ճաշակի, նախասիրությունների, ընկալումների, ընդհանուր առմամբ կարելի է ասել՝ աշխարհայացքի մասին, ուստի այս մատենագիտությունը լրացուցիչ, նպաստող միջոց է Չարենց գրողին, ստեղծագործողին,  գեղագետին, փիլիսոփային ու մտածողին առավել ամբողջական բացահայտելու համար: Ծանոթանալով մատենագիտությանը՝ տեսնում ենք, թե ինչ բազմազան հետաքրքրությունների ու մեծ մտահորիզոնի տեր անհատ է եղել Չարենցը. նրա գրքային շտեմարանը, գեղարվեստական գրականությունից զատ, ընդգրկում է փիլիսոփայությանը, գրականագիտությանը, լեզվաբանությանը, մշակութաբանությանը, պատմությանը, հնագիտությանը, ազգագրությանը, բանահյուսությանը, եկեղեցուն, թատերագիտությանը, երգ-երաժշտությանը, մանկավարժությանը (նաեւ այբբենարան), հուշագրությանը, փաստաթղթերին, կենսագրականներին, մամուլին, աշխարհագրությանը, բժշկագիտությանը, բուսաբանությանը, աստղագիտությանը, ֆիզիկային, կենդանաբանությանը, սպորտին  վերաբերող գրքեր, պարբերականներ,  ինչպես նաեւ բառարաններ: 

605 էջանոց այս գիրքը, չնայած մատենագիտություն է, կարդացվում է մեծ հետաքրքրությամբ, քանզի այնտեղ նշված են մի շարք քիչ հայտնի գրքերի վերնագրեր, ինչի շնորհիվ կարելի է իմանալ, թե առհասարակ ինչ գրքեր են լույս տեսել հատկապես անցյալ դարի 1900-ական-30-ական թթ. հայոց եւ ռուսաց մեջ, որոշ չափով պատկերացում կազմել նշված ժամանակահատվածի հայ եւ ռուս գրահրատարակչության մասին: 

Չարենցի ծննդյան օրը՝ մարտի 13-ին, բանաստեղծի տուն-թանգարանում տեղի ունեցավ «Եղիշե Չարենցի անձնական գրադարան. մատենագիտություն» գրքի շնորհանդեսը, բացվեց Չարենցի անձնական գրադարանի 125 գրքերից կազմված ցուցահանդեսը՝ «Ճանապարհ գրքով. Չարենց 125» խորագրով. ներկայացված է նաեւ գրողի գնած առաջին գիրքը՝ Վահան Տերյանի «Մթնշաղի անուրջներ», օտարալեզու գրքեր եւս ցուցադրված են:  Նախնական որոշմամբ՝  ցուցահանդեսը  գործելու է մինչեւ հունիսի 1-ը:

ՀՐԱՉՅԱ ԲԱԼՈՅԱՆ (Արմենյան)

Բան. գիտ. թեկնածու