Հայաստանի էներգետիկան սկզբնավորման շրջանում մեծ դժվարություններ հաղթահարեց: Չկային մասնագիտական կադրեր եւ անհրաժեշտ մոտեցումներ: 1918/1919թթ. Հայ-Ադրբեջանական չընդհատվող կռիվների ընթացքում Հայաստան նավթ չէր բերվում: Փոքր ծավալով Վրաստանի միջոցով էր գալիս: Երեւանի հարակից տարածքներից, Սուրմալույի անտառներից կարողանում էին փայտ բերել Կարս, Ալեքսանդրապոլ եւ Երեւան: Հիմնական վառելիքը փայտն էր,սակայն այն ոչ բոլորին էր հասանելի: 1918/1919 թթ. ձմռանը Երեւանի փողոցներում տասնյակ մարդիկ էին ցրտահարվում եւ մահանում:Երեւանի «Զանգ» թերթից տեղեկանում ենք մահացած մարդկանց քանակի եւ եղբայրական գերեզմանոցում նրանց հուղարկավորության մասին: Քաղաքի ոչ բոլոր բնակիչներն են վառելիք ունեցել: Հատկապես վիճակը ծանր էր գաղթականների եւ անտունների համար:
Միչեւ 1918թ. Հայաստան քարածուխ եւ նավթամթերքներ բերվել են սահմանափակ քանակությամբ: Բնակչությունը հիմնական օգտագործում էր փայտ, գյուղական վայրերում` աթար: 1913թ. Հայաստան է բերվել 13 հազար տոննա քարածուխ եւ 28 հազար տոննա նավթամթերք:
Հարկ է նշել, որ միայն Թիֆլիս քաղաքում 1914թ. կար 44 ջերմային էլեկտրակայան մոտ 13 հազար կՎտ հզորությամբ, Հայաստանում` չորսը:
Առաջին համաշխարհային պատերազնի ընթացքում պղնձի արդյունահանումը Հայաստանում նվազեց, որն էլ իր հերթին բերեց էլեկտրական էներգիայի արտադրության կրճատմանը: Հայաստանում 1919 թ. արտադրվել է մինչեւ երկու մինլոն կՎտժ, իսկ 1920թ. մինչեւ մեկ միլիոն կՎտժ էլելտրական էներգիա: 1920թ. Հայաստանի էլեկտրակայաններում աշխատող մարդկանց թիվը չի գերազանցել 65-ը: Այդ թվականին յուրաքանչյուր բնակչի բաժին էր ընկնում ընդամենը 3.2 կՎտժ էլեկտրական էներգիա:
ՍՏԵՓԱՆ ՊԱՊԻԿՅԱՆ
Լուսանկարում՝ Շուստովի հիդրոէլեկտրայանի շենքը, ք.Երեւան,1908թ.