Թող իշխանությունները գլուխ ցավեցնեն

Հայաստանյան հանրության մի զգալի հատվածը այդ նույն հանրության հիմնական մասի կողմից մուծվող հարկերից ու տուրքերից գոյացող բյուջեից վարձատրվող պաշտոնյաներ ու պատասխանատուներ են, որոնք կոչված են ինչ-որ բան անել հանրության բոլոր շերտերի կյանքն ու կենցաղը տեսանելիից մինչեւ ցգալի բարեփոխելու ուղղությամբ: Ծանր աշխատանք է, որ բազմակողմանի ու բազմաբնույթ ունակություններ ու ջանքեր է պահանջում, կարճ ասած` հմտություններ, որոնք այլ մեկը չի կարող կատարել: Ահա այս առումով փորձեցի դիտարկել մեր երեւելիներից իշխանական պատգամավորուհու այն հայտարարությունը, որ «մինչեւ 2030 թվականը ՀՀ-ում արեւային էներգիայի մասնաբաժինը հասցնելու ենք ընդհանուր արտադրվածի 15 տոկոսին»:

Նկատենք, որ խոսքը տվյալ պահին էլեկտրական էներգիայի մասին էր, որն էներգիա հասկացության բաղադրիչներից մեկն է, գուցե` կարեւորագույնը: Բայց դա չէ կարեւորը, այլ այն, թե ինչ ծավալների հետ է կապված ԱԺ-ում մեծամասնություն ունեցող պատգամավորի մտահոգությունը: Հարցն այն է, որ թե գործադիր եւ թե օրենսդիր իշխանությունները անցած տարիներին երբեւէ չեն քննարկել ՀՀ առաջիկա տասնամյակների էլեկտրաէներգետիկ ապագայի խնդիրը, հիմնականում այն հիշելով նոր ատոմակայան ու արեւային հզորություններ ունենալու հարցերի սահմաններում: Այդպես էլ պարզ չէ միջուկային նոր կայանի հզորությունը եւ թե ինչ է իրենից ներկայացնում խոստացվող 200 մեգավատ արեւային պանելների խումբը: Եվ հարցը` արդյոք ՀՀ տնտեսության ներկա վիճակը պայմանավորված չէ՞ մեր առկա էլհզորություններով, որոնք հազիվ թե ընդամենը 7 մլրդ կիլովատ ժամ տարեկան էլեկտրաարտադրություն են երաշխավորում, հնչում է ինքնաբերաբար: Նման պարագայում երեք հայաստանցուց երկուսն անմիջապես գրեթե բացականչում են. ատոմակայան ունենք, չէ՞… Այս խոսքերն ասվում են այն համոզմունքով, որ մեր էլեկտրաէներգետիկ համակարգը հուսալի է առավել քան, միացրու էլհոսանքի ինչ քանակություն մտքովդ անցնի, Մեծամորի ատոմակայանը կթողարկի, ՀՀ պահանջարկի 40 տոկոսն էլ, մի բան էլ ավելին:

Ավաղ, կայանի շահագործման արդյունքում ստացվող ու վիճակագրային ամփոփագրերում տեղ գտնող թվերն այլ պատկեր են ցուցադրում: Ասենք, 1985-ին, կայանի գործարկման 6-րդ տարում 815 մգվ ընդհանուր հցորությունից ստացվել է 5.7 մլրդ կվտժամ էլհոսանք: Ստացվում է, որ ատոմակայանի 2 միացյալ էներգոբլոկներն աշխատել են տարվա 8760 ժամերից 7000 ժամը, որն այդ տարում ՀՀ-ում արտադրված 15,8 մլրդ կվտ ժամի մոտ 40 տոկոսն է, որն էլ հաճախ հիշեցվում է հայ հանրությանը:

Ի՞նչ պատկեր ունենք մեր օրերում, ասենք 2019-ին: Էժան որակվելու պարագայում աշխատող 407,5 մգվ 2-րդ բլոկը թողարկել է 2 մլրդ կվտ ժամ, աշխատել 5000 ժամ, ՀՀ-ում այդ տարում արտադրվածի 27,8 տոկոսը: Նշեմ, որ 2018-ին կայանը թողարկել է 1,9 մլրդ կվտ ժամ, ՀՀ-ում արտադրվածի 25,6 տոկոսը: Հարցը, թե ինչո՞ւ չի կայանը 1985-ին արտադրված 1 բլոկի հաշվով 2,85 մլրդ կվտ ժամ էժան համարվող էլհոսանքի փոխարեն 2 մլրդ կվտ ժամ թողարկում, մնում է օդում կախված, երբ 850 մլն կվտ ժամը մեր ամառային շրջանի 70-80 օրերի սպառվող էլեկտրաքանակն է: Հուսանք մասնագետները կտան այս հարցի պատասխանը:

Մինչ այդ վերադառնանք ՀՀ-ում 2030 թվականին ակնարկված էլարտադրանքին ու դրա 15 տոկոս արեւայինին: Երբ գործադիրն այս առումով երբեւէ թիվ չի հնչեցրել, անհասկանալի է օրենսդրի ներկայացուցչի մոտեցումը, որն անգամ չի տեղավորվում լավագույն ցանկությունների չափաբաժնում: Կառավարության սահմանած բարձր տնտեսական աճը ենթադրում ու պահանջում է էլեկտրական հոսանքի արտադրության որոշակի աճ, 1 բնակչի հաշվով ներկայիս 2,3 հազար կվտ ժամ տարեկան ցուցանիշի դիմաց 3-3,2 հազար կվտժ:

Չէ՞ որ պարզից էլ պարզ է, որ առաջիկա 1-2 տարում տնտեսությունում ստվերը կկրճատվի, նոր աշխատատեղերը շարժիչների, հարահոսերի, բազմաբնույթ ծառայություններում օգտագործվող էլհոսանքի պահանջարկ կառաջացնեն: Ասենք Թուրքիայում այն արդեն 3,5 հազար կվտ ժամ է 1 բնակչի հաշվով, Չինաստանում` 5000 կվտ ժամ, Էստոնիայում` 10 հազար կվտ ժամ: Իրոք դժվար է պատկերացնել, որ առաջիկա 7-8 տարիներին ՀՀ ներկայիս 7 մլրդ կվտ ժամ էլեկտրաարտադրությունը հնարավոր է հասցնել 12-13 մլրդ կվտ ժամի, անգամ 10 մլրդ կվտ ժամի: Տարօրինակորեն չի հիշվում ուր-որ է կառուցվելիք Մեղրի հէկ-ի մասին, մեր տարածքում նախատեսված Շնող հէկ-ից էլ ձայն-ծպտուն չկա, որը խլացվում է փոքր հիդրոկայանների շահագործումը խոչընդոտելու տարօրինակ աղմուկը: Գուցե սրա փոխարեն փորձենք գազին ու նավթին փոխարինող այլ էներգակի՞ր ստեղծել: Հրաշքի է նմանվում, որոնք երբեմն իրականանում են:

Թող իշխանությունները գլուխ ցավեցնեն, նրանք դրա համար են վարձված:            

ԳԵՂԱՄ ՔՅՈՒՐՈՒՄՅԱՆ

01.03.2022թ.