Հանրային քննարկման է ներկայացված «Հայաստանի Հանրապետության գիտական կազմակերպություններում գիտական կադրերի որակավորման կարգը եւ գնահատման չափանիշները» ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծը:
Նշվում է ,որ նախագծի ընդունումը բխում է «Գիտական եւ գիտատեխնիկական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածից, որն ամրագրում է գիտական կազմակերպություններում գիտական աշխատողի ատեստավորման գործընթացը: Նպատակն է գնահատել գիտական աշխատողի մասնագիտական պատրաստվածության աստիճանը եւ նրա կողմից ստացված գիտական արդյունքները, պարզել գիտական աշխատողի մասնագիտական որակի համապատասխանությունը նրա զբաղեցրած պաշտոնին:
Ատեստավորման գործընթացն ներկայում կատարվում է ՀՀ կառավարության՝ 2001 թ. հաստատված կարգով եւ գնահատման չափանիշերով: Որոշման նախագծով փորձ է արվում հաստատելու գիտական կադրերի արդյունավետության նոր նվազագույն պայմաններ` ըստ գիտական պաշտոնների տարակարգերի, մասնավորապես՝ որակավորում անցած գիտական կադրերի աշխատավարձի աստիճանական ավելացման վերաբերյալ ՀՀ կառավարության 2021 թ. մայիսի 13-ի N 747-Լ որոշումը:
Որոշման նախագծով՝ ՀՀ գիտական կազմակերպություններում գիտական կադրերի որակավորման գնահատման նոր չափանիշները մեծապես պայմանավորված են լինելու գիտական եւ գիտատեխնիկական գործունեության ժամանակակից մեթոդների ներդրմամբ: Այդ չափանիշերն այն քանակական եւ որակական նվազագույն պահանջներն են, որոնք ներկայացվում են տվյալ տարակարգը հայցող գիտական կադրին:
Ըստ նախագծի, գիտական աշխատողի, ավագ գիտական աշխատողի, առաջատար գիտական աշխատողի եւ գլխավոր գիտական աշխատողի տարակարգերի համար որպես նոր չափանիշ՝ պահանջվում է նաեւ միջազգային գիտատեղեկատվական շտեմարաններում հրատարակված գիտական աշխատությունների առկայություն: Առաջատար եւ գլխավոր գիտական աշխատողի տարակարգերի համար պահանջվում է նաեւ 50 000 եւ 100 000 ԱՄՆ դոլարի կամ դրան համարժեք ընդհանուր ֆինանսական ծավալի՝ ՀՀ կամ միջազգային գիտահետազոտական եւ/կամ փորձակոնստրուկտորական ծրագրեր ղեկավարելու փորձ: Առաջատար եւ գլխավոր գիտական աշխատողներից պահանջվում են նաեւ ոլորտի միջազգային գործընկերների հետ ակտիվ գործնական կապեր եւ համագործակցություն ունենալու, միջազգային ճանաչում ունեցող փորձագետ հանդիսանալու, միջազգային հետազոտական տիրույթում իր կազմակերպության դիրքերի ամրապնդմանն ուղղված աշխատանքներ իրականացնելու պարտավորություններ:
Գիտական կադրերի նվազագույն նոր պայմանների հաստատումը հիմք է հանդիսանալու 2024 թվականին համապետական ատեստավորման անցկացման համար:
Նախագծում նշվում է վերջին հինգ տարիների ընթացքում կատարված գիտական աշխատանքների մասին, որոնց մասին, սակայն, գիտական հանրությունը տեղեկացվում է այժմ: Որքանով է տրամաբանական հարցի նմանատիպ մոտեցումը:
Գիտաշխատողի տպագրված մենագրությունների, ՀՀ Բարձրագույն որակավորման կոմիտեի ցանկում ընդգրկված գիտական ամսագրերում հրատարակված գիտական աշխատանքները մղվում են երկրորդական պլան: Անհրաժեշտ է ներառել նաեւ այլընտրանքային մոտեցումներ:
Գոյություն ունեն գիտության բնագավառներ,որոնք ռազմավարական կարեւոր նշանակություն ունեն յուրաքանչյուր երկրի, առավել եւս ՀՀ-ի համար:Օրինակ, ռազմաարդյունաբերական համալիրը, լազերային եւ միջուկային ֆիզիկան եւ այլն: Անհրաժեշտ է պետական մակարդակով գաղտնիացնել մի շարք գիտական հետազոտությունների արդյունքներ, որոնք անվտանգության երաշխիք կարող են հանդիսանալ մեր երկրի համար:Մինչեւ օրս փակ ատենախոսություններ մեզ մոտ չեն պաշտպանվել, կամ գուցե ինձ հայտնի չեն: Այս հարցում անհրաժեշտ է մտածել,որպեսզի վաղը չկանգնենք դժվար խնդիրներ լուծելու ճանապարհին: Ամեն գիտական արդյունք չէ, որ պետք է տպագրվի արտասահմանյան բարձր վարկանիշ ունեցող ամսագրերում: Ի դեպ, այդ ամսագրերի մեծ մասում գիտական հոդված հրապարկելը վճարովի է: Այն կարող է կազմել մինչեւ հազար դոլարին համարժեք գումար: Այս մասին անհրաժեշտ է խոսել բարձրաձայն:Գիտնականի աշխատավարձը կբավարարի՞ արդյոք այդ ծախսերը հոգալու համար:
Ավագ գիտաշխատողին ներկայացվող պահանջներից է նաեւ դիպլոմային կամ կուրսային, ավարտական աշխատանքների ղեկավարումը, դասավանդումը (26.6 կետ): Իսկ եթե համապատասխան բուհում ընդգրկված չէ տվյալ գիտնականը: Ի՞նչ անել: Անհրաժեշտ է ձեւակերպել եւ գրել «ցանկալի է» բառը, կամ այնպես անել,որ փորձառու գիտնականը այս կամ այն չափով պարտադիր կարգով ընդգրկված լինի նաեւ ուսումնակակրթական գործընթացում, գիտելիքները փոխանցի երիտասարդ սերնդին:
Ստեփան ՊԱՊԻԿՅԱՆ
Հայկական էներգետիկական ակադեմիայի հիմնադիր նախագահ,Ռուսաստանի բնագիտության ակադեմիայի պրոֆեսոր
