Լոսանջելեսաբնակ գրող եւ դերասանուհի Վիկտորյա Հարվուդ Բաթլեր-Սլոսը տարվա մի մասն ապրում է ԱՄՆ-ում, մի մասը՝ Կիպրոսում: Ծնվել է Անգլիայի Դեւոն քաղաքում, 1961 թվականին, անգլիացի հոր եւ հայ մոր ընտանիքում: Մանկությունը որոշ ժամանակ անցել է Կիպրոսում: Լոնդոնում ուսանել է Դրամատիկական արվեստի թագավորական ակադեմիայում: Բեմական կարիերան սկսել է որպես պարուհի, աշխատել Լոնդոնի եւ Եվրոպայի թատրոններում եւ հեռատեսիլում: Այնուհետեւ ամուսնու՝ արտադրիչ Վիլյամ Բաթլեր-Սլոսի (1967-2018) եւ երկու որդիների՝ Արումի եւ Ռոյբհիլինի հետ տեղափոխվել է Հոլիվուդ, որտեղ շարունակել է աշխատել որպես հնչավորող դերասանուհի՝ մասնակցելով մոտ 20 հեռուստասերիալների եւ ֆիլմերի (մասնավորապես ճապոնական անիմեների անգլերեն կրկնօրինակմանը): 2014 թվականին Կիպրոսի 1974 թվականի պատերազմի մասին նրա օրագիրը վերածվել է վավերագրական ֆիլմի՝ «Կիպրոսի ամառ 1974» վերնագրով: Նրա առաջին՝ «Ուրֆայի դերձակուհին» գիրքը, հրատարակված 2018 թվականին, վեպ-եռերգության առաջին մասն է, որի գործողությունները սկսվում են 1895 թվականին, Օսմանյան կայսրությունում եւ հետեւում են հայուհիների չորս սերունդների կյանքին՝ մինչեւ մեր օրերը:
–Հարգելի՛ Վիկտորյա, մենք կարճ հանդիպել ենք 2005 թվականին, Լոնդոնում՝ հայկական ֆիլմերի շաբաթվա ընթացքում: Ուրախ էի հանդիպել հայազգի բրիտանացի դերասանուհու, որը հետաքրքրված է իր մոր մշակույթով: Իսկ հայերեն խոսու՞մ եք:
-Խոսում եմ: Հայերենն իմ առաջին լեզուն էր՝ անգլերենի հետ մեկտեղ, քանի որ փոքր ժամանակ ապրում էի Կիպրոսում մորս մեծ ընտանիքի հետ: Եվ հետո, մի այսպիսի դեպք տեղի ունեցավ, որի մասին գրել եմ իմ եռագության հաջորդ գրքում: Երկու տարեկան էի, երբ տեղափոխվեցինք Անգլիա, եւ մայրս տանը շարունակում էր մեզ հետ հայերեն խոսել, մինչեւ եղբայրս սկսեց տարրական դպրոց գնալ: Մի օր նրան հանդիպման կանչեցին դպրոց եւ ասացին, որ եղբայրս շփոթվում է խոսելիս, եւ ճիշտ կլինի, որ տանը նույնպես անգլերեն խոսենք: Ես հիշում եմ այդ օրը, երբ մայրս ինձ ասաց, որ մենք պետք է միայն անգլերեն խոսենք, քանի որ եղբայրս շփոթվում է խոսելիս: Ես՝ չորս տարեկանս, ասացի. «Եղբայրս գիտի՝ ինչ է ասում, ուրեմն գուցե ուսուցիչնե՞րն են շփոթվում, ոչ թե նա»: Ինչեւէ, մայրս հրաժարվեց մեզ հետ իր մայրենի լեզվով խոսել, հետեւաբար իմ հայերենը տարրական է: Հետո ես հորս հետ Լոնդոնում հայոց լեզվի դասերի հաճախեցի, երբ 20-ն անց էի, եւ մենք երկուսս էլ սովորեցինք նաեւ գրել ու կարդալ:
–Բնիկ որտեղացի՞ էր ձեր մայրը՝ Թագուհի Ավագյանը:
-Իմ նախատատ Մերթա Ջինջիլը, մոսուլցի ասորի էր: Նա Ուրֆայում ամուսնացել է Թումա Խուրիի հետ եւ ունեցել վեց զավակ, որոնցից էր իմ մեծ մայր Խաթունը: Նա ամուսնացել է Իսկենդեր աղա Պողոսի հետ եւ ունեցել չորս երեխա, որոնցից մեջ էր իմ տատիկ Ալիսը: 1922-ին նրա ընտանիքն աքսորվել է Հալեպ, որտեղ Ալիս տատիկս հանդիպել է պապիկիս՝ խարբերդցի Հայկազ Ավագյանին եւ ամուսնացել նրա հետ: Մայրս՝ Թագուհին եւ նրա քույր Վերժինեն, ծնվել են Հալեպում, ընտանիքով տեղափոխվել է Կիպրոս մոտ 1938 թվականին, որտեղ էլ մայրս հետագայում հանդիպել է հորս… եւ հետո ես եմ ծնվել: Բոլոր վերոհիշյալ անձինք իմ եռագրության մեջ են, ուստի հուսով եմ, որ կկարողանաք կարդալ նրանց բոլոր պատմությունները:
–Ի՞նչ եք կրում ձեր մոր հայկական ժառանգությունից:
-Մոտ ութ տարեկանից ես մեծացել եմ իմ մեծ ընտանիքում՝ մեծ տատիկ, պապիկ, մորաքույր, հորեղբայր, հորեղբոր տղա: Մենք միասին ապրում էինք մի հողատարածքում գտնվող երկու տանը, որտեղ կային կատուներ, թռչուններ, շներ: Ընտանիքի ուժեղ զգացողությունն իմ հիմքն է, եւ մինչ օրս ես ինձ երջանիկ եմ զգում, որ դաստիարակվել եմ նման սիրառատ, չնայած երբեմն՝ քաոսային տանը: Ես ամեն երեկո ընթրում եմ տղաներիս հետ: Դա հայկակա՞ն է: Ինձ համար՝ այո: Երբ մարդիկ իրենցից անկախ հանգամանքների պատճառով կորցրել են մեծ թվով ընտանիքի անդամներ, նրանց համար ընտանիքը դառնում է ամեն ինչ:
–Ձեր թատերական կարիերայում եղել են որոշ հայկական կապեր: 1996-ին խաղացել եք Թամարա Հինչքոյի եւ Քրիսթինա Բալիթի՝ հայկական թեմայով «Դատավարություն» ներկայացման մեջ: Հետագայում ձեր ռեժիսորական դեբյուտը եղավ Արշիլ Գորկու մասին պատմող «Սեւ հրեշտակը» բեմադրությունը՝ Նուրիցա Մաթոսյանի գլխավոր դերակատարմամբ: Խնդրում եմ, պատմեք այս եւ հայապատում թատերական գործերի մասին, եթե կան այդպիսիք:
-Լոնդոնի Հունական կենտրոնում ես ներգրավված էի հայ բանաստեղծության ընթերցանության բեմականացման մեջ, որից հետո ինձ մոտեցավ Գորկու մասին «Սեւ հրեշտակը» գրքի հեղինակ Նուրիցա Մաթոսյանը: Նա պատրաստվում էր շրջագայել՝ գովազդելու իր գիրքը եւ հարցրեց, թե կարո՞ղ եմ օգնել իրեն այդ գործում: Գիրքը կարդալուց հետո ես առաջ քաշեցի մեկ դերասանուհու ներկայացում ստեղծելու գաղափարը եւ Արշիլ Գորկու պատմությունը պատմելու տարբեր կանանց տեսանկյուններից՝ նրա մոր, քրոջ, կնոջ եւ սիրեցյալի: Նուրիցան ամբողջովին գործի լծվեց, եւ մենք ստեղծեցինք մի բեմադրություն, որն ուղեկցվում էր սլայդներով եւ երաժշտությամբ: Չունենալով դերասանական կրթություն՝ Նուրիցան բնածին պատմող է, եւ ներկայացումը մեծ հաջողություն ունեցավ: Նուրիցան այդ բեմադրությամբ ճանապարհորդեց տարբեր երկրներում ու մեծ ճանաչում ստացավ, եւ մենք մինչ օրս լավ ընկերներ ենք մնում:
–Ձեր «Ուրֆայի դերձակուհին» վեպը լույս է տեսել հինգ տարի առաջ: Ենթադրում եմ, որ այն գրելու համար ոգեշնչվել էիք ձեր ընտանիքից:
-Ես այն անվանում եմ «ֆիկտուար», որը նշանակում է գեղարվեստական գրականության եւ հուշերի խառնուրդ»: Բոլոր պատմությունները հիմնված են իրական իրադարձությունների վրա, որոնք փոխանցվել են ընտանեկան պատմությունների միջոցով: Ես հորինել եմ խոսակցություններ եւ կերպարներ, որպեսզի պատմեմ մի որոշակի ժամանակի մեջ, բայց, ըստ էության, գիրքն իմ ընտանիքի մասին է՝ սկսած իմ նախատատ Խաթունի պատմությունից: Հենց նա է Ուրֆայի դերձակուհին…
–Ինչպե՞ս ընդունվեց ձեր վեպը:
-Հրաշալի արձագանքներ եմ ունեցել: Չի եղել ոչ մի բացասական արձագանք, որը կարող է մասամբ պայմանավորված լինել պատմելու եղանակով, որն արվել է առանց թշնամանքի: Մեծ մայրս երբեք ատելություն չի ունեցել, թեեւ աքսորվելով՝ կորցրել է ամեն ինչ: Ինչ վերաբերում է թարգմանություններին, դեռ ոչ մի լեզվով չի թարգմանվել: Ես ուրախ կլինեմ եւ կողջունեմ վեպիս թարգմանությունը հայերեն:
–Խնդրում եմ պատմե՛ք նաեւ ձեր վեպի մի հատվածի հիման վրա նկարահանված «Թռչունների երամը» մրցանակակիր կարճամետրաժ ֆիլմի մասին:
-Երբ ավարտեցի «Ուրֆայի դերձակուհին» եւ ուղարկեցի հրատարակիչներին, ուզում էի ինչ-որ բան անել, որպեսզի մինչեւ պատասխան ստանալս շեղեմ ինձ: Որոշեցի նկարահանել գրքի իմ սիրելի գլուխը՝ «Թռչունների երամը»: Սկզբում ես պատրաստվում էի պարզապես էկրանավորել այն եւ ուզում էի օպերատոր ու խումբ վարձել: Շուտով պարզ դարձավ, որ ես բավարար գումար չունեմ՝ մարդկանց աշխատանքի ընդունելու համար: Եվ քանի որ ունեի տեսախցիկ, որոշեցի ինքս էլ նկարահանել: Գուգլում որոնեցի, թե ինչպես է պետք օգտագործել A Cannon D5 տեսախցիկը եւ գործի դրեցի այն: Զարմանում էի, թե ամեն ինչ որքա՜ն գեղեցիկ է ոսպնյակի միջով դիտելիս: Կինոնկարի դերակատարներն իմ ընկերներն են, հարեւանները եւ հարազատներս՝ մայրս, մորաքույրս, զարմիկս: Ֆիլմը մի քանի մրցանակների է արժանացել եւ իսկապես պատմելու մեկ այլ ուղի բացեց ինձ համար: Վեպիս այդ գլուխը պատմվում է մահացած կնոջ տեսանկյունից՝ տանելով մեզ նրա երկրային կյանքի վերջին օրվա եւ մի գաղտնիքի միջով, որը նա պահել է իր ողջ կյանքում: Այն հիմնված է մեծ հորաքրոջս՝ Ֆերիդայի մասին պատմության վրա:
-2022 թվականին դուք արժանացաք Հայկական միջազգային գրական ընկերակցության ստեղծագրության դրամաշնորհին: Ի՞նչ կատարեցիք անցած տարվա ընթացքում:
-Անցած թվականը վերարթնացման տարի եղավ ինձ համար: Ամուսինս մահացավ «Ուրֆայի դերձակուհին» հրատարակվելուց երկու ամիս առաջ: Մեկ տարի ես զբաղված էի գիրքը գովազդելով, եւ հետո համավարակը եղավ, եւ երկու տղաներս վերադարձան տուն (մեծս քոլեջում էր): Մորաքույրս նույնպես մահացավ, ես զբաղված էի Ալցհայմերի հիվանդությամբ տառապող մորս խնամքով: Ինձ համար դժվարացել էր գիրք կարդալը եւ է՛լ ավելի դժվար էր գրելը: Իմ ստեղծագործական էներգիան սպառվեց: Բայց անցյալ տարի ես ժամանակ գտա՝ վերադառնալու եռագրության երկրորդ գրքի խմբագրմանը, որի նախնական անվանումն է «Սերը Հալեպում»: Ես դիմեցի դրամաշնորհի եւ արժանացա Հայկական միջազգային գրական ընկերակցության ստեղծագրական դրամաշնորհին, եւ իմ մեջ բորբոքված այդ կրակով այժմ եռում եմ եւ պատրաստում եմ ավարտել գրական նախագիծս:
-2019 թվականին ինձ գրեցիք, որ պատրաստվում եք այցելել Հայաստան…
-Համավարակի պատճառով ես ոչ մի տեղ չգնացի մինչեւ անցյալ տարի, երբ երեք տարի ընդմիջումից հետո վերջապես այցելեցի Լոնդոն եւ Կիպրոս: Ես պատրաստ եմ ցանկացած պահի գալ Հայաստան, թեկուզ՝ հենց հիմա՛…
–Միշտ բարո՛վ գաք ձեր մայր հայրենիքը…
ԱՐԾՎԻ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ
