Բաքվի ֆիասկոն ու մեր անկարողությունը

«COP-29-ի հյուրընկալները մեղադրվում են կլիմայի պաշտպաններին ձերբակալելու մեջ»

«Ազգ»ի նախորդ` նոյեմբերի 15-ի համարում «Լքյալ պատանդներ եւ… կորցված «կապիտալ»» վերնագրի տակ անդրադարձել էի ՀՀ Ազգային ժողովի նոյեմբերի 12-ի նիստում Բաքվի բանտերում տառապող Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարների եւ մյուս պատանդների ազատարձակման վերաբերյալ ընդդիմության ներկայացրած օրինագիծը մերժելու «ՔՊ»ական պատգամավորների վատոգի արարքին: Մինչդեռ, գրել էի, հենց այս օրերին, երբ միջազգային մամուլը Բաքվում ընթացող COP-29 համաժողովի գլխավոր հարցին` կլիմայի փոփոխության խնդիրներին անդրադառնալուց առավել` մեծ տեղ է տալիս Ալիեւի ռեժիմի չարագործություններին, ինչը հայկական կողմին առիթ էր տալիս ուժեղացնելու ճնշումը Ադրբեջանի վրա եւ միաձայն ու միահամուռ պահանջելու հայ ռազմագերիների ազատարձակումը եւ ոչ միայն:

Անցնող 3-4 օրերին ավելի մոտիկից հետեւելով միջազգային մամուլին` փաստական այլ տվյալներ են երեւան գալիս վերոհիշյալ դիտարկումը հաստատող: Ավելին` մամուլի հրապարակումներում քիչ չեն հեգնական արտահայտությունները Ադրբեջանի եւ անձամբ Իլհամ Ալիեւի հասցեին, կամա թե ակամա ընդգծելով համաժողովի անցկացման համար ավելի քան 5 մլրդ. դոլար ծախսող Ալիեւի՝ միջազգային վարկ ապահովելու հավակնության ձախողումը:

Լրագրողների հեգնախառն արտահայտությունները առաջին հերթին վերաբերում են նույնինքն Ալիեւին, որն իր բացման ճառում, հոխորտ, գոռոզ իր կեցվածքը ցուցադրելուց հետո, խոսել է նավթի մասին` այն կոչելով «Աստծու տված պարգեւ», չանդրադառնալով, որ COP համաժողովների նպատակային գաղափարախոսությունը հե՛նց նավթի ու գազի` բնությանն ու շրջակա միջավայրին տված վնասների սահմանափակումն է առաջին հերթին, երկրագնդի նորմայից 2,3 C ավել ջերմացման նվազեցումը:

Եվրոպական` գոնե ինձ հասանելի լրատվամիջոցների մեջ բրիտանական BBC-ն է, իր տարբեր` հեռուստատեսային ու հատկապես համացանցային հարթակներով, որ ամենալայն ծածկույթը ապահովեց Բաքվում ընթացող COP-29 համաժողովին` ուղիղ ռեպորտաժներով եւ, ավելի կարեւորը` վերլուծականներով, որոնք ամփոփվել են հենց այն վերնագրի տակ, որը սույն հոդվածի ենթախորագիրն է` թարգմանաբար:

Ուշագրավ է, որ BBC-ի, The Guardian-ի եւ այլ լրատվամիջոցների թղթակցությունների մեծամասնությունը քննադատական է, երբեմն նույնիսկ` ծաղրական: Բացի Ալիեւի հակաCOP-յան ելույթից, նրանք նույնիսկ ուշադրություն են դարձրել համաժողովի հսկայական համալիրում գործող սննդի կետերում տիրող թանկությանը, իրենց բառով` դրամաշորթությանը: BBC-ի թղթակիցները, օրինակ, գրել են որոշ ապրանքների գները. մի գավաթ «Ամերիկանո» սուրճը արժի 10 դոլար, գրեյպֆրուտի մեկ բաժակը` 11 դոլար, վեգան մսով համբուրգերը` ֆրիով ու կոկա-կոլայով` 23 դոլար: Եվ սա այն պայմաններում, երբ մարդիկ ստիպված են տեղում սնվել, սուրճ ու մրգահյութ ըմպել: Գներ` որոնք հասու չեն հատկապես աֆրիկյան եւ աղքատ այլեւայլ երկրներից եկած հազարավոր մասնակիցների գրպանին:

BBC-ի հիմնական թղթակիցները միջոցառման վայրում եղել են Էսմե Ստալարդը եւ Իլքին Հասանովը, երկուսն էլ բնապաշտպանական հարցերում մասնագիտացած լրագրողներ: Նրանք, որպես ալիեւյան խժդժությունների մասին առաջին վկայություն ներկայացրել են Լոնդոնի LSE համալսարանի պրոֆեսոր, այժմ տնային կալանքի տակ գտնվող, 53-ամյա Գուբադ Իբադօղլուի վկայությունները: Ըստ վերջինիս, որը «կոռուպցիոն մեղքերի» համար 18 ամիս մնացել է ադրբեջանական բանտերում, պաշտոնական Բաքուն ընթացիկ համաժողովն օգտագործում է շրջակա միջավայրի պաշտպանության եւ իշխող վարչակարգի դեմ պայքարի ակտիվիստներին ճնշելու համար: Նա հաստատել է մարդու իրավունքների պաշտպան կազմակերպությունների պնդումը, թե կալանավայրերում գտնվող ակտիվիստների թիվը հասնում է 300-ի:
Ադրբեջանի կառավարությունն անշուշտ հերքում է այդ մեղադրանքները եւ պնդում, որ Ադրբեջանը քաղաքական բանտարկյալներ ընդհանրապես չունի:

Այդուհանդերձ, Climate Action Network ցանցը, որը միավորում է շուրջ 2000 բնապահպանական խմբերի, որոնցից ավելի քան 700-ը այս կամ այն կերպ ներկայացված էին COP-29-ին եւ որոնց միայն 3-րդ օրը թույլ տրվեց մասնակցել համաժողովի նիստերին, BBC News-ին հայտնել է, որ պահանջում է վերատեսության ենթարկել 2015 թ.ին Փարիզում ընդունված երկրագնդի տաքացման դեմ պայքարի կանոնադրությունը եւ այսուհետեւ այդ նպատակին նվիրված համաժողովների անցկացումը թույլ չտալ այն երկրներում, ինչպիսին է Ադրբեջանը, որոնք հանածո էներգակիրներ արտահանող են եւ որոնցում բնապահպաններն ու ընդհանրապես մարդու իրավունքների պաշտպանները ենթակա են ճնշումների ու հալածանքների:

Իր հերթին, Amnesty International-ի ներկաացուցիչներից Նատալյա Նոզաձեն հայտնել է, որ նախորդ տարվա նոյեմբերից սկսած, երբ հայտնի դարձավ, որ Բաքուն է հյուրընկալելու COP-29-ը, «դրամատիկ կերպով» ավելացել են կառավարության օրակարգին համաձայն չեղողների կալանման թվերը, ինչին համաձայն է նաեւ «Ադրբեջանում քաղաքական բանտարկյալների ազատության համար» կազմակերպությունը: Կալանավորների թվում է նաեւ Անար Մամմադլին, որ սուտ մեղադրանքով ձերբակալվել է ապրիլ ամսին` Փարիզյան համաձայնագրի ոգուն ու տառին հավատարիմ մնալու պահանջը հետապնդող առանձին կազմակերպություն հիմնելու համար: Այդ համաձայնագրի գլխավոր պահանջը, հիշեցնենք, այն է, որ մասնակից երկրները պետք է ջանան նվազեցնել հանածո վառելիքի օգտագործումը եւ դրա արտանետումը մթնոլորտ: Մինչդեռ, հասկանալի է, Ադրբեջանի նման երկիրը, որի պետական եկամուտների 74 տոկոսից ավելին ստացվում է նավթի ու գազի վաճառքից, անկարելի էր նման կազմակերպությունների գոյությունը: Ուստի…

Ի վերայ այսր ամենայնի, ինչպես ասվում է մեր գրաբար լեզվում, COP համաժողովի ժամանակ հնչել է Բաքվի գլխավոր բանակցող Յալչին Ռաֆիեւի (Yalcin Rafiev) ցնցիչ, «խաղաղասիրական» հայտարարությունն ուղղված համաշխարհային հանրությանը, թե ընթացիկ` նոյեմբեր ամսին պետք է դադարեցվեն ռազմական բոլոր գործողությունները ողջ աշխարհում, հաստատվի համաշխարհային զինադադար` COP Truce, որն անշուշտ ուղղված չէր կարող լինել խաղաղապա՜շտ Փաշինյանի իշխանությանը, այլ` Իսրայելին, Համասին, Հըզբոլլահին, ոչ էլ` Ռուսաստանին եւ Ուկրաինային: Այլ` հենց այնպես, որպես ՄԱԿ-յան հին, ավանդական, հնացած եւ դժբախտաբար սնամեջ կարգախոս:

Ամփոփելով կարելի է ասել, որ COP-29 համաժողովը չկարողացավ հասնել որեւէ բանի.

– Ո՛չ կլիմայի 2,3 C-ի նվազեցմանը,

– Ո՛չ` հարուստ երկրների կողմից չզարգացած կամ զարգացող երկրներին այլընտրանքային էներգիայի միջոցներ ձեռք բերելու համար տրամադրվելիք գումարների հայթայթմանը, ինչը որոշվել էր նախորդ` 28-րդ (Դուբայ) եւ 27-րդ (Եգիպտոս) համաժողովներում: Մինչդեռ չզարգացած երկրների էներգետիկ նվազագույն կարիքները հոգալու համար այժմ պահանջվում է 1 տրիլիոն դոլար, որը չգոյացավ 29-րդ համաժողովում՝ պատճառաբանելով, որ առանց Մ. Նահանգների մասնակցության անհնար է այդպիսի գումար հավաքել, իսկ Մ. Նահանգները պատրաստվում է այս եւ առաջիկա տարիներին այլընտրանքային էներգիայի միջոցներով ապահովել սեփական ողջ տարածքը:

Հետեւաբար, ինչպես եզրակացնում են մասնագետները, COP-29 համաժողովը եղավ կատարյալ ձախողություն, գլոբալ զարգացման խոչընդոտները գրեթե ամբողջությամբ մնացին չհաղթահարված՝ խորացնելով անջրպետը հարուստ եւ աղքատ երկրների միջեւ, հետեւաբար նաեւ՝ հակամարտությունների հետագա սրումը դարձնելով անխուսափելի:

Ինչ վերաբերում է համաժողովի հյուրընկալ երկրին՝ Ադրբեջանին, որը մինչ այդ հոխորտում էր իր ունեցած-չունեցած վարկով ու հեղինակությամբ, ջրի երես ելան նրա խորքային սնանկության բոլոր տարրերը, ընդհուպ՝ ալիեւյան ռեժիմի զավթողական, հակամարդկային, հակաիրավական, հաքաղաքակրթական էությունը:

Ափսոս, որ Հայկական պետությունը, նիկոլյան անգրագետ եւ անհեռատես ռեժիմի մեղքով, չկարողացավ ըմբռնել մեզ համար ստեղծվելիք նպաստավոր այս պահը, օգտվել հակառակորդի միջազգային վարկաբեկման ալիքից եւ COP-29 գեթ միջնորդական ձեւով համաժողովի օրակարգի նյութ դարձնել հայ ռազմագերիների, քաղաքական բոլո՛ր բանտարկյալների ազատարձակման պահանջը, դատապարտել Արցախի բռնազավթման, 130 հազար արցախցիների բռնագաղթի ենթարկելու, հնչեցնել նրանց հայրենի տուն վերադառնալու իրավունքը:

Կորցված իսկակա՛ն կապիտալ:

ՀԱԿՈԲ ԱՎԵՏԻՔՅԱՆ